Federata “Vatra”, vatër e ngrohtë takimi midis ekspertëve të Arkivate të Kosovë dhe studiuesit të mirënjohur shqiptaro-amerikanë Idriz Lamaj/
Nga Klajd Kapinova/
BRONX, New York. Këto ditë një ekip ekspertësh nga Arkivat Qëndrore të Kosovës, zhvilloi takime me përfaqsues të ndryshëm të komunitetit shqiptaro-amerikanë në New York. Miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtar i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Hamdi Bërbatovci, Sekretar i Përgjithshëm i Ministrisë së Diasporës, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës, gjatë gjithë kohës dy javore të qëndrimit në New York, u shoqëruan nga aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi, publicisti dhe Sekretari i Përgjithshëm i Lidhjes se Prizrenit Tomë Mrijaj. Në vazhdën e traditës së tij mikpritëse bujare, me makinën e tij, studiesi Tome Mrijaj u ofroj delegacionit nga Kosova mundësi takimi me përfaqsues të komunitetit shqiptaro-amerikanë në New York.
Ekspertët e arkivave mirëpritën në Federatën Panshqiptare Vatra
Në orën 5:00 pm, delegacioni i ekspertëve të Arkivave Qendore të shtetit të Kosovës, u shoqërua gjatë gjithë kohës së qëndrimit nga aktivisti i palodhur i komunitetit shqiptaro-amerikanë, studiuesi Tomë Mrijaj, njëherazi Sekretar i Përgjithshëm i LShP.
Publicisti dhe autori i disa libra për komunitetin tonë z. Mrijaj, u dhuroi nga arkivi i tij përsonal Arkivit të Kosovës, dokumente të rëndësishme, që kanë lidhje më historinë e aktiviteteve patriotik të LShP, për cështjen shqiptare dhe të Dardanisë në vecanti.
Në zyrat e Federatës Panshqiptare “Vatra” (1912) në Bronx, delegacioni i miqve nga Kosova, u prit në ambientet e Vatrës nga kryetari i saj Dr. Gjon Bucaj dhe stafi i tij si dhe editori i gazetës “Dielli” gazetari Dalip Greca.
Në shtëpinë e rinovuar të Vatrës, në një atmosferë të ngrohtë dhe miqësore, u zhvillua takimi mes drejtuesve të lartë të Federatës Vatra dhe përfaqësuesëve të Arkivave të Kosovës.
Kryetari i Vatrës Dr. Bucaj, u uroi mirëseardhjen dhe bëri një përshkrim të historisë së arkivit të Vatrës nga vendlindja (Boston) deri në New York, dhe mundësitë, që ka organizata më e vjetër shqiptare në SHBA, për të dërguar kopje të dokumentacionit të saj arkivor.
Në takimin me vatristët, diskutuan miqtë: Ramë Manaj Kryeshef Ekzekutiv i Agjensisë Shtetërore të Arkivave, Prof. Dr. Muhamet Shatri, zyrtarë i lartë i Ministrisë së Diasporës për Grumbullimin e Lëndës Arkivore dhe Muzeale dhe njëherazi president i Shoqatës Mbarëshqiptare “Trojet e Arbërit”, Dr. Ruzhdi Panxha, Drejtor i Drejtorisë për Veprimtari Arkivore të Republikës së Kosovës.
Ata në mënyrë profesionale bënë një përshkrim të arkivave të Kosovës, gjendjen e tyre dhe mënyrën se si personeli i saj i kualifikuar i admnistron materialet dokumentare, që dhurohen (origjinale ose fotokopje) nga organizata, klube, individe, parti politike dhe shoqata të tjera në emigracion.
Editori i gazetës mujore, informative kulturore “Dielli” (1909) Dalip Greca, ekspozoi disa nga dokumentet origjinale, ndersa Kryetari Dr. Gjon Bucaj, dhuroi një dokument origjinal të vitit 1920, e njohur asokohe si “Huaja Kombëtare”, organizuar nga Federata Vatra, për t’i ardhur në ndihmë Qeverisë së Shqipërisë.
Gjatë bashkëbisedimit të kualifikuar, miqtë e ardhur nga vendlindja, u bënë thirrje individëve, grupeve, organizatave atdhetare, kulturore, politike etj., të cilët, kanë dokumentacion arkivor, shkresor apo fotografik, t’ia dhurojnë Kosovës, me qëllim që të vihen në dispozicion të studiuesve në mënyrë profesionale e institucionale.
Ajo që ishte e rëndësishme në mesazhin final të miqve ekspertë të arkivave dhe historisë ishte se ata garantuan ruajtjen dhe privatësinë e dokumentacionit të dhuruar nga grupe dhe individë nga emigracioni.
Studiuesi Idriz Lamaj dhe ekspertët e arkivave të Kosovës
Mbas një mikpritje të ngrohtë nga kryesia e Federatës “Vatra” me qendër në Bronx, New York, u zhvillua një bisedë e gjatë dhe profesionale, midis studiuesit të palodhur Idriz Lamaj dhe ekipit të arkivave të Kosovës.
Publicisti veteran i mirënjohur i komunitetit tonë Idriz Lamaj, është autor i disa librave: “Diplomatic Report Relating to Albanian-Montenegrin Conflict Over Plava and Gucia 1879-1880” (New York, 1999), “Komiteti Kombëtar “Shqipria e Lirë 1949-1956” (New York, 2000), “Ing. Xhafer Deva (1904-1978) Jeta dhe Vepra” (New York, 2000), etj.
Ish gazetari i Radios prestigjioze “Zwrit tw Amerikws” Lamaj, ishte i përgatitur shumë mirë pwr kwtw takim, kishte sjellë me vete disa kuti të mëdha, të mbushur me mbi 15,000 dokumente origjinale, të cilat me shumë interes u panë nga ekspertët profesionistë të Kosovës.
Më pas z. Lamaj tha, se ishte i gatshëm t’i ofronte këto dokumente të fotokopjuara, për Arkivin Qendror të Shtetit në Shqipëri dhe për Arkivin Qendror të Shtetit në Kosovë, duke lënë kopjen origjinale në New York.
Midis studiuesve shqiptaro-amerikanë dhe miqve nga Kosova, u bisedua për rrugën më të shkurtër, që këto dokumente me shumë vlerë të shkojnë në vendlindje. Në fjalën e tij publicisti Lamaj, tha se është mirë që të sigurohet një fotokopjatrice dhe një përson, qoftë ky edhe ekspert i arkivave të Kosovës apo Shqipërisë, të cilit, mund t’i vihen në dispozicion dhoma e punës, të gjithë dokumentet, duke i fotokopjuar një nga një. Ai qoftë me pagesë apo vullnetarisht si ekspert profesionist, e shikon konkretisht se cilët dokumente janë me shumë vlerë për arkivat e tyre respektive.
Miqtë, vlerësuan origjinalitetin e shumë dokumenteve, që ata i panë vetë më sy e tyre, duke falënderuar studiuesin Idriz Lamaj, për përkujdesin e vecantë, që ka treguar gjatë shumë dekadave, për t’i ruajtur të pademtuara si pasuri e madhe kombëtare për trojet etnike shqiptare.
Bashkëbiseduesit e lanë rrugën e hapur për takime të tjera, midis delegacionit të ekspertëve të Kosovës dhe përfaqsuesve të organizatave, që veprojnë prej shumë dekadash në Amerikë dhe posacërisht në New York, duke shpresuar se në të ardhmen e afërt, pasuria e madhe e dokumenteve, që ruhen prej dekadash, në arkivat e shqiptaro-amerikanëve të bëhen pronë e gjithë popullit shqiptar në trojet etnike.
Në arkivin e Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë”, përfshihen letërkëmbime të personaliteteve të shquara të diasporës shqiptare në SHBA dhe shtete të ndryshme të botës. Këto letra, foto, dorëshkrime, etj., janë ruajtur prej shumë dekadash në zyrat e Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë” me qendër në New York nga i apasionuari studiuesi i palodhur Idriz Lamaj.
Thesari që fle në Arkivin e pasur të Komitetit Kombëtar “Shqipëria e Lirë”
Ajo që suprizoi të gjithë të pranishmit, ishte një fond origjinal e i pasur arkivor, që kishte sjellë me vete studiuesi veteran i komunitetit ish gazetari i “Zërit të Amerikës” Idriz Lamaj.
Ai tha, se kishte sjellë për të parë ekspertët e arkivave të Kosovës, dokumente origjinale dhe se ata nuk janë i gjithë materiali i pasur, që ai disponon prej shumë dekadash nga ish zyrat e Komitetit, ku ai bënte pjesë.
Vatristi veteran Lamaj, u shpreh i gatshëm të bashkëpunoi me Arkivat Qendore të vendlindjes në Kosovë dhe Shqipëri.
Për lexuesit, është mirë të dijnë se cfarë përmbajnë një pjesë e dokumenteve: “Masakrat malaziase në Plavë-Gusi-Rugovë”, raporte origjinale nga Komiteti i Kosovës 1919-1921; “A chronology of events in Albania 1944-1952” (Free Euro Press); correspondence: letrat e Prof. Ernest Koliqit, Athanas Gegaj, Tahir Zajmi, Ing. Xhaver Deva, Raif Maliqi, Dervish Bajram Currit, Prof. Rexhep Krasniqit, Prof. Martin Camaj, Prof. Zef Nekaj, Imam Vehbi Ismaili (autobiografi); deklarata e mbylljes së KShL; Prof. Rexhep Krasniqi: “Qendresa e Kosovës kurrë nuk asht trajtue në historinë e Shqipnisë” (dorëshkrim); Xhevat Kallajxhiu “Zëri i Amerikës”; Vasil Germenji 1960 (raport); KShL Zyra e Kryesisë për vitet 1960, 1970, 1971 etj.; Letra të ndryshme dërguar Departamentit të Shtetit Amerikan gjatë viteve: 1960, 1969, 1970, 1971 etj.; KShL “Dita e Flamurit”, 1977, 1975, 1978, 1980, 1983 etj.; KShL Zyra e Kryesisë–korrespondencë 1957-1967, 1964-1965, 1984-1985 etj.; korrespondenca të ndryshme në gjuhën angleze; letërkëmbimet e Dr. Mons Zef Oroshit me juristin Kapidanin e Mirditës Ndue Gjomarkaj; Kolë Mirakaj, Njazi Sulca, Ëelfgang Tucks, Prof. Rexhep Krasniqi, Miss Melanie M. Sever, Shemshedin Kryeziu, Lec Shllaku (editor), Jonuz Ndreu, Ragip Frashëri, Joe Ëilkie, Shaban Gjura, Leo Cherna, Prof. Gjon Sinishta, Prof. Adem Hoda (editor i gazetës “Ndërgjegja”), Barbara Lopez, Dr. A Dema (Uriburu, Argentina 25.5.1984), Dori Male, Tahir Kolgjini, Skënder Zogu, Lt. Col. Eduardo Ressel (Rio de Janeiro, RJ Brasil); Mark Traboini, Mr. C. Barsh (The Hague The Netherlande), Dr. Sami Repishti, Emil Kastrati, Shaban Gjuro, Maria Lombardo, Rifat Kolgjini, Stephan Lipsiue; “Dosja e Trathtisë” (material tepër secret), Prof. Arshi Pipa, Isuf Uka Kelmeni, Prof. Rexhep Krasniqi (letrat e fundit, para se të ndërronte jetë…), 50-vjetori i Radios “Zëri i Amerikës”, Adem Hodo, Xhevat Kallajxhiu, letërkëmbimi i gazetarit Idriz Lamaj, me figurat e shquara të botës shqiptare në diasporë, Osnelda Deva, Mehdi Frashëri (raporti original i autopsisë), Memorandim për Këshillin e Komitetit “Shqipnia e Lirë”, Viktor Darragjati (Madrid, Spanjë), Këshilli i KShL për vitet 1958-1960, Organizatat Politike Shqiptare në Mërgim, etj., etj.
Autori, studiuesi dhe publicisti I njohur shqiptaro-amerikan, Z. Idriz Lamaj është depozituesi më I madh I dokumentacionit në lidhje me jetën dhe veprimtarinë e pasur të komunitetit shqiptaro-amerikan. Kjo kryesisht për arsye të interest personal e professional të Z. Lamaj, por për më tepër sepse Idriz Lamaj, ishte vet pjesëmarrës aktiv në pothuaj të gjitha veprimtaritë e komunitetit, duke filluar nga puna e tij në Komitetin Shqiperia e Lirë, në organizatën Acen të Kombeve të Robëruara dhe më vonë për shërbimin e tij si gazetar në Zërin e Amerikës dhe përfshirë tani veprimtarinë e tj si anëtar aktiv I bordit të organizatës VATRA. Është fat për përfaqsuesit e arkivave të Kosovës dhe të Shqipërisë, por edhe për historinë e Kombit shqiptar që janë takuar tek VATRA me Idriz Lamajn. Ai posedon dokumentacion shumë të rëndësishëm, që askush tjetër nuk e ka, në lidhje me veprimtarinë e disa prej patriotëve më të dalluar të kombit shqiptar, luftëtar të lirisë e demokracisë, të dëbuar nga atdheu prej komunizmit – e me të cilët Idrizi ka pasur fatin dhe zotësinë të punojë me ta për dekada. Idriz Lamaj meriton falenderimin e të gjithë që e ka ruajtur këtë pasuri kombëtare dhe për faktin se është gati ta ndaj me të gjithë. Vend më të mire për të strehuar këtë dokumentacion nuk ka se në Arkivat e kombit shqiptar në Tiranë dhe në Prishtinë. Të lumtë Idriz Lamaj!