NGA KOZMA TAHO- CLEARWATER FLORIDA/
Emri i Butrintit, thonë autorët greko – helenë vjen nga fjala “ bous “ e greqishtes së vjetër me të cilën ajo emërton kaun , demin. Dhe për ta bërë këtë sa më të besushme, këta servilë të perandorëve romak, sajuan edhe legjendat e themelimit dhe emërtimit të tij prej refugjateve trojan . Autor të sotëm arkeolog , historian e të tjerë e duan Butrintin të jetë i themeluar nga greko – helenët e Korinthit dhe Korkyrës aty rreth shek. VIIp.e.s. Akademia e Kulturës së Romes fashiste dergoj Maria Luigji Ugolinin për ta zbuluar e për tja adresuar Greko – Heleneve themelimin e Butrintit Madje edhe UNESKO që e ka marr në mbrojtje, nëpërmjet penës së përfaqësuesit të saj R. Hodge, e do që të jetë themeluar prej greko – helenëve. Akademia e Shkencave të Shqiperisë solli edhe arkeologen greke K. Hatzis për të na e saktësuar këtë nëpërmjet arkeologut tonë të “ shquar “ N. Ceka me librat “Butroti” dhe “Iliret”. Nuk kam ndërmënd të ndalem në këtë shkrim në lajthitjet e këtyre autorëve që e quajn veten arkeolog sepse vet gjetjet arkeologjike në Kodër Butrint i rrëzojnë lajthitjet e tyre. Mjafton të shikosh faqet 70 dhe 71 të librit të prof. Dh. Çondit “ Butrint , Hystory, Monuments and Museum “ ku tregohen një pjesë e gjetjeve arkeologjike dhe bindesh plotësisht. Arkeologjia po bën gati një shekull që është prezente në Butrint e vërdalloset e punon jashtë rrethimit të parë e të dytë të tij e guxon të flas për Historinë, parahistorinë dhe prehistorinë e tij. Aq më tepër akoma , këta autor nuk guxojnë ti referohen burimeve mitologjike qoftë të asaj arberore apo edhe asaj që bota akademike e pranon për greko – helene. Studiusi i shquar
arvanitas A. Kola që i ështe qasur atyre mendon se themelues i Butrintit është Kadmi mitiko legjendar i cili pat udhëtuar për këtu me qerre të tërhequr nga buajt . Si për ta vërtetuar këtë edhe deri në ditët e sotme dy parcela të medha në mesin e paratokës së Butrintit mbajn emrat” Kandale” dhe “Bundo “ çka mund të lidhet me Ka apo Buall. Të tjerë autor Greko –helen, që e duan me pa tjetë që emri i tij të vij nga gjuha helene thonë se mund të vij edhe nga fjala “bout “ me të cilen ajo emërton rigonin. Autore shqiptar hamëndësojnë se mund të vij edhe nga fjala buzë e shqipes , meqënse ështe ndërtuar buzë detit. Të tjerë akoma ndajnë emrin e tij në biri i trimit apo biri i trojes per të pranuar edhe legjendat e themelimit të tij. Duke kërkuar rreth preardhjes së emrit te Butrintit vura re se: popullsia rrënjëse e Fushë Mursisë, si dhe çobenët vlleh, çam apo labe qe silleshin rreth këtyre trojeve , i emërtonin ato me një emër shumë interesant – VITHRINË, VUTHRINE apo VUTHROT. Interesante është se edhe inteligjenca shqiptare e rreth viteve 30 te shekullit te kaluar i emërtonte keto troje me të njëjtin emër ( shiko per kete raportin e z. Sotir Kolea drejtuar Ministrit te Arsimit Qershor 1930 ). Nën këtë emër gjuha shqipe, e folur në paratokën e Butrintit emërton trojet që fundosen , ulen nën nivelin parësor të tyre, si në vënde te thata ashtu edhe nën nivelin e ujrave. Kështu pra popullsia rrënjëse e Fushë Mursisë e më gjërë ka percjell faktin se këto troje ndoshta mbas ndonjë katastrofe natyrore , tërmeti e rrëshqitje kanë pësuar ndryshim nivelesh. A nuk është ulur toka , madje edhe nën nivelin e ujrave të liqenit , në te ashtuqujturën agora a forum romak si dhe në vet teatrin e Butrintit ? Kjo është tejet e saktë dhe lehtësishtë e vrojtushme . Por , a mund të jetë kjo ulje emërtuse e Butrintit? Për sa njohuri kemi deri më sot, Jo. Emri i Butrintit është i njohur rreth njëmij vjet para se te dodhte kjo ulje , regjistruar nga Hekateu i Miletit, i vetmi visitor i hershëm i tij ,rreth viteve 520 p.e.s. Shtoj me kete rrast se As/ prof. Hernandesi i Universitetit Notre Dame të Amerikës si dhe Prof. Çondi , të cilët gërmuan deri 6-7 metra thell në forumin romak , si neo filohelenist të mirë thanë se nuk mund të bëhet fjalë për qytetërime më të herëshme se shek i VII p. e. s. Ata gjetën ndër të tjera dhe një parmënd druri , material lehtësisht e shkencërisht i datushëm . Ende nuk është publikuar se kujt periudhe i përket ajo : në mos e kanë zhdukur . Si do qoftë Prof. Çondi do të bënte deklaratën e më poshtme për Balkanweb : “ ….Me germimet e reja ne Butrint, dalin në dritë deshmi të reja të një qytetërimi të lashtë ……..me zbulimin e objekteve më të fundit në Butrint vërtetohet me fakte konkrete se Butrinti ka një histori më të herëshme zhvillimi nga ajo që kemi mësuar deri më sot “ ( Ballkanweb Qershor 2012 ) Si do qoftë unë mendoj se trualli që u bë emërtues i Butrintit i përket gjiut liqenor në krah të Portes së Luanit . Në prehistori kjo pjesë ka qënë stere , e pikërisht këtu ka qënë vendosur fshati prehistorik i peshkatarëve. Si rezultat i ndonjë tërmeti të fuqishëm është aktivizuar dhe ka rrëshqitur e zhytur nën nivelin e ujrave të liqenit pjesën më të madhe të fshatit , duke përbër kështu një katastrofë natyrore nga ato që mbahen mëndë e përcillen gjatë në memorjen e shoqërisë njerëzore . Brezat e popullsive rrënjëse të paretokës së Butrintit i përcollën këto troje nën emrin vithrinë , vuthrinë , vuthrot e që nga helenët u shkruajtën Buthrot apo Buthrotos e nga romaket Buthrotum . Një ndër elementët që të çon në këtë hamëndësi është mos ekzistenca e ndonjë kalate portuale me blloqe gurësh qiklopik në këtë pjesë e cila është më e përshtatshmja dhe më e mbrojtura nga batica e zbatica e liqenit . Pikërisht këtu pak metra në krah të varrezave ndodhet një fragment muri paksa i përmbysur , ndërtim i periudhës mesjetare , me sa gjykohet nga Guiskardët, të cilët ndërtuan këtu një flotë detare të tërë siç tregon kronistja Anna Komneni . Kështu pra , prejardhja e emrit të Butrintit nuk ka asgjë të përbashkët me Ka, Dem a Buall, Me Rigon a Buzë, prralla historiano – dijetaresh, por me nje katastrofë natyrore që përpiu një fshat të tërë e që u ruajt e përcoll gjatë në memorjen e popullsisë vëndëse nën emrin Vithrinë , Vuthrinë apo Vuthrot .
KOZMA TAHO
CLEARWATER FLORIDA
Shkurt , 2015