Zija Çela/
– Fragment nga intervista me Bujar Hudhrin, president i “Onufrit” –
Pyetje: Le të ndalemi këtu. Ju përdorët fjalët: “Kur më shfaqet një vizion, që nënkupton mundësinë e një metafore…”. Në këtë fazë, mjaft shkrimtarë shprehen ndryshe: kur kam një ide, kur kam një gjetje, etj. Përse një vizion?
Përgjigje: Sepse shkëndija e parë ashtu më ndizet. Më shfaqet si një pamje në lëvizje, të cilën e shoh dhe e ndiej njëkohësisht. Por ka edhe “pamje” mashtruese, të atilla që skartohen. Çfarë më befason një herë dhe më nuk ndrit, përfundon në varrezën letrare që ka përbrenda çdo shkrimtar.
Siç më ndodh edhe e kundërta, kur konkurrojnë dy vizione njëherësh. Në këtë rast nuk ndërhyj në “dyluftimin” e tyre, i lë të ndeshen, duke i besuar fituesit, për të cilin ndoshta edhe vetë kam qenë më i gatshëm. Kështu më ka ndodhur me romanet “Apokalipsi sipas Shën Tiranës” dhe “Goja e Botës”. Shkrova të parin në fillim, pastaj të dytin, që ndërkaq ishte temperuar më mirë. Nganjëherë më duket sikur nuk jam unë që përftoj vizione, por janë ato që më gjejnë kudo të ndodhem. Shënimin e parë për “Arkipelagun Spiritus” e kam hedhur në bllok në aeroportin e Ljubjanës dhe e kam vazhduar në avion. Megjithëse, po shtoj kalimthi, nuk ka fluturues që shkrimtarin ta ngrejë atje, ku e çon fantazia.
Sigurisht, shkrimtari nuk është profet, por është patjetër vizionar. Ose, për arsye etike, po e formuloj më ndryshe: ai ka nevojë patjetër për vizione të së ardhmes. Ndoshta prandaj, duke shkruar për një trillim që po ndodh në roman, më ka rezultuar njëkohësisht se, në njëfarë mënyre, kam shkruar edhe për çfarë do të ndodhte në realitet. Me paralajmërime të së ardhmes, ndryshimi i sistemit etj., janë “Mali i tejdukshëm” (1989) dhe “Gjaku i dallëndyshes” (1990). Te “Gjysma e Xhokondës” (1992) personazhet vihen në kërkim të identitetit të tyre. Duke u ndier si “gjysmë njerëz”, ato shtrojnë pyetjen nëse atë gjysmën tjetër e kanë pasur ndonjëherë dhe e kanë humbur, apo s’e kanë pasur kurrë. Te “Banketi i hijeve”, që e kam shkruar në vitin 1996, banorët e Barabisë apo Barbarisë siç thirrej ndryshe, përshtasin si helikopter një mulli me helikë, e mbushin me municione dhe nisen për të bombarduar “armikun”, pra qytetin fqinj të komunitetit të përbashkët. Mirëpo në kushtet e një ere të fortë, të gjitha bombat bien mbi qytetin e tyre. Rreth dy vjet më pas do të vinin ngjarjet e’97-tës.
Besoj se edhe romanet e tjera i kam shkruar prej një vizioni fillestar metaforik. Subjekti i “Djallit Komik”, që u botua më 2018, bazohet mbi një sëmundje misterioze, sëmundje ngjitëse që kthehet në pandemi, prandaj në roman ka alarm, ka karantinë, ka forca policore në rrugë, ka maska, doreza, izolim të disa zonave, mbyllje kufijsh, kërkime për origjinën e virusit, hipoteza për vaksinën, etj. Quajeni si të doni, po e pranoj edhe unë si rastësi, por nuk mund të mohohet Covid-19 që përjetojmë edhe sot. Jo më kot njerëzimi i thirri kujtesës për tituj librash, filmash, etj. Autorë si Zhyl Verni, kanë arritur t’i paraprijnë edhe shkencës me veprat e tyre. Madje do të thosha se nuk ka vepër serioze pa një kumt serioz. Andaj, për ta përmbyllur pyetjen tuaj, po them se krahas ndjenjave, mjaft autorë ndoshta mund të flasin edhe për parandjenjat që kanë pasur duke shkruar një vepër. Në kuptimin figurativ, shkrimtarët janë si engjëj që kanë për të dhënë një lajm. Mirëpo, meqë lajmin nuk e japin drejtpërdrejtë por e manipulojnë letrarisht, janë engjëj që djallëzohen në Tokë. Këtu po kujtoj Kadarenë dhe pikë.