Prof. Dr. Fejzulla Berisha/
Fan Noli: Një Meteor i Kombit Shqiptar
Fan Noli është një nga personalitetet më të spikatura në historinë dhe kulturën shqiptare. Me një angazhim të gjithanshëm, ai luajti një rol të jashtëzakonshëm në mbrojtjen dhe promovimin e çështjes kombëtare. Nga lobimi për pavarësinë e Shqipërisë deri te përpjekjet për reformimin e shtetit dhe mbrojtjen e shqiptarëve jashtë kufijve, Noli mbetet një simbol i përjetshëm i përkushtimit dhe sakrificës për kombin shqiptar.
Fan Noli lindi, jetoi dhe sakrifikoi për një ideal të lartë: Shqipëria të jetë e lirë, e bashkuar dhe në harmoni me të drejtën natyrore. Për të, ky ishte një mision që duhej arritur përmes përpjekjeve politike, diplomatike, kulturore dhe shpirtërore. Ai e konsideronte bashkimin kombëtar si një të drejtë të patjetërsueshme që buronte nga përbashkësia etnike, gjuha, historia dhe vuajtjet shekullore të popullit shqiptar.
1. Përpjekjet për Bashkimin e Trojeve Shqiptare pas Pavarësisë
Kongresi i Triestes (1913)
Pas shpalljes së Pavarësisë më 28 nëntor 1912, fuqitë e mëdha, në Konferencën e Ambasadorëve në Londër (1913), përcaktuan kufij që lanë jashtë Shqipërisë territore të rëndësishme si Kosova, Çamëria, Tetova dhe Ulqini. Kjo padrejtësi e madhe nxiti Fan Nolin të angazhohej fuqimisht në Kongresin e Triestes, organizuar nga Federata Pan-Shqiptare “Vatra”.
Ai kërkoi përfshirjen e këtyre territoreve brenda kufijve të shtetit të pavarur shqiptar, duke paraqitur memorandume për fuqitë e mëdha. Noli argumentoi se këto territore ishin pjesë e pandashme e kombit shqiptar dhe meritonin të ishin brenda kufijve të Shqipërisë së lirë.
Protestat në SHBA (1913)
Në SHBA, Noli mobilizoi diasporën shqiptare për të protestuar kundër vendimeve të padrejta të fuqive të mëdha. Në një fjalim në Boston, ai deklaroi:
“Kosova, Çamëria dhe trojet e tjera shqiptare janë toka të larë me gjakun e shqiptarëve. Këto janë pjesë e pandashme e Shqipërisë. Nuk mund të pranojmë copëtimin e kombit tonë.”
2. Angazhimi në Lidhjen e Kombeve për Kosovën
Në vitin 1921, Fan Noli, si përfaqësues i Shqipërisë në Lidhjen e Kombeve, mbajti një fjalim historik ku denoncoi dhunën ndaj shqiptarëve jashtë kufijve, veçanërisht në Kosovë. Ai theksoi: “Padrejtësia e copëtimit të trojeve shqiptare është një plagë e hapur jo vetëm për kombin shqiptar, por edhe për drejtësinë dhe paqen ndërkombëtare.” Edhe pse kufijtë nuk ndryshuan, këto përpjekje ngritën çështjen shqiptare në arenën ndërkombëtare, duke përforcuar zërin për të drejtat e shqiptarëve.
3. Kontributet për Diasporën Shqiptare dhe Solidaritetin Kombëtar
Mobilizimi i Federatës “Vatra”
Si lider i Federatës “Vatra” në SHBA, Noli organizoi fushata ndihmash për shqiptarët e dëmtuar nga masakrat dhe shpërnguljet masive. Në vitet 1920, ai mblodhi fonde për të ndihmuar viktimat e dhunës serbe në Kosovë dhe shqiptarët e Çamërisë.
Frymëzimi për Diasporën Moderne
Puna e tij për organizimin e diasporës shqiptare shërbeu si model për brezat e ardhshëm. Diaspora shqiptare në SHBA mobilizoi ndihma gjatë krizës kosovare (1998-1999), duke ndjekur shembullin e Nolit.
4. Përpjekjet për Reformimin e Shqipërisë dhe Bashkimin Kombëtar
Revolucioni i Qershorit (1924)
Fan Noli, si udhëheqës i Revolucionit të Qershorit, pa reformimin e Shqipërisë si një hap drejt një shteti të fortë dhe të bashkuar. Ai nisi reforma për drejtësi sociale dhe për ndërtimin e një administrate të drejtë.
Konferenca e Lozanës (1923)
Në këtë konferencë, Noli mbrojti të drejtat e shqiptarëve të Kosovës dhe Çamërisë, duke kërkuar mbështetje ndërkombëtare për të ndaluar dhunën dhe diskriminimin ndaj tyre.
5. Kontributi Kulturor për Kombin dhe Bashkimin
Themelimi i Kishës Ortodokse Autoqefale Shqiptare (1908)
Fan Noli themeloi Kishën Ortodokse Autoqefale Shqiptare, duke e shkëputur atë nga ndikimi grek. Ky akt forcoi identitetin kombëtar dhe shpirtëror të shqiptarëve, duke vënë në qendër gjuhën shqipe në praktikën fetare.
Përkthimi i Veprave Madhore
Fan Noli përktheu disa kryevepra të letërsisë botërore, si veprat e Shekspirit, duke pasuruar kulturën dhe edukimin kombëtar.
Fan Noli mbetet një figurë madhore në historinë shqiptare. Përpjekjet e tij për bashkimin kombëtar, përmes angazhimeve politike, diplomatike dhe kulturore, pasqyrojnë një përkushtim të jashtëzakonshëm ndaj çështjes shqiptare. Idealet dhe sakrificat e tij frymëzojnë brezat e ardhshëm në rrugën drejt një Shqipërie të bashkuar dhe të drejtë.