Dr. Dorian Koçi/
Më 23 korrik 1649, në qytetin e Urbinos në Itali, lindi një nga figurat më të shquara të historisë së Kishës Katolike dhe një nga personalitetet më të rëndësishme me origjinë shqiptare: Gjon Françesk Albani, më vonë Papa Klementi XI. Ai ishte pjesëtar i një familjeje të vjetër arbëre, që ishte shpërngulur në Itali pas pushtimeve osmane, si shumë familje të tjera shqiptare fisnike, në mbrojtje të besimit dhe të identitetit të tyre.
Papa Klementi XI, i njohur në histori edhe si “Papa Albani”, u bë papa i 243-të i Kishës Katolike më 23 nëntor 1700 dhe e drejtoi Selinë e Shenjtë deri më 19 mars 1721. Me një pontifikat prej 21 vitesh, ai renditet ndër papët me shërbimin më të gjatë pas Shën Pjetrit, Papa Piut IX dhe Papa Gjon Palit II. U dallua për erudicionin e tij, përkushtimin ndaj kishës dhe ndjeshmërinë e tij ndaj çështjeve fetare, politike dhe kombëtare të arbërëve.
Pas përfundimit të arsimit fillor në vitin 1660, Gjon Françesk Albani shkoi në Romë për të ndjekur studimet në Kolegjin Romak. Aty u përqendrua në gjuhët e vjetra dhe në jurisprudencën kishtare dhe civile, duke u diplomuar në vitin 1668. Fillimi i karrierës së tij në hierarkinë kishtare u shënua në vitin 1670, kur Papa Inoçenti XI e emëroi sekretar të dekreteve papnore. Me përkushtim dhe talent të jashtëzakonshëm në menaxhimin e çështjeve të kishës, në vitin 1690 ai u ngrit në gradën e kardinalit, një hap që e afroi drejt fronit papnor. Më 9 tetor 1700, Albani u zgjodh papë dhe mori emrin Klementi XI.
Papa Klementi XI ishte një mbështetës i vazhdueshëm i arbërëve në përpjekjet e tyre për të ruajtur fenë, gjuhën dhe trashëgiminë kulturore përballë presionit osman dhe islamizimit të detyruar. Ai është i lidhur ngushtë me një nga ngjarjet më të rëndësishme në historinë kishtare shqiptare: Kuvendi i Arbërit, i mbajtur më 14-15 janar 1703 në Mërqinë të Lezhës.
Ky kuvend, i thirrur me nxitjen dhe bekimin e Papës Klementi XI, ishte një mbledhje kombëtare e klerit katolik arbër me pjesëmarrjen e 12 ipeshkvijve dhe 250 klerikëve nga të gjitha viset arbëre . Qëllimi i tij ishte forcimi i kishës katolike në Shqipëri, mbrojtja e besimtarëve dhe përshtatja e misionit të saj në rrethanat e reja politike dhe fetare. Kuvendi i Arbërit vendosi për organizimin e brendshëm të kishës, disiplinën e klerit, ruajtjen e liturgjisë në gjuhën latine dhe përforcimin e lidhjeve me Selinë e Shenjtë.
Përmes këtij akti, Papa Klementi XI e ktheu Shqipërinë në një prioritet të politikës së jashtme kishtare, duke e vendosur në hartën e kujdesit strategjik të Vatikanit. Kuvendi i Arbërit u bë simbol i qëndresës arbëre përballë asimilimit fetar dhe kulturor, dhe një përpjekje e guximshme për ruajtjen e identitetit etnik përmes fesë.
Një aspekt tjetër i rëndësishëm i veprimtarisë së Papa Klementit XI ishte përpjekja për afrimin midis katolikëve dhe ortodoksëve arbër . Në atë kohë, shumë priftërinj ortodoksë i drejtuan letra Papës për ndihmë, duke kërkuar mbështetje politike dhe financiare për të përballuar presionin osman. Kjo sinjalizonte një prirje drejt bashkëpunimit ndërfetar në emër të mbrojtjes së trashëgimisë shpirtërore arbëre. Papa Albani i pa këto sinjale si një mundësi për të nxitur bashkimin e krishterimit, jo vetëm në aspektin shpirtëror, por edhe në ruajtjen e identitetit të përbashkët krishterë ballkanik.
Një tjetër kontribut i rëndësishëm i Papa Klementit XI ishte mbështetja që ai i dha diasporës arbëre në Itali, veçanërisht komuniteteve arbëreshe. Nën kujdesin e tij, komunitetet arbëreshe gjetën mbështetje për ruajtjen e gjuhës, zakoneve dhe riteve të tyre fetare. Ai dha urdhër që në seminarët arbëreshe të përfshihej mësimi i gjuhës shqipe dhe riteve lindore në mënyrë që të përgatiteshin misionarë për rikthimin në atdhe dhe për forcimin e katolicizmit ndër shqiptarë.
Papa Klementi XI, me ndërgjegjen e qartë për origjinën e tij arbëre, ishte i vetëdijshëm për rolin që mund të luante si udhëheqës shpirtëror për të ruajtur trashëgiminë e një populli që po luftonte për të mos humbur identitetin mes dy perandorive – osmane dhe perëndimore.
Vdekja e Papa Klementit XI më 19 mars 1721 shënoi fundin e një epoke, por trashëgimia e tij mbetet e gjallë. Ai nuk ishte vetëm një papë i dijes dhe i drejtësisë, por edhe një përfaqësues krenar i kombit arbër në qendër të botës katolike. Kontributi i tij për mbrojtjen e besimit dhe të identitetit të arbërëve përmes Kishës Katolike, përmes Kuvendit të Arbërit dhe ndihmës ndaj diasporës, e bën atë një figurë kryesore në përpjekjet për ruajtjen e një identiteti të krishterë arbër dhe sëbashku me të edhe të gjuhës dhe kulturës arbëre.
Sot, Papa Klementi XI përkujtohet jo vetëm si një udhëheqës i madh shpirtëror i Kishës, por edhe si një nga figurat më të ndritura që ka lidhur Shqipërinë me Vatikanin dhe me traditën e krishterimit perëndimor. Ai është dëshmi e qartë e rrënjëve të thella të arbërëve në historinë europiane dhe e rolit që kanë luajtur bijtë e këtij kombi në përmasat më të larta të qytetërimit.
Referenca për studim të mëtejshëm:
Zef Valentini, Shqiptarët dhe Selia e Shenjtë, Tiranë, 1940.
Giuseppe Schirò, Storia ecclesiastica degli albanesi d’Italia, Napoli, 1923.
Kolec Topalli, Kuvendi i Arbërit dhe roli i tij në ruajtjen e gjuhës shqipe, Studime Albanologjike, 2003.