Prof. Dr. Fejzulla Berisha/
Gjykata e Specializuar për Kosovën, e krijuar pas presioneve ndërkombëtare dhe miratimit nga Kuvendi i Kosovës, ka ngritur shqetësime të thella për njëanshmërinë e saj. Shumë ekspertë e kanë cilësuar atë si një strukturë njëetnike që shkel parimet e drejtësisë së brendshme dhe të drejtës ndërkombëtare. Fokusimi i saj njëanshëm ndaj Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK), duke injoruar krimet masive të kryera nga Serbia, është një prej kritikave kryesore. Ja disa aspekte kyçe që kërkojnë vëmendje:
1. Diskriminimi i Drejtësisë dhe Fokusi i Njëanshëm
• Krimet e Forcave Serbe: Gjatë luftës së vitit 1998-1999, forcat serbe kryen krime të rënda ndaj popullatës civile shqiptare, duke përfshirë vrasjen e mbi 13,000 njerëzve, dhunimin e mbi 20,000 femrave dhe zhdukjen e mbi 1,600 personave. Asnjë prej këtyre krimeve nuk ka marrë vëmendjen e duhur nga gjykatat ndërkombëtare.
• Fokusi vetëm te UÇK-ja: Aktakuzat e Gjykatës së Specializuar janë drejtuar vetëm ndaj ish-pjesëtarëve të UÇK-së, ndërsa krimet e forcave serbe mbeten të pandëshkuara. Kjo krijon perceptimin se viktimat shqiptare trajtohen si agresorë, ndërsa agresorët e vërtetë mbeten të paprekur.
2. Shkeljet Kushtetuese dhe Sfidat ndaj Sovranitetit të Kosovës
• Shkelja e Sovranitetit Shtetëror: Krijimi i Gjykatës së Specializuar jashtë sistemit të drejtësisë së Kosovës përbën një ndërhyrje të papranueshme në sovranitetin shtetëror të Kosovës.
• Mospërputhja me Kushtetutën e Kosovës: Kushtetuta e Kosovës garanton barazi para ligjit dhe ndalon çdo formë diskriminimi. Në praktikë, Gjykata vepron në mënyrë diskriminuese, duke trajtuar vetëm shqiptarët si të dyshuar për krime lufte.
3. Raste Konkrete të Padrejtësisë
• Dënimi i Salih Mustafës: Procesi gjyqësor ndaj Salih Mustafës ka ngritur dyshime mbi standardet e drejtësisë, përfshirë përdorimin e provave të dyshimta dhe dëshmitarëve të motivuar politikisht.
• Rasti i Hashim Thaçit dhe Kadri Veselit: Ish-presidenti dhe ish-kryetari i Kuvendit dhe të tjerët po mbahen në paraburgim për mbi 4 vite pa gjyq, duke u bazuar në dëshmi të mbledhura nga Serbia, një palë me interesa politike kundër Kosovës.
• Injorimi i Masakrave Serbe: Krimet masive si Masakra e Reçakut dhe ajo e Mejës mbeten të pandëshkuara, ndërsa Gjykata përqendrohet te incidente të supozuara të UÇK-së që nuk janë të krahasueshme në përmasë dhe natyrë.
4. Ndikimi i Serbisë dhe Rusisë në Narrativën Ndërkombëtare
• Dëshmi të Manipuluara: Dëshmitë e përdorura nga Gjykata shpesh vijnë nga burime serbe, të cilat janë të motivuara politikisht dhe të ndikuara nga propaganda kundër Kosovës.
• Mbështetja e Rusisë: Rusia, aleate e Serbisë, ka mbështetur përpjekjet për të diskredituar UÇK-në dhe për të relativizuar krimet serbe, duke ndikuar në perceptimin ndërkombëtar ndaj Kosovës.
5. Standardet e Drejtësisë Ndërkombëtare
Drejtësia ndërkombëtare duhet të respektojë parimin e barazisë dhe të shmangë çdo standard të dyfishtë. Gjykata e Specializuar bie ndesh me këto standarde sepse:
• Fokusohet vetëm te një grup etnik: Konflikti i viteve 1998-1999 përfshiu krime nga të dyja palët, dhe drejtësia duhet të trajtojë të gjitha viktimat në mënyrë të barabartë.
• Injoron krimet serbe: Mosndjekja penale e udhëheqësve serbë për krimet masive krijon një padrejtësi të dukshme.
Çfarë Mund të Bëhet?
1. Rritja e Presionit Ndërkombëtar: Kosova duhet të angazhohet më shumë me aleatët si SHBA dhe BE për të siguruar drejtësi të barabartë dhe për të ngritur shqetësimet mbi njëanshmërinë e Gjykatës.
2. Përforcimi i Diplomacisë: Një fushatë e koordinuar diplomatike është e nevojshme për të ndryshuar narrativën ndërkombëtare dhe për të theksuar krimet serbe.
3. Rishikimi i Qëndrimit ndaj Gjykatës: Kuvendi i Kosovës duhet të analizojë dhe diskutojë mënyra për të adresuar ndikimet negative të Gjykatës së Specializuar, përfshirë shkeljet.
Themelimi i Gjykatës Speciale dhe Lidhja me Kushtetutën e Kosovës
1. Gjykata Speciale është themeluar përmes një ndryshimi kushtetues dhe me miratimin e Ligjit Nr. 05/L-053 për Dhomat e Specializuara dhe Zyrën e Prokurorit të Specializuar. Kjo do të thotë se veprimtaria e saj bazohet në Kushtetutën dhe ligjet e Kosovës, por funksionon si një organ me kompetenca të veçanta ndërkombëtare.
2. A mund të ndërhyjë Gjykata Kushtetuese e Kosovës? Gjykata Kushtetuese ka mandat për të vlerësuar kushtetutshmërinë e ligjeve dhe institucioneve, por në rastin e Gjykatës Speciale, situata është më delikate për shkak të autonomisë së saj të veçantë për të vepruar jashtë ndikimit të institucioneve vendore.
3. Rruga e Vetme për Sfidimin e Gjykatës Speciale: Nëse vendimet e Gjykatës Speciale konsiderohen si kundërkushtetuese, ato nuk mund të sfidohen direkt në Gjykatën Kushtetuese të Kosovës. Megjithatë, një interpretim i gabuar i Kushtetutës mund të hapë mundësinë e diskutimeve përmes procedurave ndërkombëtare ose ndryshimeve kushtetuese.
4. Sfida në Nivel Ndërkombëtar: Në rast të kundërshtimeve të mëdha, mund të parashtrohen ankesa në forumet ndërkombëtare për të drejtat e njeriut, si Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut. Gjithashtu, një rishikim i vetë mandatit të Gjykatës Speciale mund të kërkohet nga institucionet e Kosovës përmes bashkëpunimit me aleatët ndërkombëtarë.
Gjykata Speciale për Kosovën: Një Mjet i Delegjitimimit të Shtetësisë dhe Luftës për Liri
Gjykata Speciale për Kosovën, e njohur zyrtarisht si Dhomat e Specializuara dhe Zyra e Prokurorit të Specializuar në Hagë, është themeluar për të gjykuar krimet e pretenduara të ish-pjesëtarëve të Ushtrisë Çlirimtare të Kosovës (UÇK) gjatë dhe pas luftës së viteve 1998-1999. Pavarësisht qëllimit të saj të deklaruar për ndjekjen penale të krimeve të rënda, ky institucion është perceptuar nga shumë kosovarë dhe analistë ndërkombëtarë si një mjet që rrezikon të delegjitimojë luftën për liri të Kosovës dhe të dobësojë shtetësinë e saj.
Rol i Serbisë dhe Rusisë në Narrativën Ndërkombëtare
Serbia dhe Rusia kanë luajtur një rol të rëndësishëm në formësimin e narrativës ndërkombëtare për Kosovën. Krijimi i Gjykatës Speciale u mbështet nga raporti i Dick Martyt të vitit 2011, i miratuar nga Këshilli i Evropës, ku akuzat për “trafik organesh” dhe krime të tjera të supozuara shërbyen si bazë për veprim. Ky raport, i mbështetur fuqishëm nga Rusia dhe Serbia, u përdor për të lobuar për përfshirjen e këtyre akuzave në forume ndërkombëtare, pavarësisht mungesës së provave konkrete.
Raporti i Dick Martyt (2011)
Raporti i Dick Martyt akuzonte UÇK-në për krime të rënda, përfshirë trafikimin e organeve. Pavarësisht se një hetim i mëvonshëm i BE-së (2014) nuk gjeti prova për trafik organesh, akuzat vazhdojnë të përdoren si justifikim për ekzistencën e Gjykatës Speciale dhe për të dëmtuar imazhin ndërkombëtar të Kosovës.
Krimet Serbe dhe Standardet e Dyfishta Juridik
Një nga kritikat kryesore ndaj Gjykatës Speciale është se ajo gjykon vetëm krimet e supozuara të ish-pjesëtarëve të UÇK-së, ndërkohë që krimet masive të kryera nga regjimi i Sllobodan Millosheviçit janë lënë jashtë juridiksionit të saj. Ky standard i dyfishtë krijon perceptimin se lufta çlirimtare e Kosovës po kriminalizohet.
Aktakuzat Kundër Liderëve të UÇK-së (2020)
Liderët kryesorë të UÇK-së, përfshirë ish-Presidentin Hashim Thaçi, Kadri Veselin, Jakup Krasniqin dhe Rexhep Selimin, u arrestuan dhe u transferuan në Hagë me akuza për krime lufte dhe krime kundër njerëzimit. Ndërkohë, asnjë zyrtar i lartë serb nuk është ndjekur penalisht për masakrat masive në Kosovë, si ato të Reçakut, Krushës, Mejes apo Izbicës, të dokumentuara nga institucione ndërkombëtare si OSBE dhe OKB.
Përdorimi Politik i Gjykatës Speciale
Gjykata është perceptuar si një instrument politik i kontrolluar nga faktorë të jashtëm. Serbia dhe Rusia përdorin proceset e Gjykatës për të promovuar qëndrimin e tyre se Kosova nuk është një shtet i pavarur, por një “krahinë separatiste” që mbështetet nga SHBA dhe BE për interesa gjeopolitike.
Retorika e Sergei Lavrov (Ministri i Jashtëm i Rusisë)
Lavrov ka deklaruar vazhdimisht se Gjykata Speciale është një dëshmi që “liderët e Kosovës janë kriminelë lufte,” duke sugjeruar se shteti i Kosovës është produkt i një “projekti të paligjshëm” të Perëndimit.
Dëmi ndaj Shtetësisë së Kosovës dhe Imazhit Ndërkombëtar
Duke ndjekur penalisht liderët historikë të Kosovës dhe duke kriminalizuar luftën e UÇK-së, Gjykata minon jo vetëm figurat individuale, por edhe legjitimitetin e shtetit të Kosovës. Arrestimi i liderëve të njohur ka krijuar vakum institucional dhe ka dobësuar imazhin ndërkombëtar të Kosovës.
Aktakuzat gjatë Procesit të Dialogut Kosovë-Serbi
Disa nga aktakuzat kundër liderëve të Kosovës u ngritën pikërisht kur dialogu Kosovë-Serbi po hynte në faza kritike, duke dobësuar pozitat negociuese të Kosovës. Arrestimi i Hashim Thaçit në nëntor 2020 ndodhi pak para zgjedhjeve presidenciale në SHBA, kur pritej që një marrëveshje historike të nënshkruhej me ndërmjetësimin amerikan.
Çfarë Mund të Bëjë Kosova për të Kundërshtuar Delegjitimimin?
1. Lobimi Ndërkombëtar: Kosova duhet të angazhohet në një fushatë të fuqishme lobimi në SHBA dhe BE për të nxjerrë në pah padrejtësitë historike dhe juridike që lidhen me Gjykatën Speciale.
2. Dokumentimi dhe Provat Historike: Institucionet kosovare duhet të vazhdojnë të dokumentojnë dhe promovojnë prova të krimeve serbe gjatë luftës për të balancuar narrativën ndërkombëtare.
3. Diplomacia e Koordinuar: Një diplomaci më e koordinuar dhe më e qëndrueshme me shtetet që e njohin pavarësinë e Kosovës mund të zbusë efektet negative të procesit gjyqësor.
4. Komunikimi Publik: Institucionet duhet të komunikojnë më mirë me opinionin publik ndërkombëtar për të shpjeguar të vërtetën e luftës dhe sakrificave të popullit të Kosovës.
Gjykata Speciale për Kosovën është shndërruar nga një mekanizëm drejtësie në një mjet që përdoret nga Serbia dhe Rusia për të delegjitimuar shtetësinë e Kosovës dhe për të kriminalizuar luftën e saj për liri. Kosova duhet të angazhohet fuqishëm në diplomaci, drejtësi ndërkombëtare dhe lobim politik për të mbrojtur të vërtetën historike dhe për të forcuar legjitimitetin e saj ndërkombëtar.