Henry Charles Woods – Gazetari dhe diplomati britanik, zëdhënës i flaktë i çështjes shqiptare
Nga NDREK GJINI
MA, University of Galway, Ireland
Fillimet dhe formimi akademik
Henry Charles Woods lindi më 18 maj 1881 në Danehill, një fshat piktoresk në Sussex, Angli, afër qytetit të Mançesterit. Që në fëmijëri, ai tregoi një interes të jashtëzakonshëm për gjuhët, historinë dhe gjeografinë, duke u dalluar për aftësitë intelektuale dhe kureshtinë e tij. Arsimimin fillor dhe të mesëm e ndoqi në institucione prestigjioze lokale, ku u dallua si nxënës i shkëlqyer. Më pas, u regjistrua në Universitetin e Mançesterit, një nga qendrat kryesore akademike të kohës, ku studioi filozofi dhe arte. Në vitin 1903, ai përfundoi studimet universitare me rezultate të larta, duke marrë dy tituj doktorature: një në filozofi dhe një tjetër në arte.
Në fillim të viteve 1900, Woods u anëtarësua në Shoqërinë Mbretërore Gjeografike (Royal Geographical Society – R.G.S.), një institucion elitar që do të luante një rol të rëndësishëm në formimin e tij si eksplorator dhe studiues. Anëtarësimi i tij në R.G.S. i dha mundësinë të krijonte një rrjet të gjerë kontaktesh dhe të merrte pjesë në diskutime mbi çështje gjeopolitike dhe kulturore të kohës. Kjo bazë e gjerë njohurish dhe lidhjet me figura të rëndësishme akademike e diplomatike i hapën rrugën për një karrierë të larmishme, që përfshinte gazetarinë, diplomacinë dhe studimet akademike.
Nga gazetaria drejt Ballkanit
Karriera profesionale e Woods-it filloi në vitin 1905, kur ai u angazhua si korrespondent special për disa gazeta britanike. Në moshën 24-vjeçare, ai udhëtoi për herë të parë në Perandorinë Osmane, duke raportuar për Foreign Office-in britanik dhe R.G.S.-në mbi zhvillimet politike dhe sociale në Turqi. Në 1906, ai vizitoi përsëri Turqinë dhe Bullgarinë, duke zgjeruar njohuritë e tij për rajonin e Ballkanit. Nga viti 1908 deri në 1924, Woods u bë një figurë qendrore në redaksinë e Manchester Guardian (sot The Guardian), një nga gazetat më prestigjioze të Britanisë së Madhe. Gjatë kësaj periudhe, ai punoi gjithashtu për botime të tjera të njohura si Evening News, The Graphic, Daily Express, Weekly Dispatch dhe The Times, duke u afirmuar si një gazetar i specializuar në politikën ndërkombëtare, me fokus Evropën Lindore dhe Ballkanin.
Si korrespondent, Woods publikoi qindra artikuj dhe analiza, të cilat shquheshin për objektivitetin, thellësinë dhe ndjeshmërinë ndaj çështjeve komplekse gjeopolitike. Në 1911, Foreign Office e dërgoi në territoret shqiptare të Perandorisë Osmane për të hetuar situatën pas shtypjes brutale të kryengritjeve shqiptare kundër xhonturqve. Udhëtimi i tij përfshiu qytete dhe krahina si Manastiri, Korça, Gjirokastra dhe Kosova, ku ai u trondit nga mizoritë e ushtrisë osmane ndaj popullsisë civile. Ai dokumentoi me hollësi dhunën, vuajtjet dhe rezistencën e shqiptarëve, duke u bërë një dëshmitar okular i rëndësishëm i këtyre ngjarjeve.
Gjatë këtij udhëtimi, Woods njohu figura të shquara të lëvizjes kombëtare shqiptare, përfshirë Themistokli Gërmenjin, Mihal Gramenon, Hasan Bitinckën, Stavre Karolin dhe Teufik Panaritin. Me ndikimin e tij diplomatik dhe bashkëpunimin me filantropin amerikan Charles R. Crane, ai ndihmoi në lirimin e këtyre patriotëve nga burgjet osmane, duke fituar respektin dhe mirënjohjen e komunitetit shqiptar.
The Danger Zone of Europe
Përshtypjet dhe vëzhgimet nga udhëtimet e tij në Ballkan u përmblodhën në librin The Danger Zone of Europe (1911), një vepër që analizonte tensionet politike dhe shoqërore të rajonit. Në kapitujt kushtuar Shqipërisë, Woods përshkroi me detaje dhunën e ushtrisë osmane dhe përpjekjet e shqiptarëve për vetëvendosje. Ai paralajmëroi se pa një zgjidhje të drejtë për çështjen shqiptare, Ballkani do të mbetej një burim i përhershëm konfliktesh. Libri u prit mirë nga qarqet akademike dhe diplomatike për qartësinë dhe objektivitetin e tij, duke e vendosur Woods-in si një ekspert të njohur të rajonit.
Miqësia me Ismail Qemalin dhe refuzimi diplomatik
Në korrik 1913, pas Konferencës së Ambasadorëve në Londër, e cila krijoi Komisionin Ndërkombëtar të Kontrollit dhe anashkaloi Qeverinë e Përkohshme të Vlorës, Ismail Qemali, kryeministri i Shqipërisë, i dërgoi një telegram Woods-it, duke i kërkuar të përfaqësonte interesat shqiptare në Londër. Woods e pranoi ofertën me nder dhe entuziazëm, duke e konsideruar një mundësi për të ndihmuar popullin shqiptar. Megjithatë, për shkak të mungesës së miratimit nga qeveria britanike, ai u detyrua të refuzonte. Në letrën e tij të datës 9 gusht 1913, drejtuar Ismail Qemalit, Woods shprehu keqardhjen e tij të thellë dhe e përshkroi popullin shqiptar si “viktimë të padrejtësive të fuqive që vlerësojnë interesat e tyre materiale mbi lirinë e kombeve të shtypura”. Ky qëndrim e bëri atë një figurë të dashur për patriotët shqiptarë dhe forcoi lidhjet e tij me personalitete si Ismail Qemali, Mehmed Konica, Nuredin Bey Vlora dhe Fotion Turtulli.
Udhëtimet në Shqipëri dhe raportimet për Evropën
Në fund të 1913-s dhe fillim të 1914-s, Woods u kthye në Shqipëri si gazetar dhe mik i afërt i qeverisë shqiptare. Ai vizitoi Beogradin, Cetinjen, Durrësin, Korçën, Beratin dhe Vlorën, shpesh në shoqërinë e Ismail Qemalit. Gjatë këtyre udhëtimeve, ai dokumentoi mizoritë greke në krahinat jugore si Korça, Kolonja dhe Gjirokastra, si dhe vuajtjet e refugjatëve shqiptarë të zhvendosur nga konfliktet. Raportet e tij, të publikuara në gazeta prestigjioze londineze dhe të dërguara në Foreign Office, shquheshin për ndershmërinë dhe humanizmin e tyre, duke ndikuar në formimin e opinionit publik britanik.
Në nëntor 1914, si i dërguar special i The Times, Woods qëndroi një javë në Shqipëri dhe botoi artikuj të fuqishëm që denonconin pushtimet e huaja dhe shkeljet ndaj sovranitetit shqiptar. Këto shkrime tronditën qarqet diplomatike në Londër dhe nxitën debate mbi politikën e Fuqive të Mëdha në Ballkan. Ai u largua nga Vlora më 14 nëntor 1914 me anije, duke lënë pas një trashëgimi të raportimeve të vlefshme.
Botimet mbi çështjen shqiptare
Gjatë Luftës së Parë Botërore, Woods shërbeu si korrespondent luftë dhe diplomat për gazeta si Weekly Dispatch dhe Evening News. Në këtë periudhë, ai botoi disa vepra të rëndësishme që e bënë atë një figurë të njohur në qarqet akademike dhe diplomatike. Ndër to përfshihen: War and Diplomacy in the Balkans (1915), një analizë e politikës dhe konflikteve në rajon; Communications in the Balkans (1917), një përmbledhje raportesh dhe shënimesh historike; Albania and the Albanians (1918), ku e paraqet Shqipërinë si një faktor kyç për stabilitetin ballkanik; dhe The Cradle of the War (1918), që shqyrton shkaqet e konfliktit global dhe rolin e Ballkanit.
Në 1917, Woods u ftua nga Federata Pan-Shqiptare “Vatra” dhe gazeta Dielli në Shtetet e Bashkuara. Në mitingun e 29 dhjetorit në Lawrence Hall, Boston, ai u nderua si “miku më i madh i shqiptarëve në Londër”. Po atë vit, ai organizoi një darkë madhështore në Londër për delegatin shqiptar Mehmed Konica, të zbukuruar me flamuj shqiptarë të sjellë nga etnografia e njohur Edith Durham. Në këtë darkë morën pjesë mbi 40 personalitete të shquara britanike dhe shqiptare.
Rikthimi në Shqipëri dhe vitet e fundit
Pas 13 vitesh, Woods u kthye në Shqipëri më 21 prill 1927, duke mbërritur në Korçë nga Selaniku dhe Sofja. Gjatë qëndrimit të tij tre-ditor, ai vizitoi Tiranën dhe Shkodrën për të vlerësuar situatën politike dhe kërcënimin jugosllav ndaj kufijve veriorë. Në Tiranë, intervistoi kolonelin britanik W.F. Stirling dhe takoi figura si presidenti Ahmet Zogu, diplomatët Mehdi dhe Mit’hat Frashëri, si dhe zonjën Carnarvon, një mbështetëse e çështjes shqiptare. Ky udhëtim i fundit e frymëzoi të shkruante një libër të ri, botuar në tetor 1928, pak para shpalljes së Mbretërisë Shqiptare, ku përshkroi përparimet e Shqipërisë republikane dhe sfidat e saj.
Woods vazhdoi të shkruante dhe të mbante ligjërata në institucione britanike, përfshirë R.G.S.-në, deri në vitet e fundit të jetës. Ai ndërroi jetë në Londër më 1939, në moshën 58-vjeçare, pas një sëmundjeje të rëndë. Arkivat e tij, përfshirë shënimet e udhëtimeve nga 1905 deri më 1925 dhe më tej, ruhen në arkivat e R.G.S.-së dhe mbeten një burim i çmuar për studiuesit.
Trashëgimia intelektuale dhe humanitare
Henry Charles Woods mbetet një nga figurat më të nderuara të publicistikës dhe diplomacisë britanike për Ballkanin. Me artikujt, librat dhe ndërhyrjet e tij diplomatike, ai ndihmoi në ndërgjegjësimin e opinionit perëndimor për padrejtësitë ndaj popullit shqiptar dhe potencialin e Shqipërisë për stabilitet rajonal. Si një zë i rrallë i ndërgjegjes evropiane, ai pa te shqiptarët një simbol të rezistencës për liri dhe dinjitet në një kohë të trazuar të shekullit XX. Miqësia e tij me patriotët shqiptarë dhe angazhimi i tij i palëkundur për çështjen e tyre e bëjnë atë një figurë të paharrueshme në historinë e marrëdhënieve shqiptaro-britanike.