Gjon F. Ivezaj/
Në këtë moment solemne, ndërsa nderojmë figurat më të ndritura të historisë sonë kombëtare, është detyrë morale dhe historike të kujtojmë jetën, veprën dhe kontributin e patriotin të shquar Jani Minga, një figurë e paharrueshme e Rilindjes Kombëtare Shqiptare, një edukator, një mësues shembullor dhe një njeri i përkushtuar i cili përjetësoi emrin e tij në historinë e kombit shqiptar. Jani Minga lindi më 1 gusht 1872 në fshatin Shënpjetër të rrethit të Fierit, në një familje me tradita të forta arsimore dhe atdhedashurie. Babai i tij, Konstandini, ishte mësues, një edukator i përkushtuar që i transmetoi fëmijëve të tij vlerat e dijes, të punës dhe të dashurisë për kombin, ndërsa nëna e tij, Ana, rridhte nga familja Topia e Beratit, duke i dhënë djalit frymëzim për të ndjekur një rrugë të ndritur dhe për të ruajtur identitetin kombëtar. Fillimet e arsimit i mori në vendlindje, duke përfunduar shkollën fillore dhe duke treguar një inteligjencë të jashtëzakonshme dhe një pasion për dije.
Arsimin e mesëm e vijoi në Shkodër dhe më pas në Qestorat, duke u dalluar për aftësinë e tij të jashtëzakonshme për mësim dhe për intelekt të gjërë. Pasioni për dijen dhe për gjuhën e popullit e shtynë Jani Mingën drejt studimeve të larta në Universitetin e Athinës, ku u diplomua në degën e Filologjisë, duke u njohur thellësisht me gjuhët greke të lashta dhe të reja, latinishten, italishten dhe frëngjishten. Kjo dijeni më vonë do ta ndihmonte në përhapjen e arsimit dhe të kulturës shqiptare dhe në mbrojtjen e identitetit kombëtar. Pas kthimit në Shqipëri, Minga i përkushtohet arsimit dhe përhapjes së gjuhës shqipe. Në vitin 1889, ai bashkëthemeloi klubin patriotik “Labëria”, që u bë një qendër e rëndësishme për debatet mbi emancipimin kombëtar dhe ruajtjen e identitetit shqiptar. Ai angazhohet gjithashtu për të hapur shkolla shqipe dhe për të edukuar brezat e rinj në frymën e dashurisë për atdheun dhe respektit për traditat.
Aktiviteti i tij patriotik arriti kulmin në Kuvendin e Vlorës më 28 nëntor 1912, ku Shqipëria shpalli Pavarësinë. Jani Minga, si delegat i Vlorës, firmosi aktin historik të Pavarësisë, duke u bërë një nga nënshkruesit e tij dhe duke shënuar emrin e tij përgjithmonë në historinë e kombit. Përveç kësaj, ai mori pjesë aktive në Luftën e Vlorës në vitin 1920, duke mbrojtur sovranitetin e shtetit shqiptar kundër çdo tentimi pushtimi dhe duke kontribuar në konsolidimin e shtetit të ri shqiptar. Si mësues i përkushtuar, Minga dha shembullin më të lartë të edukatorit që punon për të zhvilluar moral, dijeni dhe ndjenja kombëtare tek të rinjtë. Ai ishte i ndërgjegjshëm se arsimi është shtylla kryesore e lirisë dhe e zhvillimit të kombit. Për punën e tij të palodhur në arsim dhe patriotizëm, ai u nderua me titullin “Mësues i Popullit” dhe me mirënjohje të shumta nga komunitetet dhe qytetet shqiptare. Trashëgimia e Jani Mingës është e gjallë edhe sot: shumë shkolla mbajnë emrin e tij, duke ruajtur frymën dhe kujtimin e një edukatori dhe patrioti të madh.
Veprimtaria e tij është dokumentuar me kujdes në arkivat historike shqiptare dhe ndërkombëtare, duke përfshirë dokumente të firmosura, fotografi, shkrime mësimore dhe artikuj të botuar në gazetat e kohës si “Gazeta Telegraf”, “Besa”, “Drita” dhe revistat ndërkombëtare që dokumentuan zhvillimet e Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Ai ka lënë një kontribut të pakrahasueshëm në konsolidimin e gjuhës shqipe, në edukimin patriotik të brezave të rinj dhe në afirmimin e identitetit kombëtar shqiptar në skenën ndërkombëtare. Veprimtaria e Jani Mingës është një testament i gjallë i dashurisë për atdheun, për arsimin dhe për lirinë. Ai mbetet një shembull i papërsëritshëm i patriotizmit, i edukatorit të palodhur dhe i udhëheqësit që përkushtohet pa u lodhur për lirinë dhe mirëqenien e popullit të tij. Arkivat e Bibliotekës Kombëtare të Shqipërisë, Arkivi Qendror Shtetëror në Tiranë, koleksionet e Muzeut Historik Kombëtar dhe dokumentet e Arkivit të Universitetit të Athinës ofrojnë dëshmi të qarta për jetën dhe veprimtarinë e Jani Mingës.
Përmes këtyre burimeve, studiuesit dhe historianët mund të ndjekin çdo hap të aktivitetit të tij arsimor, patriotik dhe politik, duke dokumentuar ndikimin e tij të jashtëzakonshëm mbi formimin e identitetit shqiptar dhe fuqizimin e arsimit kombëtar. Sot, ndërsa kujtojmë veprën e Jani Mingës, ndjejmë krenari për trashëgiminë e tij; një trashëgimi që frymëzon dijen, patriotizmin dhe përkushtimin ndaj kombit dhe njerëzimit. Emri i tij qëndron si një simbol i paçmuar i dashurisë për atdheun, i përkushtimit ndaj arsimit dhe i luftës për të mirën e përbashkët. Jani Minga mbetet një dritë udhërrëfyese për brezat e rinj, duke kujtuar se edukimi, moraliteti dhe dashuria për kombin janë shtyllat e forta mbi të cilat ndërtohet një komb i lirë dhe i përparuar. Përmes jetës dhe veprës së tij, ai u bë jo vetëm një figurë historike, por një frymëzim i përhershëm për çdo shqiptar, duke u bërë model i qytetarit të përgjegjshëm, i mësuesit të devotshëm dhe i patrioti të përjetshëm. Historia e Jani Mingës është një dëshmi e pakrahasueshme se edhe nga një popull i vogël, me njerëz të përkushtuar dhe vizionarë, lindin figurat që formojnë identitetin dhe fatin e kombit, duke u bërë shembuj për gjithë botën.