Arian Galdini/
Jeronim de Rada, poeti, filozofi dhe veprimtari arbëresh, është një nga figurat më të ndritura të Rilindjes Kombëtare Shqiptare. Vepra e tij është një pasqyrë e rrënjëve të thella shqiptare dhe një thirrje e fuqishme për vetëdijen kombëtare. Me një mendim të kthjellët filozofik dhe një ndjenjë të thellë atdhedashurie, De Rada jo vetëm që forcoi ndërgjegjen kombëtare shqiptare, por edhe krijoi një platformë intelektuale që përputhet me frymën e Neoshqiptarizmit. Jeronim de Rada lindi në Makia, një fshat arbëresh në Kalabri. Pavarësisht se jetoi në diasporë, ai mbeti një mbrojtës i zjarrtë i identitetit dhe kulturës shqiptare. Vepra e tij, që përfshin poezi epike, shkrime publicistike dhe ese filozofike, pasqyronte da shurinë e tij të pamatë për kombin shqiptar.
Shqiptarizmi në mendimin e De Radës nuk ishte vetëm një përkushtim ndaj identitetit kombëtar, por një projekt i ndër gjegjshëm për riformësimin e shpirtit shqiptar. Në qendër të filozofisë së tij qëndronin tri shtylla themelore: gjuha, historia dhe uniteti.
1. Gjuha si baza e kombit
De Rada e konsideronte gjuhën shqipe si “shpirtin” e kombit shqiptar. Ai argumentonte se ruajtja dhe zhvillimi i gjuhës shqipe ishin të domosdoshme për mbijetesën e identitetit kombëtar. Në veprat e tij, ai përdori shqipen e pasur të arbëreshëve si një thesar që duhej mbrojtur dhe përhapur.
2. Historia si frymëzim kombëtar
Për De Radën, historia shqiptare ishte një burim frymëzimi dhe mësimi. Përmes figurave historike si Skënderbeu, ai krijoi modele heroizmi dhe sakrifice për brezat e ardhshëm. Në “Skënderbeu i pafan”, ai e paraqet heroin kombëtar si një udhërrëfyes shpirtëror për të gjithë shqiptarët.
3. Uniteti kombëtar
De Rada besonte fuqishëm në nevojën për unitet mes shqiptarë ve, pavarësisht ndasive krahinore apo fetare. Ai i shihte arbë reshët si një urë që mund të lidhte diasporën me Shqipërinë dhe që mund të ndihmonte në rilindjen kombëtare. Fryma e Neoshqiptarizmit, që synon ripërtëritjen shpirtërore dhe kombëtare të shqiptarëve, gjen tek De Rada një pararendës të ndritur. Idetë e tij për ruajtjen e identitetit kombëtar përmes gjuhës, kulturës dhe historisë përputhen plotësisht me filozofinë e Neoshqiptarizmit, që kërkon një kthim te vlerat themelore si baza për ndërtimin e së ardhmes.
1. Ruajtja e vlerave tradicionale
De Rada e shihte traditën jo si një pengesë, por si një burim frymëzimi për të ardhmen. Neoshqiptarizmi, ashtu si mendimi i De Radës, kërkon të harmonizojë ruajtjen e vlerave tradicionale me përparimin modern.
2. Rilindja shpirtërore
Poezia dhe publicistika e De Radës synonin të zgjonin ndërgje gjen kombëtare të shqiptarëve. Në këtë mënyrë, ai krijoi një bazë për rilindjen shpirtërore që është thelbësore për Neoshqiptariz min.
3. Bashkimi mbi baza vlerash
Ashtu siç De Rada theksonte rëndësinë e unitetit kombëtar, Neoshqiptarizmi kërkon të bashkojë shqiptarët përmes vlerave të përbashkëta dhe një vizioni të përbashkët për të ardhmen.
Jeronim de Rada është më shumë se një poet dhe publicist; ai është një udhërrëfyes shpirtëror për kombin shqiptar. Vepra e tij mbetet një thesar për çdo brez shqiptar që kërkon të kuptojë rrënjët dhe shpirtin e kombit të vet. Përmes vargjeve të tij të pasura dhe mendimit të tij të kthjellët, ai na mëson se dashuria për kombin nuk është thjesht një ndjenjë, por një detyrë.
Kontributi i Jeronim de Radës për shqiptarizmin dhe Neo shqiptarizmin është i pashtershëm. Ai na ka lënë një trashëgimi të pasur letrare dhe filozofike që mbetet burim frymëzimi për ata që besojnë në madhështinë e kombit shqiptar. Në një kohë kur shqiptarët përballen me sfida të shumta, mësimet e De Radës për unitetin, ruajtjen e vlerave dhe ndërtimin e një të ardhmeje të ndritur mbeten më të rëndësishme se kurrë. Siç shkruante vetë De Rada: “Shqipëria jeton në zemrën e çdo shqiptari që beson në të ardhmen e saj.” Kjo frazë sintetizon vizionin e tij për një Shqipëri të lirë, të bashkuar dhe të ndritur.
