Prof. Dr. Fejzulla Berisha
(Për gazetën “Dielli”, New York)/
1. Kombi si themel i identitetit dhe sovranitetit
Çdo komb është bartës i një kujtese historike dhe i një aspirate politike. Në filozofinë politike moderne, që nga shekulli XVIII, nocioni i “kombit” ka kaluar nga përkufizimi biologjik dhe etnik në atë juridik e politik.
Në thelb, ekzistojnë dy modele të mëdha të përkufizimit të kombit:
-kombi i natyrshëm (etnik, kulturor), dhe
-kombi politik (shtetëror, qytetar).
Këto dy koncepte nuk janë kundërshtuese, por plotësuese: kombi natyror përfaqëson rrënjën identitare, ndërsa kombi politik përfaqëson shprehjen juridike të vullnetit të bashkësisë njerëzore.
Në këtë ndarje konceptuale, rasti shqiptar përfaqëson një model historik të jashtëzakonshëm: një komb etno-kulturor shumë i lashtë, që ka ruajtur unitetin e vet përmes shekujve, por që është ndarë politikisht në disa shtete, duke u përballur me sfidën e përhershme të bashkimit kombëtar në kushtet e realitetit ndërkombëtar.
2. Kombi i natyrshëm shqiptar – trashëgimia e historisë dhe uniteti i shpirtit
Kombi i natyrshëm, i quajtur edhe komb etnik, është një bashkësi historike e formuar nga gjuha, gjaku, traditat, zakonet, memoria e përbashkët dhe ndjenja e fatit të përbashkët.
Ai nuk lind nga një akt ligjor apo një marrëveshje politike, por nga vetë procesi i natyrshëm i jetës shoqërore dhe historike.
Në këtë kuptim, shqiptarët janë një komb i lindur natyrshëm, jo i ndërtuar artificialisht.
-Ata janë pasardhës të ilirëve, me një gjuhë që përbën një degë më vete të familjes indoevropiane.
-Identiteti shqiptar është formuar në shekuj përmes unitetit të gjuhës shqipe, trashëgimisë kulturore dhe vazhdimësisë historike, pavarësisht ndarjeve fetare apo krahinore.
-Shqiptarët janë një nga kombet më të vjetra dhe më homogjene në Evropë, dhe kanë ekzistuar si realitet etnik shumë kohë para formimit të shteteve kombëtare moderne.
Kombi shqiptar u shfaq në arenën ndërkombëtare si subjekt politik në shekullin XIX, me Lidhjen Shqiptare të Prizrenit (1878) – që për herë të parë artikuloi në mënyrë të qartë idenë e unitetit kombëtar shqiptar dhe të vetëvendosjes në kufijtë etnikë.
Në këtë moment historik, u përplasën dy botë:
-bota e kombit të natyrshëm shqiptar, dhe
-bota e politikës ndërkombëtare të kohës, që e copëtoi kombin në pesë pjesë.
Kështu, Konferenca e Londrës (1913) e njohu shtetin shqiptar, por i mohoi territoret e shumicës së kombit shqiptar, duke e lënë atë të jetojë i ndarë në disa shtete ballkanike.
Megjithatë, ky ndalim politik nuk e shoi vetëdijen kombëtare shqiptare, e cila mbeti konstante dhe e gjallë në të gjitha trevat e saj.
3. Kombi politik – vullneti qytetar dhe kontrata e shtetësisë
Në anën tjetër, kombi politik është produkt i epokës së modernitetit, i lindur nga ideali i kontratës qytetare dhe i barazisë para ligjit.
Në këtë model, kombi nuk përcaktohet nga gjaku, por nga vullneti i qytetarëve për të jetuar së bashku nën të njëjtin rend juridik e kushtetues.
-Franca, me Revolucionin e 1789-ës, është shembulli më i qartë i këtij koncepti: kombi është bashkësi qytetarësh, jo bashkësi gjaku.
-SHBA-të e përkufizojnë kombin si “bashkësi parimesh”, ku pavarësisht racës, origjinës apo fesë, qytetari amerikan është bartës i identitetit politik të kombit.
-Zvicra është model i kombit politik shumëgjuhësor, i ndërtuar mbi bazën e marrëveshjes dhe kushtetutës federale.
Në këtë mënyrë, kombi politik është produkt i shtetësisë dhe i rendit juridik, ndërsa kombi i natyrshëm është produkt i historisë dhe kulturës.
Të dy bashkë krijojnë bazën e kombit modern demokratik.
4. Shqiptarët ndërmjet natyrës dhe politikës – unitet në shumë shtete
Në rastin shqiptar, kemi një unitet etnik dhe kulturor të jashtëzakonshëm, por një fragmentim politik dhe juridik të dhimbshëm.
Kjo gjendje ka prodhuar dy realitete paralele:
- Kombin natyror shqiptar, i cili është një, i pandarë në shpirt, gjuhë dhe kujtesë;
- Kombin politik shqiptar, i ndarë në disa shtete, por që përpiqet të ndërtojë bashkëpunim politik e institucional mbi baza kombëtare.-Republika e Shqipërisë dhe Republika e Kosovës janë dy shprehje politike të të njëjtit komb natyror shqiptar.-Shqiptarët në Maqedoninë e Veriut, Mal të Zi, Preshevë e Çamëri mbeten pjesë e këtij trungu kombëtar, me një vetëdije të përbashkët që tejkalon kufijtë shtetërorë.
Në këtë kontekst, bashkimi kombëtar nuk duhet të kuptohet domosdoshmërisht si bashkim territorial, por si bashkim politik, kulturor dhe institucional brenda rendit demokratik euroatlantik.
Kjo është forma më moderne e ruajtjes së kombit natyror në kuadrin e kombit politik.
5. Dimensioni juridik dhe ndërkombëtar – e drejta e vetëvendosjes dhe sovraniteti kombëtar
Në rendin ndërkombëtar, e drejta e popujve për vetëvendosje është një parim themelor, i njohur nga Karta e Kombeve të Bashkuara dhe Aktet Ndërkombëtare të Helsinkit (1975).
Ajo u krijua për të mbrojtur kombet natyrore që jetojnë nën pushtime, kolonializëm apo ndarje artificiale.
Në këtë drejtim, rasti i Kosovës është një model i veçantë dhe legjitim:
-Populli shqiptar i Kosovës, si pjesë e kombit natyror shqiptar, ushtroi të drejtën e vetëvendosjes pas një periudhe të gjatë shtypjeje, përmes Deklaratës së Pavarësisë së 17 shkurtit 2008.
-Kështu, u krijua një shtet i ri politik, që rrjedh nga një komb natyror i lashtë.
-Ky akt u vërtetua si i ligjshëm nga Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë (2010), që e konsideroi shpalljen e pavarësisë si në përputhje me të drejtën ndërkombëtare.
Ky është një shembull i qartë se kombi natyror shqiptar ka hyrë në fazën e konsolidimit politik ndërkombëtar, duke përfaqësuar një model të suksesshëm të vetëvendosjes demokratike.
6. Perspektiva bashkëkohore – drejt një unioni politik shqiptar
Në shekullin XXI, sfida e shqiptarëve nuk është më mbijetesa kombëtare, por bashkimi strategjik i potencialeve kombëtare në një hapësirë të përbashkët politike, ekonomike dhe kulturore.
Kjo nënkupton:
-koordinim të politikës së jashtme midis Shqipërisë dhe Kosovës,
-harmonizim të legjislacioneve kushtetuese,
-integrim të arsimit, kulturës, tregut dhe diplomacisë,
-dhe forcim të lidhjes me diasporën shqiptare, veçanërisht me atë në Shtetet e Bashkuara të Amerikës, që ka qenë gjithnjë shtylla morale dhe diplomatike e çështjes shqiptare.
Në këtë mënyrë, bashkimi kombëtar shqiptar merr formën e një unioni politik, kulturor dhe institucional, që e shndërron kombin natyror në fuqi politike dhe diplomatike në Ballkan dhe në Evropë.
7. Nga kombi i natyrshëm te kombi politik i përbashkët
Kombi shqiptar është një komb natyror që ka mbijetuar ndarjet, pushtimet dhe padrejtësitë historike, dhe që sot po ndërton identitetin e vet politik në dy shtete sovrane dhe në diasporë.
Detyra historike e brezit të sotëm është të ndërtojë unitetin politik mbi bazën e kombit të natyrshëm, duke i dhënë formë juridike dhe diplomatike këtij identiteti të lashtë.
Në këtë rrugë, Shqipëria dhe Kosova janë dy shtylla të të njëjtit komb;
diaspora shqiptare në SHBA është garancia morale dhe ndërkombëtare e suksesit të kësaj filozofie;
ndërsa bashkëpunimi kombëtar është rruga e vetme drejt afirmimit të plotë të sovranitetit kombëtar shqiptar në kuptimin modern, euroatlantik dhe demokratik.