Prof.Dr.Fejzulla BERISHA
1. Konteksti global i konflikteve komplekse
Shekulli XXI po karakterizohet nga konflikte të tipit kompleks, ku nuk dominojnë vetëm luftërat tradicionale, por një përzierje e krizave të sigurisë, presioneve ekonomike, ndikimeve ideologjike dhe ndërhyrjeve hibride (dezinformata, sulme kibernetike, manipulime politike). Lufta në Ukrainë ka treguar se siguria evropiane është thellësisht e ndërlidhur dhe se shtetet e vogla janë më të ekspozuara ndaj këtyre formave të kërcënimit.
Kosova, si shtet i ri dhe ende i brishtë institucionalisht, gjendet në një zonë kufitare të interesave të fuqive të mëdha:
-Perëndimi demokratik (SHBA dhe BE) që synon konsolidimin e shteteve të Ballkanit Perëndimor;
-Rusia dhe Kina që përmes Serbisë po përpiqen të minojnë rendin ndërkombëtar dhe të ruajnë “zonat gri” të paqëndrueshme.
Në këtë realitet, Kosova nuk mund të mbetet neutrale apo të shfaqë diplomaci të pasigurt. Ajo ka nevojë për një rirreshtim të qartë dhe të fuqishëm me SHBA-në dhe BE-në.
2. Dimensioni gjeostrategjik dhe politik
Shtetet e vogla tradicionalisht mbijetojnë përmes partneriteteve strategjike me fuqitë e mëdha. Për Kosovën, lidhja me SHBA-në është themel identitar dhe garanci e ekzistencës së saj si shtet, pasi SHBA ishte arkitekti kryesor i ndërhyrjes së NATO-s më 1999 dhe i shpalljes së pavarësisë më 2008.
Ndërsa BE, përmes procesit të integrimit, ofron jo vetëm stabilitet politik, por edhe zhvillim ekonomik, investime dhe sundim të ligjit – dimensione pa të cilat Kosova rrezikon të mbetet një “shtet gjysmë funksional”.
Rirreshtimi nënkupton që Kosova duhet:
-të jetë në harmoni të plotë me politikat e sigurisë së SHBA-së dhe BE-së,
-të shmangë iluzionet për “neutralitet” apo “balancim” me aktorë të tjerë gjeopolitikë,
-të forcojë pozicionin e saj si faktor i besueshëm perëndimor në rajon.
3. Shembuj ilustrues ndërkombëtarë
a) Izraeli
Izraeli, ndonëse i rrethuar nga shtete armiqësore, e ka garantuar ekzistencën e tij përmes partneritetit strategjik të palëkundur me SHBA-në. Ky partneritet i ka siguruar jo vetëm mbrojtje ushtarake, por edhe përparim teknologjik e ekonomik. Për Kosovën, ky është një model se si një shtet i vogël mund të mbijetojë dhe të forcohet në një mjedis të pasigurt.
b) Vendet Baltike (Estonia, Letonia, Lituania)
Pas shpërbërjes së Bashkimit Sovjetik, këto shtete ishin të ekspozuara ndaj presioneve ruse. Ato me mençuri u rirreshtuan duke u anëtarësuar me shpejtësi në BE dhe NATO. Sot, ato janë shembull i një diplomacie proaktive që i ka bërë të paprekshme nga ndërhyrjet ruse, për shkak të garancive të sigurisë kolektive.
c) Kroacia dhe Sllovenia
Të dalë nga shpërbërja e ish-Jugosllavisë, këto dy shtete kuptuan se vetëm integrimi euroatlantik do t’i bënte të pakthyeshme pavarësinë e tyre. Me një diplomaci inteligjente, ato siguruan anëtarësim në BE dhe NATO, duke e kthyer statusin e tyre ndërkombëtar nga “ish-republika jugosllave” në shtete të konsoliduara evropiane.
d) Qiproja Veriore (shembull negativ)
Në të kundërt, Qiproja Veriore – e shpallur më 1983 me mbështetjen e Turqisë – nuk arriti të sigurojë njohje ndërkombëtare të gjerë sepse nuk u rirreshtua në partneritet të fuqishëm me një bllok ndërkombëtar. Sot ajo mbetet entitet i izoluar, shembull se si mungesa e një boshti strategjik e kthen një çështje në problem të ngrirë. Ky është paralajmërim i qartë për Kosovën.
4. Përfitimet e rirreshtimit për Kosovën
-Siguri e garantuar: Prania ushtarake amerikane dhe mbështetja e NATO-s janë mburoja më e fuqishme ndaj çdo rreziku nga Serbia apo ndërhyrjeve ruse.
-Mbështetje për njohje të reja: Vetëm SHBA dhe BE mund të lobojnë fuqishëm për njohje nga shtetet e pavendosura dhe për anëtarësimin e Kosovës në OKB.
-Zhvillim ekonomik: Fondet e BE-së dhe investimet perëndimore janë të lidhura me përparimin drejt integrimit evropian.
-Legjitimitet ndërkombëtar: Kosova do të ketë një pozitë më të fortë në dialogun me Serbinë, duke mos qenë palë e dobët por pjesë e një boshti të fuqishëm gjeopolitik.
5. Domosdoshmëria e vizionit strategjik
Kosova nuk mund të mbijetojë duke u sjellë si një “shtet neutral” në një rajon ku neutraliteti nuk ekziston. Rirreshtimi i saj në partneritet të fuqishëm me SHBA-në dhe BE-në është një imperativ historik, politik dhe strategjik.
Ky rirreshtim nuk është vetëm një zgjedhje diplomatike, por një kusht ekzistencial për mbrojtjen e sovranitetit, për konsolidimin e shtetit dhe për sigurimin e ardhmërisë euroatlantike të popullit të saj.
Në një botë të trazuar nga konflikte komplekse, Kosova duhet të zgjedhë mençurisht: dhe zgjedhja është e qartë – bashkimi i fateve të saj me SHBA-në dhe Bashkimin Evropian