Prof. Dr. Fejzulla BERISHA/
Një shtet që u ndërtua me rezistencë, jo me favore
Republika e Kosovës nuk është produkt i rastësisë historike, as rezultat i një vendimi të izoluar politik. Ajo nuk u dhurua, por u ndërtua me rezistencë të organizuar, sakrificë të lartë dhe një proces të gjatë legjitimimi juridik, politik dhe ndërkombëtar. Historia e saj është histori e një populli që refuzoi zhdukjen politike dhe juridike, duke zgjedhur rrugën më të vështirë: ndërtimin e shtetit përballë mohimit, represionit dhe indiferencës globale.
Çdo përpjekje për ta fragmentarizuar këtë proces – duke mohuar njërën fazë apo duke relativizuar tjetrën – përbën deformim të së vërtetës historike dhe relativizim të vetë shtetësisë së Kosovës. Pa rezistencën paqësore, Kosova nuk do të kishte legjitimitet moral; pa luftën çlirimtare, nuk do të kishte çlirim; pa ndërhyrjen e NATO-s, nuk do të kishte shpëtim nga spastrimet etnike; dhe pa pavarësinë e vitit 2008, nuk do të kishte subjektivitet ndërkombëtar.
1. Autonomia e mohuar dhe kolonializmi i brendshëm (1989)
Heqja e autonomisë kushtetuese të Kosovës nga regjimi i Slobodan Millosheviqit në vitin 1989 ishte akti kryesor i shkatërrimit të rendit kushtetues jugosllav. Ky veprim shkelte Kushtetutën e vitit 1974, shfuqizonte parimin e barazisë federative dhe instalonte një regjim represiv mbi shumicën shqiptare.
Kosova u transformua nga një njësi konstituive de facto në një territor të administruar me forcë, duke krijuar elemente të qarta të kolonializmit të brendshëm – fenomen i njohur edhe në të drejtën ndërkombëtare bashkëkohore. Populli i Kosovës u përball me zgjedhjen historike mes zhdukjes politike dhe rezistencës. Ky moment shënoi fillimin e një epoke të re të organizimit shoqëror dhe politik të shqiptarëve në Kosovë.
2. Gandizmi kosovar: rezistenca paqësore si arkitekturë shtetërore (1989–1997)
Strategjia e udhëhequr nga Lidhja Demokratike e Kosovës dhe Dr. Ibrahim Rugova ishte rezistencë e menduar dhe e strukturuar. Ajo synonte: mbijetesën kombëtare, ruajtjen e institucioneve sociale, dhe fitimin e mbështetjes ndërkombëtare.
Institucionet paralele, referendumi i vitit 1991, zgjedhjet e brendshme dhe diplomacia rugoviane krijuan një realitet politik paralel që i dha Kosovës legjitimitet moral, identitet politik dhe subjektivitet embrional ndërkombëtar. Ky model u krahasua me rezistencën indiane të Gandit, lëvizjen anti-apartheid në Afrikën e Jugut dhe disidencën paqësore në Evropën Lindore. Pa këtë fazë, Kosova nuk do të kishte asnjë bazë morale për të kërkuar ndërhyrje ndërkombëtare më vonë.
3. UÇK-ja dhe e drejta për vetëmbrojtje (1997–1999)
Kur u shterën të gjitha mjetet paqësore dhe represioni u shndërrua në spastrim etnik, u formua Ushtria Çlirimtare e Kosovës (UÇK). Lufta e saj ishte reagim ndaj dhunës shtetërore, shprehje e së drejtës natyrore për vetëmbrojtje, dhe komponent i domosdoshëm i çlirimit.
Krimet masive serbe në Reçak, Mejë, Krushë e Izbicë dhe eksodi i mbi 800 mijë shqiptarëve e bënë të qartë se Kosova nuk ishte më çështje e brendshme e Serbisë, por krizë ndërkombëtare humanitare. Ndërhyrja e NATO-s në vitin 1999 u bë precedent ndërkombëtar për ndërhyrje humanitare, duke shpëtuar popullsinë nga shfarosja.
4. Administrimi ndërkombëtar dhe rruga drejt pavarësisë (1999–2008)
Administrimi ndërkombëtar i UNMIK-ut solli stabilitet, por edhe kufizime të sovranitetit. Megjithatë, kjo periudhë krijoi Kornizën Kushtetuese (2001), institucione vendore dhe negociata diplomatike në Vjenë. Plani i Martti Ahtisaarit ishte kompromisi maksimal midis realitetit politik dhe së drejtës për vetëvendosje, duke krijuar bazën për shpalljen e pavarësisë.
5. Pavarësia dhe legjitimiteti ndërkombëtar (2008–2010)
Shpallja e Pavarësisë më 17 shkurt 2008 ishte akt juridik, politik dhe ndërkombëtar. Vendimi këshillimor i Gjykatës Ndërkombëtare të Drejtësisë (2010) konfirmoi se shpallja e pavarësisë nuk shkelte të drejtën ndërkombëtare. Kosova u vendos në binar me raste si Timori Lindor, Sudani Jugor dhe proceset e dekolonizimit modern, duke forcuar legjitimitetin e saj ndërkombëtar.
6. Sovraniteti i kufizuar dhe sfidat e funksionalitetit (2008–2020)
Edhe pas shpalljes së pavarësisë, Kosova u përball me sfida serioze: mungesa e anëtarësimit në OKB, mosnjohja nga disa shtete të BE-së, dialog i vështirë me Serbinë, dhe korrupsion strukturor. Shteti ekzistonte juridikisht, por shpesh jo funksionalisht.
7. Lëvizja Vetëvendosje: nga kundërshtimi në përgjegjësi shtetërore
VV u formua si reagim ndaj elitave postluftës dhe administrimit ndërkombëtar. Fitorja elektorale e saj përfaqëson një zhvendosje të besimit qytetar drejt diskursit sovranist, anti-korrupsion dhe të drejtës për vetëvendosje reale. Sfida e saj është të transformojë energjinë protestuese në institucione funksionale dhe politikat e konsolidimit shtetëror.
8. Sovranizimi: sfida e shekullit XXI
Sovranizimi i plotë i Kosovës nënkupton: anëtarësim në OKB, Këshillin e Evropës, NATO dhe konsolidimin e subjektivitetit ndërkombëtar. Kjo kërkon diplomaci të mençur, unitet politik, respekt të plotë kushtetues dhe partneritet strategjik me SHBA dhe BE.
Është sfida kryesore e shekullit XXI për Kosovën: të shndërrohet nga një shtet i njohur pjesërisht në një shtet plotësisht funksional dhe sovran, me institucione që punojnë për qytetarët dhe jo për interesat e ngushta politike.
9. Nga historia te përgjegjësia
Kosova është ndërtuar nga mendja e Rugovës, gjaku i UÇK-së, fuqia e NATO-s dhe vullneti i popullit. Sfida e sotme nuk është më rezistenca, por shtetësia funksionale, sovraniteti i plotë dhe lidershipi përgjegjës. Nuk ka nevojë për mite të reja politike, por për institucione të forta. Nuk ka nevojë për heronj të rinj, por për shtetarë të përgjegjshëm