Zija Vukaj/
Romani është një vend, pasaporta e të cilit është në dispozicion të çdo banori të alfabetizuar të planetit. Gjuha e romanit arrin ta kapërcejë atë në të cilën është shkruar. Iosif Brodski mendonte se përkthimi është “nëna e qytetërimit”. Vini re: ngrehinat e mëdha të romaneve janë më madhështore se gjuha që i ka farkëtuar. Pse-ja është vërtet e çuditshme, meqenëse priremi të mos besojmë tek romanet tepër të lehtë për t’u përkthyer. E njoh frëngjishten mjaft sa për të ditur se është mëkat të lexohet “Edukimi i ndjenjave” në gjuhë tjetër. Thelbi i kësaj kryevepre të mrekullueshme, në njëfarë kuptimi, është jashtë-gjuhësor. Me gjithë lakmitë e thella ndaj atyre që e lexojnë “Ana Kareninën” në gjuhën e Tolstoit, jam i bindur se treni mbi të cilin udhëton Ana, ndërsa jashtë tërbohet stuhia, nuk u përket vetëm rusishtfolësve, por edhe mua dhe juve natyrisht.
Shpirti i romaneve është kaq kozmopolit sa ia përkul çdo gjuhe qëllimet e veta. Stili i Kavabatës ruan dëlirësinë xixëlluese të një peizazhi me borë. Proza e Agnon mban në përkthim një vrazhdësi të pamposhtur të bashkatdhetarëve të mi. Lexuesi i konsumuar i tregimtarisë, nga çdo Vend që të vijë, në çfarëdo idiome që të lexojë, mundohet pak për të kuptuar që Jane Austen i merr seriozisht kushtet e mira; se Balzaku ka një kuptim për botën të ngjashëm me Donald Trampin; që Flober ka një dobësi për të çmendurit, Husysmans ka probleme të thella me të ushqyerit dhe Tanizaki i shikon vajzat e vogla me syrin e një serial killeri: në vetëdije të tilla fshihen pjesë të kënaqësisë të tij.