KUJTESE- 12 VJET PA SHKRIMTARIN SOTIR ANDONI

Në Worcester, në ditëndarjen e fundit me shkrimtarin Sotir Andoni/
nga Dalip Greca/
E marta e 22 korrikut 2003, do të mbahet mend si një ditë e veçantë, ku të dukej se moti kishte ngatërruar kalendarin. Qielli rrodhi gati gjatë të gjithë ditës dhe trafiku dukej tepër i rënduar ndërsa udhëtimi sa vinte e bëhej më i vështirë nga Nju Jorku ne Uster. Së bashku me Niko Kirkën dhe Pëllumb Kullën, në Worcester mbërritëm tamam në orën 10 të mëngjesit, në kohëmbërritjen e arkivolit me trupin e pajetë të shkrimtarit Sotir Andoni. Gjatë rrugëtimit tonë të vështirë, Sotirin e kishim të gjallë; na dukej se ai bashkëbisedonte me ne. Copëza bisedash nga takimet me të, copëza kujtimesh nga jeta e tij, dhe shfletim me mendje i prozës së tij të mrekullueshme, që ai la si një pasuri të vyer në bibliotekat shqiptare.
Niko na tregon copëza njohjeje nga jeta e burgut në kohën e diktaturës komunise:
– U takuam me Sotirin, në burgun e Korçës. Sikur nuk më besohej se ish partizani do të përfundonte në burg,së bashku me ne të “përmbysurit” , ne “armiqtë” e pushtetit, por ai ishte i tëri, Sotiri, që kishte luftuar me armë në dorë kundër pushtuesve nazi-fashistë. Më vonë, kur u njohëm më mirë, ai më tregoi se zemra i ishte thyer prej kohësh dhe se e kishte patur në mendje arratisjen në botën e lirë, por ata e kapën dhe i rrasën në qeli. Dhe ja tani, ai po vdes këtu, në tokën e largët të demokracisë, që e pat ëndërruar dhe me mallin brengë për atdheun e përbashkët që ende nuk po zë vend. Sotirit i ishte thyer zemra që kur ishte partizan në mal, kur pa eliminimin e shokëve, pas shpine. Ndërkohë që në mendje i kishte mbetur një rast flagrant, gjatë një takimi në fshatin e tij, ku kishte shkuar me komisarin për bisedë. Kishte qenë babai i Sotirit ai që kishte bërë një pyetje të vështirë, nga ato me spec, siç e kishte klasifikuar i deleguari dhe në sy të të gjithëve, komisari, në vend të përgjigjes ia kishte hequr me pëllëmbë fytyrës . Kjo nuk durohej dhe shpirti i Sotirit grumbullonte e grumbullonte vrerin e dhimbjen dhe një ditë mori rrugën që të gjente lirinë dhe zbrazte shpirtin e vrerosur
Dikur, vazhdon të tregojë Nikua, shumë vite pasi u shkëputëm nga Bashkimi Sovjetik, ia vunë prapë syrin për ta futur në qeli. Ç’kishte ndodhur? “I handakosuri”, një ndër krijimet brilante të Sotirit, ishte përkthyer në atdheun e Leninit. U thirr Sotiri:Pse e ke çuar në Rusi tek revizionistët novelën?
– Nuk e kam çuar, i qe përgjigjur ai, nuk kam njeri në atë vend…Po ku besonin ata, kërko e heto, shtërngo e provoko.
Në të vërtetë, më vonë e kishin zbuluar shkakun; kishte qenë një ruse në Universitetin e Tiranës, ajo që kishte marër me vete novelën, pasi qe përzënë nga Shqipëria, si të gjthë rusët, kur u ftoh miqësia me Bashkimin Sovjetik. Asaj i kishte pëlqyer tregimi dhe e kishte përkthyer e botuar…
… Të gjitha këto i kishim biseduar gjatë rrugës me Nikon dhe Pëllumbin dhe na ishte dukur se e kishim patur të gjallë Sotirin, por tani, që e kemi para syve, ashtu të shtrirë në arkivol mbi altar, në meshën që udhëheq At Spiro Page, sikur nuk na besohet se ai është nisur në botën tjetër. Në heshtje ndjekim meshën. Kisha është mbushur plot, kanë ardhur jo vetëm nga Worcesteri, por dhe nga New Yorku e shtete të tjera.
Kam pranë bashkëpunëtorët e gazetës Illyria, bashkshortët Thanas dhe Julia Gjika dhe studiuesin e shkrimtarin aristotel Mici. Pikëllimi iu lexohet në sy.
Më thotë Thanasi: – Paskit bërë shumë mirë që keni ardhur në varrimin e Sotirit. Ai e meritonte vëmendjen e gazetës Illyria. Këtu është ndjerë thellë humbja e të mirit Sotir. Emigrantët shqiptarë të Worcester MA duke humbur shkrimtarin Sotir Andoni, humbën një nga njerëzit më të dashur, një figurë të njohur për kontributet e veta letrare, politike e shoqërore. Jo vetëm banorët e “Illyrian Gardens”, ku ai jetonte prej disa vjetësh me bashkëshorten, Jorjie, po dhe të gjithë shqiptarët e ardhur rishtas si dhe ata të lindur në Worcester MA, e kanë përjetuar dhimbshëm vdekjen e shkrimtarit dhe njeriut të mirë, Sotir Andoni. Gjithkush e ka respektuar këtu, gjithkush dëshironte takimet me Sotirin për faktin se ai ishte fjalëpak, i matur, fjalëmbël dhe i dashur. Të takoje Sotir Andonin ishte njësoj sikur të hapje faqet e një enciklopedie për historinë dhe traditat e Korçës dhe të Devollit.
Thanasi më plotëson informacionin: Më datën 20 nga ora 18:00-21:00 PM, në Funeral Home “O’ Conner’s Brothers” 592 Park Ave, erdhi për të bërë homazhet gati e gjithë kolonia shqiptare e Worcesterit dhe nga qytete e fshatra të tjerë. Midis luleve të shumta ishte shtrirë në arkivol shkrimtari ynë, të cilin kur e shihje në profil të kujtonte Migjenin. Ata që vinin e nderonin ishin të profesioneve të braktisura të vendlindjes, ish-mësues, ish-ekonomistë, ish- profesorë, mjekë, inxhinierë dhe teknikë të ndryshëm, të cilët, ashtu si i ndjeri Sotir, për pamundësi jetese në atdhe janë shpërngulur me gjithë familjet e tyre. Duke i dhënë lamtumirën shokut dhe mikut të tyre, të moshuarit mendojnë fatin e vet.
S’ka gjë më të hidhur se të vdesësh larg atdheut, të lësh eshtrat aty ku pak të njohin, të vijnë pak njerëz në varrim….
Kortezhi i gjatë ecën përmes qytetit të Worcesterit dhe drejtohet tek varrezat “Hope Cemetery” , ku mbas fjalës së At Spiro Page dhe të kryetarit të Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikanë, hodhën lule mbi varrin e të ndjerit.
Naum Prifti, kryetar i Shoqatës së Shkrimtarëve Shqiptaro-Amerikan foli për jetën dhe krijimtarinë e shkrimtarit Sotir Andoni.”Sot, tha ai, po ndahemi nga vëllai ynë, shkrimtari i talentuar Sotir Andoni, që u nda nga jeta pas një hemorargjie cerebrale me 18 korrik, në spitalin UMAS, Worcester, MA. Shumë dashamirës të tij që marrin pjesë në këtë ceremoni të përmortshme , kanë lexuar tregimet e tij të shkruara me dashuri e ndjenja lirike e patriotike për njeriun e thjeshtë, për Atdheun dhe për lirinë. Përmbledhjet e tij me tregime, romanet dhe veprat në fushat e tjera, kanë qenë nga më të lexuarat gjatë gjysmës së dytë të shekullit XX. Sotir Andoni u bë shkrimtar i dashur sepse diti të pikturonte me lirizëm e ngrohtësi fshatin në periudha të ndryshme, dramën e kurbetit dhe ndryshimet sociale. Duke u fokusuar më shumë në të kaluarën, shkrimtari gjeti një shteg komod për të mënjanuar kornizën skematike të Realizmit Socialist. Krijimtarinë e vet letrare Sotiri e filloi herët me skica, tregime, por ajo që e bëri të njohur qe përmbledhja me tregime “Maleve në Shëndre”, me të cilin fitoi çmimin e parë kombëtar edhe pse në konkursin kombëtar . Novela e tij”I Handakosuri” shquhet për realizëm dhe dramacitet. Ishte vijues i denjë i shkollës së Kutelit.
Më pas z. Naum Prifti foli për jetën e shkrimtarit Sotir Andoni, u ndal në krijimtarinë e tij, në zhgënjimet që pat Sotiri nga sistemi që e trajtoi me dyshime. Nuk do t’ia falnin atij tentativën për arrastisje edhe pse kishte luftuar me armë në dorë kundër pushtuesve.
Shumë lule mbi varrin e njeriut që u shua.