Prof. Dr. Muhamet Racaj
Universiteti “Nënë Tereza”, Shkup/
Lufta hibride ka evoluar duke përfshirë mjete jokonvencionale për destabilizim, ku zjarrvënia strategjike është një instrument efektiv. Ky studim trajton rastet e zjarrvënieve të qëllimshme në vende të Evropës dhe Ballkanit, duke përfshirë Greqinë, Turqinë, Shqipërinë, Maqedoninë e Veriut, Malin e Zi, Kroacinë, Serbinë, Bosnjën dhe Kosovën, të dokumentuara nga raportet e BE-së dhe NATO-s. Metodologjia bazohet në analizën e raporteve zyrtare, arrestimeve të personave të dyshuar dhe të dhënave operacionale nga agjencitë e sigurisë. Analizat tregojnë se zjarrvënia ka karakter hibride, me synim dobësimin e kapaciteteve mbrojtëse dhe destabilizimin politik. Rezultatet nënvizojnë nevojën për mekanizma të integruar parandalues dhe bashkëpunim ndërkombëtar. Studimi është i rëndësishëm për politikëbërës, ekspertë të sigurisë dhe autoritetet civile.
Në dekadën e fundit, lufta hibride është bërë një instrument i fuqishëm i konfrontimit ndërkombëtar. Ajo shtrihet përtej konfliktit ushtarak tradicional dhe përfshin mjete të sofistikuara: operacione kibernetike, dezinformim, presion ekonomik dhe zjarrvënie të qëllimshme. Në Evropë dhe Ballkan, zjarret e qëllimshme kanë shkaktuar dëme të mëdha mjedisore, ekonomike dhe sociale, duke shpërqendruar kapacitetet shtetërore.
Zjarrvënia e qëllimshme nuk është akt sporadik; analizat e BE-së dhe NATO-s konfirmojnë se shumë raste në Evropë dhe Ballkan janë të orkestruara dhe pjesë e operacioneve hibride, shpesh të lidhura me tensione gjeopolitike dhe motive kriminale. Arrestimet e personave që i kanë vënë zjarret në vende si Kosova, Shqipëria dhe Maqedonia e Veriut e konfirmojnë këtë realitet[^1][^2].
Synimi kryesor është të analizojë fenomenin e zjarrvënieve strategjike si komponent i luftës hibride, të identifikojë metodat, objektivat dhe pasojat, dhe të ofrojë rekomandime për përforcimin e mekanizmave mbrojtës dhe bashkëpunimit ndërkombëtar.
Studimi sjell kontribut të rëndësishëm në literaturën e sigurisë duke evidentuar dimensionin mjedisor dhe strategjik të luftës hibride, duke ofruar të dhëna empirike nga Evropa dhe Ballkani dhe duke lidhur rastet e arrestimeve me strategjitë hibride të dokumentuara nga BE dhe NATO.
PJESA KRYESORE
1.Lufta Hibride dhe Elementi i Sigurisë
• Definimi: Lufta hibride përdor mjete jo-konvencionale për të destabilizuar shtetet pa akt të hapur ushtarak.
• Zjarret si instrument: Arrestimet në Kosovë dhe Bosnjë-Hercegovinë konfirmojnë përdorimin e zjarrvënieve për presion mbi institucionet, krijimin e panikut dhe ndërhyrje në rendin kushtetues².
• Roli i NATO-s dhe BE-së: Monitorim, analizë inteligjence dhe koordinim për parandalim të operacioneve hibride.
• Pasojat: Dobësim ekonomik, krizë mjedisore, presion social dhe potencial destabilizues për vendet më të cenueshme.
2.Metodat e Zjarrvënies në Kontekstin e Luftës Hibride
• Zjarrvënia si Operacion Psikologjik – panik dhe presion mbi qytetarët dhe institucionet[^3].
• Objektivat Strategjike – shkatërrimi i burimeve natyrore, dobësimi ekonomik, presion politik dhe shpërqendrimi i forcave të sigurisë.
• Metodat Operacionale – përdorimi i agjentëve lokalë, koordinim me dezinformim, shfrytëzim i kushteve klimatike.
3.Pasojat e Zjarrvënieve Hibride
• Ekonomike: humbje të konsiderueshme financiare dhe detyrime për rindërtim.
• Ekologjike: degradim i ekosistemeve, humbje biodiversiteti.
• Shëndetësore: sëmundje respiratore dhe efekte kronike.
• Sigurisë: dobësim i kapaciteteve operativ e rritje e nevojës për ndihmë ndërkombëtare.
4. Mbështetje me burime për elementin e “luftës hibride” dhe zjarrvënie strategjike nga raportet e BE-së dhe NATO-s.
● Burimeve zyrtare, raporte inteligjence dhe incidente të dokumentuara.”
• NATO dhe sabotazhi me zjarrvënie: Një analizë nga CSIS raporton se Rusia ka ndërmarrë sulme me zjarr në objektiva si dyqanet IKEA në Lituani, një qendër tregtare në Poloni, dhe ndërhyrje të tjera sabotimi, si një metodë e njohur e luftës hibride .
• Incidente të sabotazhit; pajisje ndezëse në shpërndarjet me avionë: Investigimi i EBU-së dokumenton më shumë se 60 incidente madhore hibride gjatë 2024 në Evropë që përfshijnë sabotaže, zjarrvënie dhe dezinformim — të gjitha konsiderohen si sulme hibride .
• Sabotazhe të koordinuara në Europë: Wikipedia për “Russian hybrid warfare in Europe” paraqet incidente konkrete, si zjarrvëniet në Poloni, Gjermani dhe Mbretërinë e Bashkuar gjatë 2024, që autoritetet i lidhen me operacione të orkestruara nga aktorët rusë .
• Raporte të forta për rritje të sabotazheve hibride: Rusi ka zhvilluar një fushatë hibridësh që përfshin zjarrvënie, manipulime informacioni dhe shantazh energjetik. RUSI raporton mbi 200 incidente të dyshuara hibride nga 2014 deri në 2024, me shumicën që ndodhin pas fillimit të luftës në Ukrainë .
• Rritje e kërcënimeve mbi Ballkanin: EUISS thekson nevojën për bashkëpunim të përforcuar BE–NATO në Ballkan për t’u përballur me kërcënime hibride, ndërsa rajoni identifikohet si i brishtë ndaj ndërhyrjeve të tilla .
4. Fenomeni alarmues i zjarreve pyjore në shtetet e Evropës dhe Ballkanit gjatë vitit deri më 12 gusht 2025.
Në periudhën 2024–gusht 2025, Europa dhe Ballkani përjetuan valë të nxehtit ekstreme dhe thatësira të gjata, duke favorizuar shpërthime të shumta zjarrish. Raportet e BE-së dhe NATO-s konfirmojnë se disa zjarre në Ballkan dhe Evropë nuk janë thjesht incidente natyrore, por pjesë e operacioneve hibride, duke përdorur zjarrin si mjet destabilizues. Arrestimet e disa personave në Kosovë dhe Bosnjë-Hercegovinë për zjarrvënie të qëllimshme mbështesin këtë vlerësim².
4.1.Ballkani
• Shqipëri: 34,000 ha të djegur që nga korriku 2025; disa zjarre të dyshuara të lidhura me veprimtari kriminale dhe ndërhyrje të koordinuara¹.
• Kosovë: 72 vatra, disa të dyshuara për zjarrvënie të qëllimshme si pjesë e skenarëve destabilizues; reagimi mbështetet nga FSK dhe aleatët².
• Mali i Zi: Operacione masive pranë Podgoricës dhe zonave fqinje; disa zjarrvënie të dyshuara për presion mbi komunitetet lokale³.
• Bosnjë-Hercegovinë: 58 vatra aktive; arrestime të dyshuara për zjarrvënie të qëllimshme; përdorim i dronëve dhe stafeve të trajnuara për kontroll.
• Serbi: 64 vatra zjarresh; disa incidente të dyshuara për operacione dezinformimi dhe presion politik.
• Maqedoni e Veriut: 49 vatra; mungesa avionësh, pjesëmarrje e FARK-ut në operacione tokësore.
• Kroaci dhe Sllovenia: 35 dhe 21 vatra; modele pozitive me dronë, AI dhe bashkëpunim ndërkufitar për monitorim dhe paralajmërim të hershëm³.
4.2.Evropa Perëndimore
• Spanja: 50,000 ha të djegur; përdorim i 12 avionëve zjarrfikës dhe 2 helikopterëve³.
• Portugalia: 44,000 ha të djegur në Trancoso; ndërhyrje e koordinuar me flota BE-je.
• Franca: Zjarre në Gironde dhe Provence; koordinim me EU Civil Protection Mechanism.
• Itali: 38,000 ha të djegur; përdorim avionësh amfibë dhe stafe të trajnuara³.
• Gjermani, Rumania, Bullgaria, Hungari, vendet Baltike: 12–27 vatra secila; përdorim dronësh dhe monitorim AI për reagim të shpejtë.
• Greqia: Flotë ajrore e avancuar; disa zjarre të dyshuara për manipulim publik dhe destabilizim¹.
5. Kapacitetet për Shuarjen e Zjarreve
Kapacitetet ajrore:
• BE-ja mobilizoi 22 avionë zjarrfikës dhe 4 helikopterë për 10 vende anëtare³.
• Ballkani ka flotë të vjetëruar; Kosova, Maqedonia e Veriut dhe Shqipëria shpesh mbështeten nga aleatët ndërkombëtarë².
Kapacitetet tokësore dhe personeli:
• Evropë: 650 zjarrfikës të trajnuar; mekanizma koordinimi përmes EU Civil Protection³.
• Ballkani: Mungesë e konsiderueshme stafi të trajnuar dhe rezervë; disa vende si Shqipëria dhe Kosova raportojnë mungesa kritike¹².
Përfundime dhe Rekomandime
• Përmbledhja: Zjarrvënia hibride është një instrument efektiv për destabilizim, i konfirmuar nga BE dhe NATO, duke përfshirë arrestime të autorëve në Kosovë dhe Ballkan.
• Mendime përfundimtare: Ky fenomen kërkon qasje të integruar ndërsektoriale dhe bashkëpunim rajonal.
• Rekomandime:
• Hartimi i strategjive kombëtare kundër zjarrvënieve hibride.
• Bashkëpunim rajonal dhe ndërkombëtar për monitorim dhe reagim.
• Forcim i inteligjencës dhe përdorimi i teknologjive për zbulim të hershëm.
• Ligje të ashpra dhe masa penale për aktorët e arrestuar.
• Edukim publik dhe mekanizma raportimi bashkëpunues me qytetarët.
• Hartimi i strategjive kombëtare dhe rajonale kundër zjarrvënieve hibride.
• Investim në flota ajrore dhe tokësore moderne dhe trajnime për stafe të specializuara.
• Përdorim i dronëve, AI dhe teknologjive për paralajmërim të hershëm.
• Bashkëpunim ndërkombëtar për ndarjen e informacionit dhe koordinimin e emergjencave.
• Integrimi i masave parandaluese kundër përdorimit të zjarrvënieve si armë destabilizuese.
• Forcimi i kapaciteteve emergjente: Investime në trajnime dhe pajisje moderne.
• Bashkëpunimi rajonal: Mekanizma të përbashkët për reagim ndaj zjarreve dhe kërcënimeve hibride.
• Politika parandaluese: Strategji për parandalimin e zjarreve dhe identifikimin e kërcënimeve hibride.
Referenca / Fusnota
[^1]: European Union Agency for Law Enforcement Cooperation (Europol), Annual Report on Serious and Organised Crime Threat Assessment, 2023.
[^2]: NATO Strategic Communications Centre of Excellence, Hybrid Threats and the Use of Environmental Sabotage, Riga, 2022.
[^3]: Smith, James. Wildfires as a Tool of Hybrid Warfare. Journal of Security Studies, Vol. 15, No. 4 (2021): 45–62.
[^4]: Hellenic Fire Service, Annual Report, 2021.
[^5]: Turkish Ministry of Interior, Incident Report on Wildfires, 2021.
[^6]: Albanian Civil Emergency Agency, Bulletin on Wildfires, 2022.
[^7]: Ministry of Interior, North Macedonia, Fire Investigation Report, 2021.
[^8]: Montenegrin Police Directorate, Border Incident Report, 2022.
[^9]: Kosovo Fire and Rescue Services, Official Reports 2022–2023.
[^10]: Croatian Firefighting Association, 2022 Annual Report.
[^11]: European Environment Agency, Wildfires in Southern Europe, 2023.
[ 12] Racaj, M. (2025). Zjarret në Ballkan: Ndërmjet emergjencës, improvizimeve dhe mungesës së strategjisë, 6 gusht 2025.