“IN MEMORIAM ARDIAN KLOSI”
– Nga Visar Zhiti-
Kur im vëlla, Ilirjani, më sillte në burg në çdo takim 3-4 librat më të rinj, – i blinte me rrogën e tij të pakët si punëtor ferme, – një herë, kujtoj që pranë ushqimeve që lejoheshin, ishte dhe një libër me autor Heinrich Böll. Gjatë kontrollit polici po mëdyshej të ma jepte, kopertina e zezë, e dyshimtë për të.
– Është botim i Tiranës, i shtetit! –
nuk duroi pa folur Ilirjani, – e ka kontrolluar Partia…
Ishte një nga dimrat më të ashpër të Qafë- Barit. Librin nisa ta lexoj menjëherë, te shkallët, në rresht, mezi prisja ta vazhdoja, kur dilnim nga puna prej skllavi në minierë, në shtrat.
Tre romane të vegjël, në fakt i kishte zvogëluar censura, gjithsesi kishim të bënim me një nobelist gjerman. Në ca fletë gjeta kampet naziste, korin e të burgosurve që i pushkatuan të gjithë. Po ne?…
Më habiti romani “Me syrin e një kllouni”. Mësova dhe përmendësh..
– Përkthim i bukur, – u thashë shokëve që prisnin radhën ta lexonin.
Ardian Klosi ishte përkthyesi, aty e dëgjova së pari. Pastaj më treguan bashkëvuajtës të mi që e njihnin, Linci e kishte patur në klasë, edhe Valeri shok, është djalë ministri, me kulturë, më tregonin. Si janë rrugët e jetës, Linci, edhe pse djalë ministri dhe ai, e sollën në burg me mua, Ardianin do ta çonin me studime në Gjermani, kështu do t’i vazhdonim bisedat…
Pastaj, kur do të binte perandoria komuniste dhe do të na ndodhnin ato që s’kisha guxuar t’i ëndërroja, unë shkoj bashkë me Edën time në Gjermani, në shtëpinë e shkrimtarit Heninrich Böll, me një bursë nga fondacioni që mbante emrin e nobelistit. Me vete kisha dhe librin e tij, atë që lexova në burg. Ia treguam të shoqes së shkrimtarit dhe djalit. Ata e preknin librin me një tjetër ndjesi, kishte qene në burg dhe ai libër…
Pastaj Ardian Klosi e ribotoi të plotë romanin “Me syrin e një kllouni” dhe unë e kam me autografin e tij.
U njohëm si opozitarë, në rrëmujat e gazetës së parë opozitare “RD”, ku ai botoi që në fillim, por edhe shoku i tij, Edi Rama. Më kërkuan dhe mua poezi, Edi, i nxorrën në antologjinë “Quo vadis, Shqipëri”. Ishte botimi i parë ashtu pas burgut. Dhe do të promovonin gjerësisht shkrimtarin e ndaluar dhe të dënuar me burg, Kasëm Trebeshina, etj. Ardiani risolli hijshëm dhe poetin Ali Aslani, etj.
Po lexoja gjithçka që gjeja nga Ardian Klosi, artikuj, libra, përkthimet e shumta, aq shumë cilësorë, thoshim me njëri-tjetrin… si në burg. E çmoja seriozitetin e tij, dijen, gjuhën. Kur botoi komplet prozën e shkurtër të Franz Kafkës, tregime, letërkëmbim, etj, serish kopertina ishte e zezë, e përgëzova në Panairin e Librit në Tiranë, në stendën e tij dhe i thashë që ta mbaronte krejt Kafkën, edhe 3 romanet, ta kishim në shqip prej tij.
– Ashtu mendon? – më pyeti me një ngazëllim të brendshëm, ndjeu vlerësimin e sinqertë.
Kur ai bashkë me Elsa Demon po përgatisnin antologjinë e tregimit modern shqiptar, më kërkuan një tregim dhe mua. U dhashë “E shtuna e qenit”, me mirënjohje.
Takimi i fundit duhet të ketë qenë ai në autobuz, kur ktheheshim nga Prishtina për në Tiranë, unë isha me shkrimtarin Agron Tufa dhe ai me vajzën e tij, që buzëqeshte aq bukur. Foli me mua për takimet në Kosovë, etj, dhe e lamë që të takoheshim sërish…
Ikja e tij e papritur, ajo vetëvrasje ashtu që tronditi dhe botën letrare, më dëshpëroi.
Mes atyre që kishte ndejtur më pak me atë, unë isha ai që e donte më shumë, kështu thashë. E prisnin punë të tjera të mëdha, por gjithsesi la vepra të çmuara, është në mbi 100 botime, tha Drejtori i Bibliotekës Kombëtare Pirro Misha në ekspozitën kushtuar Ardian Klosit.
Mua vazhdon dhe më ngacmon romani i shkëlqyer “Me syrin e një kllouni”. Është vështrimi i guximshëm dhe i pakënaqur yni aty, që më sjell jo vetëm Hejnrich Böll dhe shtëpinë e tij të madhe, tim vëlla dhe burgun, por dhe bashkëvuajtësit që e lexuan me radhë, shokët e Ardian Klosit dhe atë vetë… përkthyes, linguist e albanalog, gjithnjë e më i heshtur, kështu më vjen imazhi i tij, gjithnjë e më fytyrëzbehtë si ata që largohen, por… mbetet Intekektual, i vërtetë, them, disident siç e quajtën miqtë, në Shqipërinë me të përndjekur keqas, shtoj unë, me kundërshtarë të hapur, me martirë e heronj, me shkrimtarë burgjeve, që sikur ashtu vazhdojnë t’i shohin dhe në liri, dhe me poetë të pushkatuar, engjëjt magjepsës të poezisë shqipe.
Mirënjohës dhe atyre, them, që panë thellë nga vuajtja njerëzore, që kuptuan persekutimin tonë, e ndjenë, mbajtën anën tonë dhe bëjnë aq sa mundin…