Në botimin e një libri ndjej se ka gjithmonë probleme.
Të gjesh dikë që shkruan një parathënie më duket mision më i vështirë se ai i gjetjes së një oazi në Sahara. Të jesh një burrë i vërtetë nuk është çështje fjalësh por veprash. Është i vetmi personazh që kam shprehur kundërshti në ide në ndonjë rast dhe i vetmi që pranoi të shkruaj. Këtu qëndron lartësia e tij dhe unë jam një person që i nderoj shumë vlerat njerëzore.
Është Robert Martiko që më shkruan parathënien e dytë në vëllimin e ri me poezi “MËNGJESET E BOSTONIT”.
Pasi humbi gjithçka në ruletë, Dostojevski bëri një bast të fundit: ai vuri bast me një botues grabitqar se mund të dorëzonte një roman brenda një afati të shkurtër, ose do të humbiste të drejtat e botimit për të gjitha veprat e kaluara dhe të ardhshme. Kjo është historia se si Dostojevski e shkroi Kumarxhiun në vetëm 26 ditë.
Por Rexhep Shahu, botuesi i “Mëngjeset e Bostonit” është një shëmbull i shkëlqyer i bashkëpunimit në botimin e librit tim, e kundërta e botuesit të Dostojevskit.
Jo vetëm Kadare ka pasur një redaktore të rreptë dhe të shkëlqyer, por edhe unë kam fatin të kem një të tillë si Thomaidha Tanuçi.
Pjesë e kopertinës janë edhe kritikat dashamirëse dhe vlerësuese të Ilir Resnjes dhe Drita Ademit. Falenderim nga zemra gjithashtu.
Kopertina e bukur dhe e veçantë e librit është puna plot vlera e artistes së qytetit tim Farie Bisha.
Suksesin tim e ndaj me këta personazhe që kisha fatin të “vizatoja” librin tim të ri “MËNGJESET E BOSTONIT”.
Më poshtë parathënie nga Robert Martiko, një “Soren Kierkegaard” shqiptar.
PËRBRENDA EPOKËS QË NUK DËGJON: POEZIA SI NDËRGJEGJE QË REFUZON TË HESHTË
Ka poetë që ndërtojnë botë. Dhe ka poetë që kuptojnë çarjet e botës – ata që, si me stetoskopin e shpirtit, dëgjojnë ritmet e padukshme të një epoke që rrëshqet drejt harresës. Kastriot Fetahu është një nga të veçantët e kësaj kategorie të dytë: ai nuk e bën fjalën stoli, por mjet për të zbuluar të vërteta që zakonisht fshihen pas heshtjes kolektive. Në një kohë ku fjala gjithnjë e më shumë humbet peshën, ndërsa shpejtësia e imazheve na rrëmben kujtesën, poezia e tij shfaqet si një akt përballimi— një përpjekje për të gdhendur në ndjeshmëri atë që shoqëria moderne përpiqet të fshehë në harresë: pasigurinë ekzistenciale, shterimin shpirtëror, mungesën e thellësisë dhe dështimin e njeriut për të gjetur vetveten.
Te poezia “Beat Generation”, autori nuk merr pjesë në nostalgji për një brez, por shpalos një protestë të thellë ndaj boshllëkut moral, ideologjive të zbrazëta dhe kujtesës kolektive. Vargjet e tij janë një rrufe ndaj atyre që “e kanë injektuar varfërinë e shpirtit” dhe kanë braktisur filozofinë, letërsinë, dhe vetë jetën mendore, duke u kthyer në “gazela që votojnë për luanët”. Kjo poezi është anti-manifesti i të ndërgjegjshmit, i atij që ka parë nga afër shkatërrimin e idealit dhe nuk mund ta heshtë.
Në kontrast, poezia “Në Mëngjesin e Bostonit” është më e butë, por po aq goditëse. Nuk flitet thjesht për një mëngjes emigranti në një qytet të huaj, por për një përvojë të zbrazëtisë së bukur, ku gjithçka është moderne, e qetë, e sistemuar, por shpirti nuk gjendet. Kjo poezi përçon melankolinë e një njeriu të zhvendosur jo vetëm në hapësirë, por në kuptim. Bostonit i mungon ora e brendshme e poetit, ndërsa ai sheh veten të reflektuar në xhamin e tramvajit — si një siluetë që nuk është më e tij.
Ndërsa poezia “Retro”” është një rikthim në kohë, jo për t’u kthyer, por për të kuptuar se si forma e jetës ndërton thelbin e njeriut, përtej çdo ideologjie. Është poezia e kujtesës individuale, e ndjesive të vogla që dikur ishin gjithçka — monedha në telefonin publik, zëri i nënës, dashuria e parë, një birrë me miqtë në të shtunën e vetmisë. Poeti këtu nuk stilizon nostalgji, por e shndërron atë në dokument njerëzor, në dëshmi të një jete që ka ndodhur në trup, jo vetëm në mendje.
Në poezinë “Karusel”, gjithçka rrotullohet, por qendra është e palëvizshme. Është poezia e dashurisë, por jo si ndjenjë romantike — si formë përqendrimi të ekzistencës, si simbol i përhershëm i asaj që ndalon shpërbërjen në banalitetin e jetës së përditshme. Ai që dashuron është i përfshirë në një cikël të pandalshëm, por e di se pa një “gral” të brendshëm, rrotullimi është i kotë, i padrejtë dhe absurd.
“MEDIA” është ndoshta më e zymta nga vëllimi poetik i Kastriotit. Në vargjet e saj shprehet ideja se fjala e vërtetë është vrarë nga komunikimi masiv. Në këtë tekst, gazetaria, shtypi, dhe transmetimi janë kthyer në kanale pa shpirt, ku gënjeshtra, zbrazëtia dhe dhuna simbolike fshihen pas “ngjyrës së zezë në letër të bardhë”. Është një poemë për krizën e perceptimit kolektiv, për heshtjen si armë politike, për format e reja të mashtrimit që kalojnë përmes sinjaleve, imazheve, valëve — jo përmes fjalës së ndjeshme.
Është karakteristike se Kastrioti, në çka shkruan, nuk ndjek një rrëfim linear, as një ideologji poetike të caktuar. Por bashkon në to një përvojë të thellë shpirtërore, estetike dhe filozofike, që në thelb shtron të njëjtën pyetje: Çfarë ndodh me njeriun kur humb kontaktin me vetveten, me kujtesën dhe me të vërtetën e heshtur që e bën jetën të vlefshme?
Ky autor nuk është poet i fjalës së bukur, por i zhveshjes së saj nga zbukurimi, derisa të dalë ajo grimcë drite që na mban gjallë në mendime, edhe kur rrotullohemi në karusel, edhe kur pinim birrë në një qytet socialist, edhe kur ecim në Boston me mendjen e mbetur te gjethet e borzilokut.
Ky autor nuk është filozof në kuptimin teknik të fjalës, por poezia e tij zë vend aty ku filozofia e vërtetë fillon — në pyetjen themelore për përjetimin. Ai nuk argumenton, por përfton ndjesinë e së vërtetës si një përvojë e drejtpërdrejtë, jo si rezultat i mendimit logjik. Në këtë kuptim, ai ndjek natyrshëm, ndonëse në mënyrë intuitive, linjën fenomenologjike të Edmund Husserl-it dhe intuitën e kohës së Henri Bergson-it.
Kastriot Fetahu është i rrallë jo për temat që zgjedh, por për shikimin që i hedh realitetit: ai nuk ofron zgjidhje, nuk është didaktik, por vë përballë lexuesit mungesën e zgjidhjes, si një thirrje për ndërgjegje. Fjalët e tij nuk duan të bëhen dogmë, por shenjë se ende ka njerëz që e ndjejnë dhimbjen e kohës, që nuk e pranojnë rrjedhën pa i kërkuar kuptim.
Në një epokë ku “epoletat e heshtjes janë më të zhurmshme se fjalët”, ky poet dëshmon se poezia është ende forma më e lartë e reflektimit njerëzor, dhe se epoka – sado e shurdhër të duket – dëgjon. Dhe një ditë, ndoshta, do të kujtojë ata që folën ndryshe. Në një epokë që nuk do të dëgjojë, ai pëshpërit. Dhe poezia e tij bëhet provë se ende mund të ketë të vërteta që nisin nga brenda — dhe për këtë arsye, mbijetojnë.
Në përfundim, autori mund të konsiderohet një poet fenomenolog sepse ndjek të njëjtin itinerar të ndjeshmërisë: një shikim që nuk nxiton, një përqendrim mbi thelbin e dukurive, një intuitë përkohësie që nuk është mekanike por përjetimore. Dhe, mbi të gjitha, një besim i heshtur se edhe nëse epoka nuk dëgjon, poezia i flet asaj nga përbrenda.
Poezia e këtij autori është një akt qëndrese i brendshëm: nuk kërkon zhurmë, as duartrokitje, por mbetet si një ndriçim i fshehtë në një epokë që ka zgjedhur të mos dëgjojë. Jo ngaqë nuk mundet, por sepse e ka mësuar veten të jetojë në sipërfaqe, duke i shpërfillur rrënjët. E pikërisht aty futet poeti, si një lloj ndërgjegjeje që nuk ka për qëllim të predikojë, por të dëshmojë.
Në këtë frymë, autori nuk pretendon të ndryshojë botën, por të mos lejojë që bota të kalojë pa u ndjerë. Poezia e Kastriotit është rezistencë, jo revoltë; është gjurmë, jo shenjë tregu; është kujtesë në një epokë që nuk kujton — një përpjekje e heshtur për të mbetur njeri, edhe kur gjithçka të fton të jesh veç reflektim.
Në këtë mënyrë, ky poet pranë figurës së dëshmitarit, nuk shpik universin, por ndriçon brendësinë, siç ndodh kur një dritë e vogël në një dhomë të errët tregon format që gjithmonë kanë qenë aty, por s’i ka parë askush. Dhe kjo është fuqia e tij: nuk jep përgjigje — por ngul fjalën si një gjilpërë në ndërgjegje.
Sepse poezia, kur refuzon të heshtë, është forma më e thellë e dëgjimit.
Të lexosh poezitë e Kastriot Fetahut, nuk është thjesht një ndjesi që të krijon çasti i leximit, por pa e kuptuar as vetë, ndodhesh në një botë të thellë mendimi artistik, ndërtuar me metafora në mënyrën më të spikatur. Nuk kam hasur në botën shqiptare kurrë një krijues/ poet, me një botë kaq të madhe. Kam përshtypjen se Kastrioti ka lindur jo vetëm poet, por edhe njohës i madh i letërsisë botërore, dhe jo vetëm. Them me bindje të plotë se poezia e Kastriotit zë vend në majat e letërsisë.
Drita Ademi
Zvicër
“Mëngjeset e Bostonit” është një libër ku spikat vargu metaforik, informacioni kulturor, mendimi filozofik. Edhe pse ndihet fryma e poezisë anglosaksone e kryesisht e Bukovskit, sidomos në poezinë intime, autori ka konsoliduar stilin dhe individualitetin e tij, të dallueshëm prej disa autorëve të tjerë te ne dhe diasporë.
Ilir RESNJA