Rrëfimi i një karriere 35- vjeçare në arsim, edukim dhe veprimtari patriotike, atdhetare e komunitare.
Intervistoi: Sokol Paja
Cili ishte fillimi i rrugëtimit tuaj si mësuese e gjuhës shqipe në Suedi, para tri dekadave e gjysmë?
Kam lindur në Kumanovë, Maqedonia e Veriut. Në Suedi mbërrita më 7 shkurt 1987, në Stockholm, me shumë shpresa në zemër dhe një ndjenjë të thellë pasigurie për atë që më priste përpara. Pas disa muajsh, jeta më çoi në Göteborg, qyteti ku filloi një kapitull i ri në jetën time. Aty, në Göteborg, fillimisht u përqendrova në mësimin e gjuhës suedeze – një hap i domosdoshëm për t’u përshtatur me një realitet të ri dhe për të ndërtuar një të ardhme. Puna dhe përkushtimi im u shpërblyen kur u pranova si mësuese e gjuhës shqipe në Qendrën e Gjuhëve, ku zhvillohej mësimi i gjuhëve amtare për nxënës nga komunitete të ndryshme – përfshirë edhe gjuhën shqipe.
Ishte një moment që nuk do ta harroj kurrë. Ishte si një ëndërr që u bë realitet. Nuk e kisha menduar se, në një vend të huaj dhe kaq larg atdheut, do të më jepej mundësia të vazhdoja misionin tim të shenjtë si mësuese e gjuhës amtare. Ajo ndjenjë gëzimi dhe mirënjohjeje më shoqëron edhe sot. Mësimi i gjuhës shqipe zhvillohej në kushte të mira, në të njëjtat shkolla ku nxënësit ndiqnin mësimin e rregullt në gjuhën suedeze. Suedia kishte një sistem të organizuar që e njihte dhe e respektonte të drejtën e çdo fëmije për të mësuar gjuhën e vet amtare – një vlerë që e çmoj thellësisht.
Në klasat e mia takova fëmijë shqiptarë nga të gjitha trojet: nga Kosova, Shqipëria, Maqedonia, Lugina e Preshevës. Secili prej tyre kishte një histori unike, një bagazh kulturor që kërkonte përkujdesje dhe vëmendje. Mësimi nuk ishte vetëm për gramatikën dhe leximin – ishte një udhëtim në identitetin, kulturën dhe historinë tonë të përbashkët. Tani, pas më shumë se 35 vitesh, ndjej një krenari të veçantë kur kujtoj ato ditët e para. Aty nisi rrugëtimi im, i mbushur me sfida, përkushtim dhe dashuri për gjuhën shqipe. E falënderoj Suedinë që më dha hapësirën për ta ruajtur dhe përçuar këtë pasuri te brezat e rinj.
Cili ka qenë kontributi juaj për shkollat shqipe në Suedi?
Kontributi im për shkollat shqipe në Suedi ka qenë zemra e veprimtarisë sime shumëvjeçare. Që nga ditët e para në Göteborg, e deri në vitin tim të fundit para pensionimit, jam përkushtuar me pasion dhe përgjegjësi ndaj mësimit të gjuhës shqipe për brezat e rinj. Kam punuar me përkushtim me nxënës nga klasa e parë deri në gjimnaz, duke përshtatur mësimin për grupe të ndryshme moshore e njohurish, gjithnjë me synimin që fëmijët shqiptarë të mos humbasin lidhjen me gjuhën, kulturën dhe identitetin e tyre.
Jam përpjekur të krijoj mjedise mësimore të gjalla, frymëzuese dhe të afërta me realitetin e tyre, duke përdorur metoda të ndryshme kreative dhe materiale të përshtatura për diasporën. Puna me gjeneratën e dytë, veçanërisht në vitet e fundit, ka qenë një përvojë emocionale e veçantë – kur në klasë kam pasur fëmijët e atyre që dikur ishin vetë nxënësit e mi. Kam bashkëpunuar me mësuese suedeze,gjithashtu me kolegë të tjerë mësues në rrjetin e shkollave shqipe, duke ndarë përvoja, duke përgatitur plane mësimore, organizuar veprimtari kulturore dhe duke përfaqësuar denjësisht gjuhën shqipe në sistemin arsimor suedez. Ky kontribut nuk ishte vetëm profesion – ishte një mision që e kam përqafuar me zemër dhe që më ka mbushur me krenari çdo ditë të karrierës sime.
Përveç orëve të rregullta mësimore, kam marrë pjesë dhe kam organizuar aktivitete të shumta jashtëklasore që kanë pasuruar përvojën e nxënësve dhe kanë forcuar lidhjen e tyre me kulturën shqiptare. Kam qenë pjesë e kuizeve të diturisë, ku nxënësit janë inkurajuar të shprehin dijet dhe krenarinë e tyre për gjuhën, historinë dhe traditat shqiptare. Kam udhëhequr grupe nxënësish në festivale kulturore ndërkombëtare, përfshirë edhe evenimente me valle shqiptare në Gjermani, ku kultura jonë është përfaqësuar me dinjitet dhe entuziazëm. Po ashtu, kam qenë pjesë e udhëtimeve në atdhe, që kanë qenë më shumë sesa ekskursione – kanë qenë rikthime emocionale dhe përjetime të thella për nxënësit që e kanë parë parë vendin e prindërve të tyre. Këto aktivitete kanë luajtur një rol të rëndësishëm në ruajtjen e lidhjes shpirtërore me Shqipërinë dhe Kosovën.
Të gjitha këto përvoja kanë qenë për mua më shumë se një detyrë pune – kanë qenë mision, krenari dhe dëshmi se gjuha dhe kultura jonë jetojnë përmes brezave, në çdo cep të botës ku rreh një zemër shqiptare.
Cili ka qenë kontributi juaj për shkollat suedeze?
Gjatë viteve të mia në Suedi, përveç mësimit të gjuhës amtare shqipe, kam dhënë kontribut të çmuar edhe në shkollat suedeze si mbikëqyrëse studimi (studiohandledare), duke punuar me nxënës të sapoardhur në vend. Roli im kryesor ka qenë që t’i ndihmoj ata në të gjitha lëndët shkollore, me qëllim që të mësonin gjuhën suedeze sa më herët dhe sa më mirë, dhe të kishin mundësinë të arrinin sukses në çdo lëndë. Përmes përkthimit, shpjegimit dhe sqarimit të materialeve në shqip dhe suedisht, kam ndihmuar nxënësit të kuptojnë më mirë përmbajtjen mësimore dhe të mos ndihen të humbur në një sistem të ri. Kjo ka qenë një ndihmë e rëndësishme për integrimin e tyre të shpejtë dhe të suksesshëm në shkollë, si dhe për ndërtimin e vetëbesimit dhe motivimit për të mësuar.
Cili ka qenë kontributi dhe angazhimi juaj në shoqatat patriotike shqiptare në Suedi?
Përveç misionit tim si mësuese e gjuhës shqipe, një pjesë thelbësore e angazhimit tim në mërgatë ka qenë veprimtaria në kuadër të shoqatave patriotike shqiptare në Suedi. Që nga vitet e para të vendosjes sime në Göteborg, kam qenë aktive në organizimin dhe pjesëmarrjen e shumë veprimtarive kulturore, kombëtare dhe atdhetare, që kishin për qëllim ruajtjen e identitetit shqiptar dhe forcimin e lidhjeve mes bashkatdhetarëve tanë.
Kam marrë pjesë në organizimin e festave kombëtare si 28 Nëntori dhe 17 Shkurti, promovime librash, përvjetorë historikë dhe aktivitete të tjera që kishin në qendër figurat dhe ngjarjet e mëdha të historisë shqiptare. Këto veprimtari kanë qenë gjithmonë një mundësi për të bashkuar shqiptarët në mërgim, për të forcuar ndjenjën e përkatësisë dhe për të kultivuar dashurinë për atdheun tek brezat e rinj. Në periudha të vështira për popullin shqiptar, sidomos gjatë viteve të luftës në Kosovë, kemi qenë të bashkuar në solidaritet dhe kemi dhënë ndihmesën tonë përmes tubimeve, ndihmave humanitare dhe ndërgjegjësimit të opinionit suedez për çështjen shqiptare. Për mua, pjesëmarrja në këto shoqata ka qenë vazhdimësi e mësuesisë sime – një mënyrë për të edukuar, për të lidhur zemrat shqiptare dhe për të mbajtur të gjallë ndjenjën kombëtare, edhe larg atdheut. Këto angazhime më kanë pasuruar shpirtërisht dhe më kanë dhënë forcë për të vijuar me përkushtim misionin tim në diasporë.
Cila është thirrja juaj për prindërit shqiptarë për të kontribuar në ruajtjen e gjuhës shqipe?
Të dashur prindër, ju drejtohem me gjithë zemër si mësuese, si nënë dhe si një bashkëkombëse që e njeh nga afër sfidën e ruajtjes së gjuhës dhe identitetit tonë në një vend të huaj. Mos e lini pas dore gjuhën shqipe! Ajo është pasuria jonë më e madhe, rrënja e lidhjes me prejardhjen, me gjyshërit, me atdheun, me historinë tonë. Fëmijët tanë kanë nevojë të dëgjojnë dhe të ndjejnë gjuhën shqipe në shtëpi, në përditshmëri, si një pjesë e natyrshme e identitetit të tyre. Flisni me ta shqip. Lexojuni libra shqip. Tregojuni histori nga vendlindja. Mos kini frikë se do të ngatërrojnë gjuhët – përkundrazi, fëmijët që flasin gjuhën amtare kanë një bazë më të fortë për të mësuar edhe gjuhë të tjera. Gjithçka fillon nga shtëpia. Unë, gjatë dekadave të mia si mësuese në Suedi, kam parë se si ruajtja e gjuhës shqipe i jep fëmijëve forcë, identitet dhe krenari. Bëhuni shembull për ta. Të ecim bashkë që ta trashëgojmë këtë pasuri brez pas brezi.
Cili është apeli juaj për shtetin e Shqipërisë, Kosovës dhe Maqedonisë së Veriut për të rritur mbështetjen për shkollat shqipe?
Të nderuar përfaqësues të shtetit të Shqipërisë të shtetit të Kosovës, dhe te Maqedonisë së veriut ( Iliridës), ju drejtohem me zërin e një mësueseje që për dekada me radhë ka punuar në mërgatë për ruajtjen e gjuhës shqipe, identitetit dhe kulturës sonë kombëtare. Ju drejtohem me zemër të hapur, me dashuri për atdheun dhe me shpresë për të ardhmen. Ne që jetojmë në mërgim e ndjejmë çdo ditë mungesën e kontaktit të drejtpërdrejtë me atdheun. Dhe pikërisht për këtë arsye, ne kemi mbajtur të gjallë lidhjet përmes gjuhës, shkollës shqipe, veprimtarive kulturore dhe organizimeve patriotike. E kemi bërë këtë me përkushtim dhe shpesh pa mbështetjen institucionale që do të ishte e natyrshme dhe e domosdoshme.
Prandaj, thirrja ime për ju është e qartë dhe e përulur: mbështetni më shumë shkollat shqipe në diasporë, mbështetni mësuesit që punojnë me pasion, pa kushte e me shumë sakrificë. Ofroni materiale, trajnime, tekste bashkëkohore, koordinim dhe lidhje më të strukturuar me institucionet arsimore brenda vendit. Ruajtja e gjuhës shqipe në diasporë është ruajtje e kombit. Fëmijët tanë nuk duhet të rriten si të huaj ndaj prejardhjes së tyre. Ata kanë të drejtë të mësojnë shqip, të njohin historinë, kulturën dhe rrënjët e tyre. Kjo është një investim për të ardhmen – jo vetëm për diasporën, por për gjithë kombin. Bashkëpunimi mes shtetit dhe diasporës nuk duhet të mbetet vetëm në fjalë, por të kthehet në veprim të prekshëm, të vazhdueshëm dhe të qëndrueshëm.
Çfarë duhet të bëjnë më shumë dhe më mirë shkollat shqipe të diasporës?
Shkollat shqipe në diasporë janë shtylla kryesore për ruajtjen e identitetit kombëtar. Ato janë vendi ku fëmijët tanë mësojnë jo vetëm gjuhën, por edhe historinë, kulturën dhe dashurinë për atdheun. Megjithatë, ka gjithmonë vend për përmirësim. Së pari, duhet më shumë bashkëpunim dhe koordinim mes mësuesve – për të ndarë përvoja, materiale dhe metoda efektive mësimdhënieje. Nuk duhet të punojmë të ndarë e secili më vete. Duhet të krijojmë rrjete profesionale që forcojnë cilësinë e mësimit në të gjitha shkollat. Së dyti, nevojitet më shumë mbështetje nga prindërit. Pa bashkëpunimin dhe motivimin e tyre, fëmijët shpesh nuk e shohin rëndësinë e gjuhës shqipe. Prindërit duhet të jenë pjesë aktive e procesit – të flasin shqip në shtëpi, të interesohen për mësimet dhe të ndihmojnë në organizimin e aktiviteteve jashtëmësimore.
Së treti, mësimi i gjuhës duhet të jetë sa më i afërt me interesat dhe botën e fëmijëve sot. Duhet të përdorim mjete digjitale, materiale tërheqëse, letërsi për fëmijë, këngë, lojëra dhe projekte kreative që i motivojnë të mësojnë me dëshirë. Së fundi, shkollat shqipe kanë nevojë për më shumë mbështetje institucionale – si nga shtetet tona, ashtu edhe nga vetë komunat vendase në vendet ku veprojmë. Një shkollë që ka mbështetje, ka jetë më të gjatë dhe më shumë ndikim. Me përkushtim, vullnet dhe bashkëpunim të sinqertë, shkollat shqipe mund të jenë burim krenarie për të gjithë ne në diasporë.
Cili ka qenë sekreti i harmonizimit të suksesit dhe arritjeve si mësuese?
Gjatë gjithë viteve të mia si mësuese e gjuhës shqipe, gjithmonë kam pasur qëllim që ora mësimore të jetë e gjallë, e dashur dhe e përshtatur me botën e nxënësve. Kam ndjekur dëshirat dhe nevojat e tyre, duke e sjellë gjuhën shqipe jo si detyrim, por si kënaqësi. Shpesh e kam nisur orën me një këngë që lidhej me temën që do trajtonim, për t’i futur fëmijët në atmosferë dhe për t’i bërë më të hapur ndaj mësimit. Kam përdorur lojëra gjuhësore, recitime dhe poezi që i kemi krijuar vetë, e madje edhe dramatizime të tregimeve të shkruara nga vetë nxënësit. Në raste të veçanta, kam sjellë edhe elemente vizuale dhe të gjalla – një herë, për shembull, kam veshur çorape me ngjyra si personazhi Pipi Çorapegjata, vetëm që të ngjallja buzëqeshje dhe kuriozitet tek fëmijët, dhe të lidhnim në mënyrë krijuese një temë të caktuar. Këto metoda kanë bërë që nxënësit të ndihen të lirë, të përfshirë dhe krenarë për gjuhën shqipe. Mësimi nuk është ndalur vetëm te gramatika, por ka qenë një përjetim i gjuhës si pjesë e identitetit dhe e argëtimit. Besoj se çdo shkollë shqipe në diasporë duhet të synojë që gjuha të jetë e dashur, jo vetëm e domosdoshme. Sepse atëherë ajo mbetet në zemër dhe nuk harrohet kurrë.
Kujt i dedikoni një mirënjohje të thellë dhe a kemi një trashëgimi që vazhdon?
Me zemër plot mirënjohje falënderoj familjen time për përkrahjen dhe durimin gjatë gjithë këtyre viteve të përkushtuara ndaj arsimit dhe ruajtjes së gjuhës shqipe. Tani që filloj një kapitull të ri në jetën time – pensionimin – e di se dashuria për atdheun, për gjuhën shqipe, për përrallat e fëmijërisë, do të vazhdojë të jetojë përmes momenteve që ndaj me nipërit dhe mbesat e mia. Trashëgimia vazhdon me gjeneratën e dytë Dioni dhe Loranin. Ata tashmë ndjejnë gjuhën shqipe si të tyre – sepse në shtëpinë tonë flasim shqip me dashuri e krenari. Nipërit e mi të vegjël, Dioni dhe Lorani – vetëm dy vjeç – janë pjesë e gjeneratës së dytë të shqiptarëve në Suedi. Çdo mëngjes dhe çdo mbrëmje i përshëndes me dashuri në gjuhën shqipe. Me zë të ngrohtë u them: “Natën e mirë, nëna. Të dua më së shumti në botë.” Kjo përshëndetje është më shumë se një shprehje e dashurisë – është një urë që lidh zemrat e vogla me rrënjët e tyre. Është mënyra jonë për ta mbajtur gjallë gjuhën, shpirtin dhe kujtesën shqiptare, çdo ditë.