Artan Nati/
Ka një gjë që ne shqiptarët e kemi si një simbol kulturor: mikpritjen. Është flamuri ynë kombëtar i padukshëm. Në Shqipëri,apo tek shqiptarët e Amerikës dhe kudo në emigracion, kur vjen një mysafir, shtrohet tryeza sikur ka zbritur Krishti për darkë
Po ta shohësh nga larg, duket si një skenë tragjikomike ballkanike: shqiptari hap derën me gjithë zemër, shton edhe një pjatë më shumë në tavolinë, vendos mikun në krevatin më të mirë, ndërsa vetë fle në divan. Dhe pas disa muajsh, i njëjti mik fillon të ankohet që “u shfrytëzua”, se “nuk iu dha liria e duhur”, apo edhe më bukur se “nuk u trajtua siç duhej”. Pastaj fillojnë letrat, thashethemet dhe mllefi: “Unë të mbajta, ti më nënçmove”. Në fund, miqësia kthehet në dosje gjyqi moral dhe “vëllai” apo “motra” bëhen armiq të përjetshëm.
Pra, pyetja mbetet: jemi viktima të kulturës sonë të pakontrolluar të mikpritjes, apo thjesht të paaftë të ndajmë një kufi të shëndetshëm mes bujarisë dhe absurditetit?
Në fakt, mikpritja shqiptare nuk është thjesht një virtyt i ngulitur në ADN, por një mekanizëm mbijetese i kthyer në ritual shoqëror. Në thelb, është një formë inteligjente e “menaxhimit të perceptimit”: tjetri duhet të të shohë fisnik, që nesër të mos të të shohë si armik. Pra, buka, kripa dhe zemra nuk janë gjithmonë dhuratë shpirtërore, por shpesh janë investim afatshkurtër në sigurinë dhe reputacionin personal.
Psikologjia e mikpritjes funksionon si një skenë teatrore. Mysafiri është spektatori dhe ne jemi aktorët që luajmë rolin e bujarit të përjetshëm. Nën sipërfaqe, mekanizmat mbrojtës të egos punojnë pa pushim: ne tregojmë dashuri që të mos tregojmë frikë, ofrojmë bollëk që të mos ekspozojmë mungesën, dhe buzëqeshim për të fshehur tensionin e brendshem. Ne ushqejmë të huajin jo vetëm për të treguar shpirtmadhësinë tonë, por për të siguruar dëshminë e tij nesër, që të thotë se ne jemi të mirë, të drejtë dhe të besës. Sepse, në fund të fundit, mikpritja jonë është edhe mburojë, edhe pasqyrë. Mikpritja jonë nuk është thjesht flamuri i fisnikërisë kombëtare, por edhe banderola e paranojës kolektive. Në fund, nuk e dimë kurrë nëse kemi ushqyer mysafirin apo narcizmin tonë kombëtar. Por një gjë është e sigurt: kur buxheti mbaron ditën e parë, ne ndjehemi më të lehtësuar, sepse kemi provuar se, edhe pse të varfër, nuk jemi “të vegjël”. Dhe ky është një luks që ne shqiptarët nuk e lëmë kurrë pa paguar, qoftë edhe me kartë krediti.
Një shoqëri e ndërtuar mbi gjakmarrjen dhe mbi krenarinë nuk mund të lejonte që mikpritja të ishte thjesht një akt i natyrshëm i dashurisë. Ajo ishte kontratë e pashkruar: “Unë të ushqej sot, që nesër të mos më vrasësh.” Dhe kështu, psikologjikisht, mikpritja u kthye në ankth kolektiv.
Historikisht, mikpritja jonë është prodhim i një Ballkani që për shekuj ishte më shumë zonë tranziti karvanesh, ushtarësh e sunduesish sesa një shtëpi e qetë. Prandaj, “mikpritja” ishte edhe strategji sigurie: më mirë t’i japësh bukë armikut sesa t’i japësh shpatën. Mysafiri trajtohej si “Zoti në derë”, sepse nesër mund të vinte me ushtri ose me daulle. Ky refleks historik na la me një aftësi të çuditshme: të hapim derën me madhështi, por të mos dimë ta mbyllim pa konflikt.
Shekuj osmanë, pushtime nga perandori e ushtri të huaja, na mësuan të dukemi bujarë në hyrje, edhe kur në të vërtetë shtërngojmë rripin çdo ditë.
Në jetën e sotme, ky ankth mbijeton, veçse me forma më të buta, por më groteske: shqiptari që pret mysafirët në Amerikë, i çon nëpër restorante, i strehon në shtëpi, i jep krevatin më të mirë – derisa, pas një jave, fillon ta shohë mikun si faturë të pafundme të dritave e ujit. Nga “hajde se ke derën hapur”, kalojmë në “po kur ikën, se edhe unë dua të jetoj?”.
Thuhet se mikpritja është virtyti ynë më i madh. Por në realitet, mikpritja shqiptare është si ato kostumet popullore që i veshim për ditë feste: e bukur për t’u parë, por e parehatshme për ta mbajtur gjatë. Ne e kemi ngritur këtë ritual në një altar të shenjtë kombëtar, një kombinim i Kanunit me Instagram-in, ku buka, kafeja dhe dollia kthehen në simbole të pavdekshme të “shpirtit tonë të bardhë”.
Kush është më e rëndësishme për miqtë tanë që zbresin nga avionët e Rinasit e përplasen me realitetin e Amerikës? A është ajo mikpritja e parë, bujaria teatrale me tavolinë plot, përqafime e shëtitje në “mall” që mbaron me faturë të kripur e shpesh me tragjedi të vogla familjare? Apo ndoshta është më e shëndetshme të shoqërojmë bukën e kripën me një porcion të bollshëm të së vërtetës: “Mik i dashur, këtu nuk është si në lagjen tonë. Një javë je i mirëpritur, një muaj me zor, por më pas Amerika të thërret: merr një qira, një punë dhe organizo jetën tënde.”
Ironia është se ne, shqiptarët, e kemi kthyer mikpritjen në sport kombëtar dhe e masim veten me sa gjatë mund të mbajmë dikë në shtëpi pa plasur nervat. Por në Amerikë, mikpritja pa kufi kthehet në versionin modern të një tragjedie greke: fillon me “O sa mirë që erdhe” dhe mbaron me “O Zot, kur do ikë?”. Në mes, kemi përplasjen mes fasadës së bujarisë absolute dhe realitetit të faturave, punës së dyfishtë dhe privatësisë së shenjtë amerikane.
Prandaj pyetja nuk është thjesht: kush është më e rëndësishme? Sepse mikpritja pa kufi është një flluskë që plas shpejt. Ndërsa një marrëdhënie e vërtetë, e sinqertë dhe me kufi të qartë, është ajo që mbijeton, edhe në Amerikë, edhe në Shqipëri. Se ndryshe, rrezik përfundon jo vetëm miqësia, por edhe gjumi i qetë i të zotit të shtëpisë.
Pra, si ta kthejmë këtë mekanizëm mbijetese në virtyt të vërtetë? Ndoshta duke e ulur shenjtërimin e mikpritjes nga altar në tokë. Duke kuptuar se mikpritja nuk është maratonë bukësh, rakish dhe shtrati për të gjithë emigrantët e botës, por një marrëdhënie që kërkon ekuilibër. Miku është i dashur, por edhe miku duhet të dijë të largohet me kohë.
Sepse, në fund të fundit, mikpritja e vërtetë nuk është kur i japim dikujt çfarë kemi, por kur e trajtojmë siç duhet pa pasur nevojë për teatër, për flamuj e për dolli të pafund. Nëse e kuptojmë këtë, atëherë mikpritja jonë mund të kalojë nga një dramë folklorike në një virtyt modern. Deri atëherë, shtëpia jonë do të mbetet gjithmonë “e mikut”, por vetëm deri në momentin kur nervat tona thonë: mbylle derën.