Nga Gëzim Llojdia/
1.Poeti i rilindjes franceze Pier de Ronsar (1524-1585), pjesëtar i grupit të «Plejadës» dhe më i ndrituri në të, është në të parët në letërsinë franceze që” këndon për Skënderbenë. Vjersha e Ronsarit për Skënderbenë i kushtohet bashkëkohësit të poetit Zhak dë Lavarden, i cili më 1576 shkroi veprën :”Historia e Gjergj Kastriotit” të quajtur :”Skënderbe, mbretit të Shqipërisë”.Në hyrjen e kësaj vepre u botua edhe vjersha e Ronsarit. Ndonëse i kushtohet Lavardenit ,vjersha ka në qendër të saj figurën e Skënderbeut, i cili për autorin e saj përfaqëson diçka më të madhe se sa luftërat dhe fitoret e tij në fushat e betejës kundër turqve. Natyrisht aty këtu në këtë sonet dalin edhe disa pikëpamje të gabuara, të cilat kushtëzohen nga vetë koha kur ka jetuar poeti.Me fjalën kobzi Ronsari nënkupton Skënderbenë si tmerr vdekje për armiqtë. Sipas poetit emri i Skënderbeut do të ishte shuar, po të mos qe botuar libri i Lavardenit nga i cili ai u frymëzua për të shkruar këto, vargje të pavdekshme. Kjo duhet parë si një etiketë letrare e kohës ose si një lëvdatë për veprën e Lavardenit sepse, siç dihet, para saj ishin shkruar mjaft vepra te tjera për Skënderbeun.
Mishel de Montenj (1533-1592), mendimtar e shkrimtar humanist francez, vuri në qendër të veprës së tij «Sprova» njerinë, ashtu siç e njohu në kohën e tij apo nëpërmjet veprave historike .Idealet humaniste, mendimet liridashëse e të tjera cilësi letrare e bënë .Gorkin që të thoshë se Montenj i përmes shekujve i zgjat dorën Volterit.Montenji me këtë ngjarje të shkurtër do na tregojë një nga tiparet kryesore të karakterit të Skënderbeut .Por si e ka përdorur pjesërisht ngjarje nga jeta e Skënderbeut ,sepse kaq i duhej për jetën e tij ,ka lënë jashtë zënien midis komandantit dhe ushtarit ,pra shkakun zemërimit të madh të Skënderbeut për të kuptuar më mirë tregimin. Të shohim :’Historinë e Skënderbeut’ të Nolit i cili e përshkruan në këtë mënyrë pjesën tjetër. Një anë, që na jep at Dhimitër Frangu tregon me çfarë elementa Skënderbeu mbrujti një ushtri. Një ditë kur u jepte ushtrave komandën një mes tyre në vend që të mbaronte urdhrin që kishte marrë ju përgjigj me fjalë aq të paturpshme sa Skënderbeu i zëmëruar nxori shpatën dhe ju derdh përsipër. Dhe pastaj Noli përfundon :”Nuk të ngas,i tha Skënderbeu ,të cilit i iku zemërimi nga fjalët papritura të ushtarit ,por me mua qenke trim”.Kështu në të dy motërzimet kuptohet lehtë Skënderbeu e çmonte shumë lirinë te njeriu.
“Skënderbeu, princi i Shqipërisë, po ndiqte një nga ushtarët e tij për ta vrarë”; ushtari, pasi u mundua më kot me gjithfarë përulje e lutje ta zbuste në fund fare vendosi që ta presë me shpatë në’ dorë. Kjo vendosmëri e ushtarit e zbuti menjëherë zemërimin e « komandantit të tij, i cili, kur pa që ai mori një qëndrim për t’u nderuar , ia fali jetën.
Ky shembull mund të shpjegohet ndryshe vetëm nga ata që nuk kanë lexuar për fuqinë” e çuditshme dhe për trimërinë e këtij udhëheqësi.Përktheu: Perlat Xhiku.Gazeta :”Drita”1967.
Tingëllim i Ronsarit për Lavardenin
Shqipëria nuk ka vetëm kuaj të shpejtë,
Që në olimpiada kudo rendin të parët:
Po ka edhe burra me lavd, luftëtarë ,
Që gjaku Akilit u rrjedh nëpër dejtë.
Pirron kam dëshmi, që qytete rrafshoi,
E në fund të lashtin Arg pati si varr :
Skënderin fitonjës mbi turkun barbar,
Që qytetërimin nga gjithë Azia faroi.
O nder I shekullit tënd!O shqiptar kobëzi,
Turqit krahu yt I mundi njëzet e dy herë!
Drithërim e kalave, tmerr i tyre ishe ti;
Po shuar prej fatit, vdekur do ishe përherë,
Sikur puna e ndritur e Lavardenit të ditur,
S’ kish mposhtur vdekjen tënde dhe luftërat përtëritur.
3.Pierre de Ronsard (lindi në shtator të vitit 1524 në Castle Possonnière, në afërsi të fshatit Couture-sur-Loir në Vendome dhe vdiq në 27 dhjetor 1585 në Saint-Cosme është një nga poetët francezë të shekullit të gjashtëmbëdhjetë. I quajtur si:”Princi i poetëve dhe poet i princave”, Pierre de Ronsard është një figurë e rëndësishme në literaturën poetike të Rilindjes. Autori i një vepre të madhe që, më shumë se tridhjetë vjet, është fokusuar në dy poezi zyrtare dhe të kryera në kontekstin e luftërave fetare me himne.Pierre de Ronsard është i katërti i fëmijëve.Babai i tij, një kalorës në moshën 21 vjeç, mori pjesë në luftërat italiane, është një njeri i dashur për poezin dhe admirues i Bayard.Sipas Ronsard, familja e tij është nga Evropa Lindore pranë Danubit. Ky fakt i raportuar nga biografët e tij të parë është kontestuar sot.Pierre de Ronsard ka lindur në kështjellë në Possonnière 1524. Ai e kaloi fëmijërinë e tij në kështjellë. Nga mosha pesë vjet, Pierre de Ronsard i është besuar një mësuesi privat, ndoshta xhaxhai i tij, Navarre, Jean Ronsard, i cili e paraqiti atë autorëve latine dhe i lë trashëgim atij pas vdekjen e tij (1535-1536) bibliotekën e tij. Babai i tij e destinoi për karrierën dhe e dërgoi për të studiuar, në tetor 1533, në Kolegjin e Navarre ku ai do të mbetet vetëm 6 muajn e 3-të. Vitet e jetës së tij vijojnë me :Kur Madeleine e Francës u martua me Mbretin Jacques V të Skocisë në 1537, Ronsard u bashkangjitur në shërbim Madeleine dhe në shërbim të Mbretit Jacques për vdekjen e saj dhe kaloi tre vjet në Skoci, nganjëherë në Londër, ndonjëherë në Francë nganjëherë në Flanders. Ishte gjatë kësaj periudhe koha kur ai filloi të merrte një interes në poezi, të inkurajuar nga, Paul Duc, i cili e prezantoi atë me poetë latine si: Virgili dhe Horace. Në vitin 1539, ai u kthye në Francë për të shërbyer te Duka i Orleans. Megjithatë, kjo karrierë diplomatike premtuese ndërpritet papritmas. Një sëmundje, e ndjekur nga një mbingarkesë e gjatë e lë atë gjysmë të shurdhër. Pierre de Ronsard pastaj vendos të përkushtohet studimit. Një karrierë është duke u shqyrtuar përsëri, dhe në mars 1543, Ronsard u hirotonis nga peshkopi i Mans por mbetet në shërbim të Charles së Orleans.Babai i tij vdiq në 6 qershor 1544.
4.Kush ishte Montaigne,ai ka lindur në rajonin e Aquitaine të Francës, në pronën e familjes Château de Montaigne, në një qytet tani të quajtur Saint-Michel-de-Montaigne, pranë Bordeaux. Familja ishte shumë e pasur, stërgjyshi i tij, Ramon Felipe Eyquem, kishte bërë një pasuri si një tregtar dhe kishte blerë pasurinë më 1477, duke u bërë kështu Zot i Montaigne.Babai i tij, Pierre Eyquem, Seigneur i Montaigne, ishte një ushtar francez në Itali për një kohë dhe gjithashtu ishte kryebashkiaku i Bordeaux.
Megjithëse kishte disa familje që mbanin patronimin “Eyquem” në Guyenne, mendohet se familja e babait të tij ka pasur një farë origjine origjinale Marrano (spanjolle dhe portugeze). Ndërsa nëna e tij, Antoinette López de Villanueva, ishte një konvertim në Protestantizëm. Gjyshi i tij i nënës, Pedro Lopez, nga Zaragoza, ishte nga një familje e pasur Marrano (sefardike hebreje) që ishte konvertuar në katolicizëm. Gjyshja e tij e nënës, Honorette Dupuy, ishte nga një familje katolike në Gascony, Francë.
Nëna e tij jetonte në një pjesë të madhe të jetës së Montaigne pranë tij dhe madje e përmend vetëm dy herë në esetë e tij. Megjithatë, marrëdhëniet e Montaigne me babanë e tij shpesh reflektohen dhe diskutohen në esetë e tij.Arsimi i Montaigne filloi në fëmijërinë e hershme dhe ndoqi një plan pedagogjik ,që babai i tij kishte zhvilluar, këshillat e miqve humanistë të së kaluarës. Menjëherë pas lindjes së tij, Montaigne u soll në një vilë të vogël, ku jetoi tre vitet e para të jetës në shoqërinë e vetme të një familje fshatare, në mënyrë që, sipas Montaigne plak, “tërheq djalin afër njerëzve, dhe për kushtet e jetës së njerëzve, të cilët kanë nevojë për ndihmën tonë “. Pas këtyre viteve të para spartane, Montaigne u kthye,qëllimi ishte që latinja të bëhej gjuha e tij e parë. Edukimi intelektual i Montaigne ishte caktuar për një tutor gjerman (një mjek me emrin Horstan, i cili nuk mund të fliste frëngjisht). Babai i tij punësonte vetëm shërbëtorë që mund të flisnin në latinisht dhe iu dhanë gjithashtu urdhra të rrepta për t’i folur gjithmonë djalit në latinisht. Edukimi latin i Montaigne u shoqërua me stimulim të vazhdueshëm intelektual dhe shpirtëror. Ai ishte i familjarizuar me greqisht nga një metodë pedagogjike që përdorte lojra, biseda dhe ushtrime të meditimit të vetmuar, sesa librat më tradicionalë. Rreth vitit 1539, Montaigne u dërgua për të studiuar në një shkollë prestigjioze me konvikte në Bordeaux, Collège de Guyenne, pastaj nën drejtimin e dijetarit më të madh latine të epokës, George Buchanan, ku ai zotëronte tërë kurrikulën deri në vitin e trembëdhjetë. Më pas ai filloi studimet e tij të drejtësisë në Universitetin e Tuluzës në 1546 dhe hyri në një karrierë në sistemin ligjor vendas. Ai ishte këshilltar i Gjykatës së Aides të Périgueux dhe, në 1557, ai u emërua këshilltar i Parlementit në Bordo (një gjykatë e lartë). Nga 1561 deri në 1563 ai ishte oborrtar në oborrin e Charles IX; ai ishte i pranishëm me mbretin në rrethimin e Rouen (1562). Ai u nderua me nderin më të lartë të fisnikërisë franceze, Urdhrit të Shën Michael, diçka për të cilën ai aspiroi nga rinia e tij. Ndërsa shërbeu në Parlementin e Bordeaux, ai u bë shumë i afërt me poetin humanist Étienne de la Boétie, vdekja e të cilit në vitin 1563 ndikoi thellë në Montaigne. Është sugjeruar nga Donald M. Frame, në hyrjen e tij në Ese të Plota të Montaigne, që për shkak të “nevojës së domosdoshme për të komunikuar”. Montaigne pas humbjes së Étienne, ai e nisi Essaisin si “mjetin e komunikimit” të tij dhe se “lexuesi merr nga vendi i mikut të vdekur “. Montaigne u martua me Françoise de la Cassaigne në vitin 1565, ndoshta në një martesë të organizuar. Ajo ishte vajza e mirë dhe mbesa e tregtarëve të Toulouse dhe Bordeaux. Ata kishin gjashtë vajza, por vetëm e lindura e dytë, Léonore, mbijetoi në fëmijëri. Pak dihet për martesën e tyre, pak fjalë që i ikin vetë Montaigne-it – ai shkroi për vajzën e tij Léonor: “Të gjithë fëmijët e mi vdesin në infermieri, por Léonore, vajza jonë e vetme, e cila ka shpëtuar nga kjo fatkeqësi.Mendimtarët që eksplorojnë ide të ngjashme për Montaigne përfshijnë Erasmus, Thomas More dhe Guillaume Budé, të cilët të gjithë punuan rreth pesëdhjetë vjet përpara Montaigne. Shumë nga citatet e Montaigne-së në latinisht janë nga Adagia e Erasmus, dhe ato më kritike, të gjitha citimet e tij nga Sokrati. Plutarku mbetet ndoshta influenca më e fortë e Montaigne, në kuptimin e substancës dhe stilit. Citatet e Montaigne nga Plutarku në numrin e eseve janë mbi 500.
Kritiku letrar i shekullit të 20-të Erich Auerbach e quajti Montaigne njeriun e parë modern. “Në mesin e të gjithë bashkëkohësve të tij”, shkruan Auerbach ,”ai kishte konceptin më të qartë të problemit të vetë orientimit të njeriut, dmth. Detyrën për ta bërë veten në shtëpi pa pikat fikse të mbështetjes”.