Nga NDUE BACAJ/
Sukseset e dy javëve të para të kryengritjes kundër turke-osmane të malësorëve e më gjërë, (24 mars-06 prill 1911) do të sillnin atë ditë të shenjtë , të enjtën e 6 prillit 1911 kur trimat kryengrites çuan në vend, amanetin e Gjergj Kastriotit dhe fjalen e prijesit legjendare Ded Gjon Luli, duke e ngritur flamurin kombetar me shqiponjen dy-krenore në majen Bratiles së Deçiqit, që u LA me gjakun e shtatë deshmorve Kojas : Dokë Preç Kercaj, Tomë Uc Ivanaj, Marash Lucë Gjokaj , Cak Uc Ivanaj, Gjeto Tomë Kolçaj, Kolë Dokë Marashaj, dhe Gjeto Gjekë Ivanaj, të cilet ranë heroikisht njeri pas tjetrit per flamurin kombetar shqiptare, dhe sot ata janë të perjetsuar në një memorial në Kojë . Ndersa Nikë Gjelosh Luli, Gjon Ujkë Miculi dhe Pjeter Zefi janë flamurtaret e paharrur të shqiptarisë.1. Ketë ditë historike luftoi e gjithë Malesia, që arriti të valvitë në driten e diellit , atë flamur që per shekuj kishte qendruar i “burgosur” nga pushtuesi turko-osman , por i strehuar mrekullisht në shtëpiat e malësorëve, që e ruanin si sytë e ballit, por larg syrit vigjilent të hafijeve turkoshake…Kjo dritë e Flamurit kishte filluar të rilindë së-bashku me kryengritjen, në Rapsh te Hotit, në Malesi të Madhe. Kjo epope-drite i ngjanë një meteori, që sa më shumë vite i afrohet qiellit, aq më shumë i bënë dritë tokës… Me 6 prill të vitit 1911, Malësia e Madhe “Etnike” nxorri nga katakombet turko-osmane në dritën e diellit Europian, Flamurin kombëtarë të Gjergj Kastriotit –Skenderbe.. Në këtë ditë të paharruar nga mali i DEÇIQIT valvitet flamuri jonë Kombetarë i larë me lot e gjak per 432 vite rrjesht. Deçiqi është “Oxhaku” nga i cili ka dalë “tymi i bardhë” i ngritjes së flamurit kombetarë, por është edhe “Oxhaku” që shperndau shkendijat që fluturuan nga Veriu në Jug, duke ndezur në të gjithë Shqiperinë idealet e flamurit dhe mvehtësisë… Ky “Oxhak” i shqiptarisë nuk u fikë kurr edhe pse mbi të u derdhen pa papushim ; rrebeshe, stuhi, gjakë, lotë e mundime. Tash mbi një shekull në trojet tona bëhet be ; pasha njatë flamur që u ngrit në Deçiq… Atë ditë (me 6 prill 1911) Lekët e Hotit, Grudes, Trieshit, Kojes, Orahoves, Fundnave, Kastratit, Kelmendit, Shkrelit, Dukagjinit etjerë, mbas fjales së Dedë Gjon Lulit :”Bini bini sokola, he në krajlni ju shkoft zani”. Rrugën flamurtaret ja hapen vehtes në mes të mitrolozave e mauzerreve të turkut, sikur të ishin badema derdhun mbi nuse e krushq ditën e dasmes, e jo plumba, që shkepusin jetë e shtrijnë burra për tokë.. Në pak orë u gjeten në maje të Deçiqit, dhe shpalosen në ajër të lirë të Malesisë Madhe at Rub të Kuqe me Shqipe të Zezë që tash 450 vjet kishte ndejë palua e diku edhe harrua, ndër skutat ma të fshehta të Shqipnisë robnueme..”.2. Kesaj dite fatlume, fetari, atdhetari dhe poeti i embel malsor, dom Aleksander Sirdani i kushtonte vargjet brilante :
“Nalt Flamuri perhillet,
Armikut s’i leshon cak,
Me besë Arbnori lidhet,
Me gjakë mbrojt Atdheun me gjakë,
Ngallnjyese kthen Malesia,
N’Deçiq Flamuri të valojnë,
Plot gjak e jetë i kushtojnë.
……………………………
Kuq e Zi Flamuri perhillet,
N’dor Ded Gjo’Lulit trim,
me Gurakuqin mblidhet,
Shqipnia me një kushtrim “.
Në atë ditë me 6 prill (1911) shqiptari i vertet mbushi mushkeritë me frymen e lirisë, e brohoriti në Zemer të vet :”Rrnoft Shqipnia”.3. Ndersa poeti kombetarë At Gjergj Fishta (te Mrizi i zanave) ketij Flamuri i kushton një poezi që e titullon ; “Hymni i Flamurit Kombëtar”, nga e cila citoj:
“….Mbi njatë Flamur Perendia
Me dorë t’vet Ai e ka shkrue:
“ Per shqiptarë do t’jet Shqipnia
Kush ua prekë, ai kjoftë mallkue !
……………………………………
Ma mirë dekë me u shue nën hije
T’Flamurit tonë në fushë t’mejdanit,
Se me rrnue nji jetë robnie
Per nën sukuj t’huejë t’Ballkanit…4.
Kjo krye-kryengritje dhe ky Flamur (në trojet tona) identifikohet shpesh me figuren madhore të Malësisë e Shqiptarisë, heroin e popullit Dedë Gjon Luli… Këto ditë heroike të Malësisë Madhe i përshkruan mrekullisht edhe poeti pogradecar, Lasgush Poradeci në Poemen me titull “MBI TA” që ia kushton kësaj kryengritje, ku pak vargje nuk po mendem të rri pa i cituar:
“…..Ku mposht halldupin turkoshak
Atdheu duke u dëshmuar.
Në Hot e Grudë e Traboin
Puth Ded Gjo`Lul viganin,
Mirditë e Shalë e Dukagjin
Puth Mehmet Shpend Luanin.
Dhe puth kuvendin heroik,
Ku ngrihet kombi peshë,
Ku mposht t’urryerin armik
Malsija burrereshë;
Malsija qe bën sulm ne zjarr
Po si dragoj me flete,
Siç bënte sulm ngadherimtar
Gjergj Kastrioti vete.…”.5.
Ndersa gazeta “Liri e Shqipnisë”, që botohej në Sofje nga Kristo Luarasi do të shkruante: “Nji punë e bukur ndër këta burra, që leshi i kresë të çohet përpjet prej gzimit, që këta fatosa luftojnë me flamur të kuq me shqiponjën e zezë me dy krena, due me thane me flamurin (bajrakun) e Skenderbeut”.6. Këtu nuk po mundem të lë pa kujtuar edhe aktin heroik të grudasit trim-dragua Nikë Pretash Leci – Sinishtaj, per të cilin Risto Siliqi (pjesmarres në kryengritje me pushkë e pendë) do të shkruante: Fatosi shqiptar, i flakti trim prej Grudet Nikë Pretashi në betejen per marrjen e fortesës të Shipshanikut, kur e pa se turqit ishin të fortë në ketë forsadë e mbasi …shqiptaret topa nuk kishin vetëm luftonin me plumba, i plasi zemra e u nis në pikë të vrapit kalasë perpjetë edhe pse si breshen pikojshin plumbet në të gjitha anet …mberriti tu bedeni , ku me një hov murin e shkaperceu, pos sa e kapi murin e derës të hymjes së kalasë perbrenda e priti batarja e plumbave të nizamit..e ra deshmor në kambët e armiqëve …!
Me hov të luanit, me guxim burrash,
Desht ta rendojnë kalanë me dorë;
Prej njiqind singinash, prej njiqind plumbash
Mbrenda bedenit u ba therorë….7.
Ndërsa trashigimia gojore thotë se Nikë Pretash Leci është hellur mbi gryken e Topit turk që qellonte malësorët kryengritës…
Për luftën e kryengritesve malësor në Deçiq shkruan edhe autori i librit “DUKAGJINI” (Zef Gjeta), nga i cili po citoj: “ Në luften e Deçiqit dhe në ngritjen e Flamurit Kombetar moren pjesë edhe vullnetarë nga Shala e Shoshi . Në luften per ngritjen e Flamurit, midis të tjerëve u vranë edhe Bal Gjoni nga Nicaj-Shalë dhe Bush Delia i Shoshit. Kur u ngritë Flamuri në Deçiq dhe më vonë, populli i Shkodres e Malesisë i kendoi kengen:
Vigmen tue i dhanë Shqipnisë, po anë e mbanë
Bini bre burra bini ksaj Turki
Dirgu moj djelmni, e bjer në tiran
Me nji Gurakuq, me nji Dedë Gjo’Lul
Me nji Mehmet Shpend, me nji Prel Tul
Me ne janë Lekët që u shkrinë per Shqipni…“ .8.
Dita e Flamurit tonë kombetar është një ditë e madhe, që deshmojë me zë të lartë, deri në kupë të qiellit, se shqiptaret e themelisht malsorët kanë ruajtur per shekuj fillin (shpesh të holluar) të perkatësisë sonë Europerendimore.. Ngritja e Flamurit në një ditë pranvere e bënë me domethënse ketë eveniment historik, pasi pranvera në kalendarët enciklopedik të popujve “ njihet “si : Pranvera e ringjalljes, pranvera e dashurisë, pranvera e luleve, ndërsa në kalendarin enciklopedit të memories sonë prej 6 prillit 1911 “kujtohet” si pranvera e Flamurit.
Prej asaj kohë e deri sot, në këto lendina, kodra e male, ( në çdo pranverë ) kanë lindur, rritur e lulezuar lule shumngjyreshe, të cilat perveçse mrekulluan natyren tonë, ato shperndanë edhe aromen e flamurit kombëtar të Gjergj Kastriotit në trojet e Shqipërisë Etnike. Por të mos harrojmë se deri në vitin 1991 Lulet e pranveres së flamurit në Deçiq etjerë, vyshkeshin para kohe nga acaret e Uraleve.. E ndersa sot flladi i Pranveres (Europerendimore ) ka filluar të fryjë edhe në trojet tona etnike të Malesisë Madhe e Shqiperisë, perseri lulet e flamurit të Gjergj Kastriotit ende kanë nevoje per më shumë dritë e diell, jo lokal (se atë tashma e kanë), por kombetar, duke i dhënë vendin që i takon ketij evenimenti historik per të cilin trojet shqiptare kishin pritur rreth 432 vite…
Vlen të kujtohet se ndonse Flamuri kombetar ishte i ndaluar nga hyqameti otoman, shumë shtepia malesore kishin ruajtur flamujë (të vegjel) të Gjergj Kastriotit, që i frymezonin në atdhedashurin e tyre të pakufishme. Ndersa për flamurin e ngritur në Deçiq (me 6 prill 1911) thuhet se ishte porositur që në vitin 1906 nga trimi i urtë i atdhetarisë Dedë Gjon Luli, ku këtë Flamur e prurë Aleandro Kastrioti me anë të Preloc Prekës, dhe ka qënë dy metra i gjatë me shirita anash…9. Ndërsa Profesor Petraq Pepo , në librin e tij ”Lufta për çlirim Kombëtar në vitet 1878-1912, fq.446-447, botua në Tiranë në vitin 1962, shkruan: “Palok Traboini me 1911 kishte kthye prej Austrisë e tre flamujt që kishte pru prej andej i kishte nda kështu: njënin Dedë Gjon Lulit, tjetrin Ujkës së Grudës e të tretin Prelë Lucës së Trieshit.10. Se cili nga këta Flamuj u ngritë në Deçiq për mua nuk ka rëndësi, se rëndësi ka ngritja e flamurit kombëtar në Deçiq, si dhe dhe dashuria dhe besnikëria e pafundme për këtë symbol të patjetërsueshm të identitetit tone kombëtar, për të cilin heroi i popullit Dedë Gjon Luli thoshte: “Flamuri i ka të gjitha, ai ka besën, ka pushkën, ai ka brenda gjithë Shqipërinë.. atij i falen, atë e ndjekin mbrapa të gjithë, çka është shqiptarë i vertet..”.
LAVDI PËR JETË TË JETËVE DËSHMORËVE DHE TRIMAVE ATDHETARË TË KËSAJ KRYENGRITJE TË MALËSISË, QË I LANË NDERË E LAVDI SHQIPTARISË.
REFERENCAT:
1.”Hylli i Drites” 1932/11, fq.575 , revista “Leka” 1937/6, fq.249-250, (Flamuri i kuq ne Deçiq), Kol Kamsi “Kronikë e Agimit te Lirise”, “Leka” 1937/VIII-XII, fq.371-372.
2.At marin Sirdani, Flamuri në Deçiq, revista “Leka”, nr.6 -1937, fq.249.
3.Klajd Kapinova, Në mes Kryqit dhe Atdheut, fq.63.
4.At Gjergj Fishta, Mrizi i Zanave, fq.15-17, botime Franceskne , Shkodër 2019.
5.Poemë për kryengritjen e Malësisë së Madhe – nga Lasgush Poradeci, Kujtimit te poetit Risto Siliqi.
6.“Liridashësi” gazeta “Liri e Shqipnisë”, (që botohej në Sofje nga Kristo Luarasi), nr.4, dt.13 prill 1911.
7.Risto Siliqi, “PASQYRA” e Diteve të pergjakshme nëtë pestin Shekull të Shqipnisë të Ronueme, fq.81-82, Trieste 1912.
8.Zef Gjeta “DUKAGJINI”, fq.412-413, Tiranë, Qershor 2008.
9.“Hylli i Drites”, 1937/12, fq.518.
10.Kolec Traboini: http://traboini1.blogspot.al/2015/11/prejardhja e hotit-dhe flamuri-i.html#!/tcmbc.