Marsel Fregjaj/
Në një pasdite gri tipike romake, më 10 maj 2025, Papa Leo XIV doli qetësisht nga Vatikani dhe u drejtua nga një qytetth kodrinor me mezi pesë mijë banorë, i quajtur Xhenacano, tridhjetë kilometra në juglindje të Romës. (Vatican News, 2025; Aleteia, 2025).
Destinacioni i tij ishte Shenjtërorja e Zojës së Këshillit të Mirë, një bazilikë e përulur që administrohet nga augustinët, ku një figurë e Virgjërës Mari e vogël, delikate dhe e ngarkuar me histori ka tërhequr pelegrinë prej shekujsh. (Vatican News, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”).
Aty, në udhëtimin e tij të parë jashtë Vatikanit si papë, Leo u gjunjëzua përpara një Madone për të cilën tradita thotë se ka qëndruar dikur në një kishë në Shkodër, në veri të Shqipërisë, përpara se të “fluturonte” në mënyrë mrekullibërëse përtej Adriatikut në vitin 1467, ndërsa ushtritë osmane afroheshin. (Tirana Times, 2015; Tirana Times duke cituar Robert Elsie; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)
Sipas Vatican News, Leo u tha besimtarëve të Xhenacanos se ai kishte “dëshiruar aq shumë të vinte këtu në këto ditë të para” të shërbesës së tij të re dhe e rinovoi besimin e tij te Zoja e Këshillit të Mirë duke ia besuar Asaj misionin e Pjetrit. (Vatican News, 2025)
Për pjesën më të madhe të botës, kjo dukej si një ndalesë e qetë devocionale; për shqiptarët që e ndiqnin nga larg, dukej si diçka shumë më e madhe. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)
Media shqiptare e përshkroi shenjtëroren si “ikona e shqiptarëve” dhe nënvizoi se dalje e parë e Leos si papë ishte pikërisht drejt “Kishës së Zojës së Këshillit të Mirë, Pajtores së Shqipërisë”. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)
Ato vunë në dukje se kjo nuk ishte një ndalesë e rastësishme mariane: shenjtërorja është një shtëpi e madhe shpirtërore e Urdhrit të Shën Augustinit, të cilit i përket vetë Leo, duke e bërë vizitën njëkohësisht një kthim te rrënjët e tij rregulltare dhe një gjest ndaj popullit shqiptar. (Panorama, 2025; Vatican News, 2025)
Në shtypin shqiptar, komentuesit e lexuan vizitën thuajse sikur vetë Shqipëria po e priste papën e ri: ai u lut përpara një ikone “e njohur edhe si Zoja e Shkodrës” dhe më pas bekoi turmën përpara se të nisej. (Panorama, 2025; Shqiptarja.com, 2025)
Zoja shqiptare në zemër të gjithçkaje
Për të kuptuar pse ka rëndësi kjo, duhet nisur nga vetë piktura. Madona e Këshillit të Mirë në Xhenacano jo më e madhe se një fotografi e vjetër lidhet, në legjendë dhe në devocion, me Zojën e Shkodrës, të nderuar prej shumë kohësh nga katolikët e veriut shqiptar. (Tirana Times, 2015; Catholic Encyclopedia, 1911, via Wikipedia)
Sipas rrëfimit, kur Shkodra po rrethohej në vitin 1467, figura e Marisë me Fëmijën u shkëput nga muri i kishës dhe kaloi detin, derisa u ndal në Xhenacano, ku më pas u ngrit një shenjtërore përreth saj. (Tirana Times, 2015)
Me kalimin e kohës, ipeshkvijtë shqiptarë e shpallën Zojën e Shkodrës “Pajtoren e Shqipërisë” dhe shenjtërorja e Xhenacanos u bë një destinacion i dashur pelegrinazhi për katolikët shqiptarë në atdhe dhe në diasporë. (Tirana Times, 2015)
Kisha universale e vuri re: figura, tashmë e njohur si Zoja e Këshillit të Mirë, u kurorëzua me dekret papnor në shekullin XVII dhe sot përmendet zyrtarisht si Pajtorja e Republikës së Shqipërisë, krahas dioqezave dhe bashkësive të tjera në mbarë botën. (Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)
Për shqiptarët, udhëtimi i parë i Leos si papë ishte një pelegrinazh tek një simbol ku Italia dhe Shqipëria, Roma dhe Shkodra, janë lidhur në mënyrë mistike prej shekujsh. (Tirana Times, 2015; Gazeta Express, 2025)
Dhe për një Kishë që ende vajtonte papën Françesku, ishte e pamundur të mos jehonte një kujtim: në vitin 2014, Françesku erdhi në Shqipëri dhe e quajti vendin një “shembull frymëzues” të bashkëjetesës fetare dhe bashkëpunimit ndërfetar. (Vatican speech in Tirana, 2014; Vatican Radio report, 2014)
Françesku tha se Shqipëria tregonte se bashkëjetesa paqësore dhe e frytshme midis besimtarëve të feve të ndryshme nuk është vetëm e dëshirueshme, por “e mundur dhe realiste”, duke e nxitur vendin të vazhdojë të ofrojë një “shembull frymëzues” për të tjerët. (Vatican speech in Tirana, 2014)
Crux dhe media të tjera vunë në dukje se Françesku donte në mënyrë eksplicite ta ngrinte Shqipërinë si një rast-studim të bashkëjetesës paqësore në një botë të shqyer nga konfliktet e ngjyrosura fetarisht. (Crux, 2014)
Kur Leo XIV, pasardhësi i Françeskut, zgjodhi si ndalesën e tij të parë jashtë Vatikanit një shenjtërore që shqiptarët e shohin si të tyren dhe që Kisha universale e njeh zyrtarisht si ikonën e tyre patrone, ai hyri drejtpërdrejt në të njëjtin rrjedh simbolik. (Vatican News, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”; Gazeta Express, 2025)
Gjatë vizitës në Xhenacano, Vatican News raporton se Leo kujtoi se kishte ardhur aty një vit më parë si kardinali Robert Prevost, kur “i kishte ofruar jetën e tij Kishës”, dhe se sërish ia besoi misionin e tij të ri Marisë, duke përmendur fjalët e saj në Kanë: “Çfarë t’ju thotë Ai, bëjeni.” (Vatican News, 2025)
Në librin e vizitorëve, sipas komenteve katolike, ai shkroi një lutje drejtuar Zojës së Këshillit të Mirë, ku ndërthuren besimi, dallimi shpirtëror dhe dëshira për t’u udhëhequr në “kohë të vështira” për botën. (Rorate Caeli, 2025)
Nuk është aspak e tepruar ta shohësh këtë si një akt programatik: një papë që nis shërbesën e tij duke u gjunjëzuar para një Zojë shqiptare, e lidhur historikisht me një popull që sot njihet për tolerancën e tij fetare. (ResetDOC, 2019; Balkan Insight, 2014)
Shembulli shqiptar i bashkëjetesës
Shqipëria moderne është një vend i vogël me shumicë myslimane dhe me pakica domethënëse katolike e ortodokse, ku është e zakonshme që familjet të përfshijnë si të krishterë edhe myslimanë, dhe fqinjët të festojnë së bashku kremtet fetare të njëri-tjetrit. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)
Gjatë vizitës së tij në vitin 2014, Papa Françesku vlerësoi atë që e quajti “bashkëjetesë dhe bashkëpunim paqësor” midis katolikëve, ortodoksëve dhe myslimanëve në Shqipëri si një dhuratë të çmuar dhe theksoi se kjo përvojë tregon që bashkëpunimi ndërfetar është i vërtetë dhe shpresdhënës. (Vatican speech in Tirana, 2014)
Raportime dhe analiza të mëvonshme e kanë përshkruar rregullisht Shqipërinë si një rast studimor të një bashkëjetese të qetë dhe pluraliste, ku feja nuk është kthyer në shenjë identitare të armatosur në të njëjtën masë si në vende të tjera të rajonit. (ResetDOC, 2019; Balkan Insight, 2014)
Ky ethos i bashkëjetesës ka dalë nga traditat si pjesë e identitetit shqiptar.
Në këtë dritë, vendimi i Leos për të “shkuar te ikona e shqiptarëve”, mund të lexohet si një shenjë e qëllimshme ndaj një populli dhe një historie që paraardhësi i tij e kishte vënë tashmë në piedestal si model për një botë të çarë nga vijat fetare. (Gazeta Express, 2025; Panorama, 2025)
Në sfondin e të gjithave qëndron një botë që dukshëm po rrëshqet drejt pasigurisë: një luftë e përgjakshme në Ukrainë, hija e konflikteve të reja në fronte të tjera dhe një klimë gjeopolitike që ngjan më shumë me mobilizim të ngadaltë sesa me paqe të qëndrueshme. (Reuters, 2024; AP News, 2024)
Në një peizazh të tillë, modeli shqiptar i bashkëjetesës është një prototip, dhe hapat e parë të Leos sugjerojnë se ai mund të jetë duke u përpjekur ta zgjerojë këtë prototip në një metodë për të shfryrë konfliktet kudo ku feja është pjesë e problemit, apo mund të bëhet pjesë e zgjidhjes.
Nga Xhenacano në Turqi e Liban
Gjashtë muaj pas asaj pasditeje të qetë në Xhenacano, itinerari i Leos XIV ndoqi në terren logjikën e pelegrinazhit të tij të parë. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025)
Në fund të nëntorit 2025, ai nisi udhëtimin e tij të parë jashtë vendit si papë, duke vizituar Turqinë e më pas Libanin, një udhëtim që Vatikani e paraqiti qartë si vizitë apostolike dhe si pelegrinazh për 1700-vjetorin e Koncilit të Nikeas. (Reuters, 2025; Vatican, 2025 trip schedule)
Në Turqi, Reuters raporton se Leo, në konferencën për shtyp gjatë fluturimit, e ripohoi se një shtet palestinez është, sipas tij, “zgjidhja e vetme” për konfliktin izraelito-palestinez, ndërsa theksoi miqësinë e Selisë së Shenjtë me Izraelin dhe dëshirën e saj për të vepruar si zë ndërmjetësues. (Reuters, 2025)
Po i njëjti raport vëren se ai e lavdëroi Turqinë si shembull të bashkëjetesës fetare, duke nënvizuar se njerëzit e feve të ndryshme mund të jetojnë në paqe dhe duke e quajtur atë realitet “atë që të gjithë do të dëshironim ta shihnim në mbarë botën”. (Reuters, 2025)
Libani, ku ai zbriti menjëherë pas Turqisë, është ndoshta prova më e brishtë dhe më emblematike për këtë ideal. (AP News, 2025; Al Jazeera, 2025)
Vendi është shtëpia e një prej bashkësive më të mëdha të krishtera në Lindjen e Mesme, rreth një e treta e popullsisë, që jeton pranë pranë me myslimanë sunitë e shiitë, druzë dhe pakica të tjera, të gjithë të traumatizuar nga kolapsi ekonomik, paraliza politike dhe shpërhapja e luftërave rajonale. (Al Jazeera, 2025; Reuters, 2025)
Në ditën e dytë të vizitës, në Sheshin e Dëshmorëve në Bejrut, dikur “vija e gjelbër” që ndante Lindjen e krishterë nga Perëndimi mysliman, Leo mblodhi nën një tendë klerikë nga gjithë spektri fetar. (Al Jazeera, 2025; AP News, 2025)
Al Jazeera raporton se ai bëri thirrje për “bashkëjetesë” dhe tha se, në një epokë kur të jetuarit së bashku mund të duket si ëndërr e largët, libanezët tregojnë se “uniteti, pajtimi dhe paqja janë të mundur”. (Al Jazeera, 2025)
Ai shkoi deri aty sa të imagjinonte kambanat e kishave dhe thirrjen myslimane në lutje “çdo kambanë; çdo ezan, çdo thirrje në lutje”, duke u ngritur së bashku si një himn i vetëm, një imazh që përputhet në mënyrë të përkryer me instinktin shqiptar për të nderuar kohët e shenjta të njëri-tjetrit. (Al Jazeera, 2025; Vatican Lebanon address, 2025)
Associated Press theksoi se Leo e paraqiti Libanin si një fener të paqes dhe bashkëjetesës ndërfetare, edhe pse lëvizte në një peizazh të vrarë nga shpërthimi i portit të vitit 2020, rënia e lirë ekonomike dhe kërcënimi i një lufte të re me Izraelin. (AP News, 2025)
Reuters vuri në dukje se, në takimet me drejtues të komuniteteve të shumta sektare të Libanit dhe me punëtorë migrantë e të rinj, Leo i nxiti njerëzit të mos e braktisin atdheun e tyre dhe foli për vendin si simbol të bashkëjetesës që nuk duhet lejuar të shembet. (Reuters, 2025)
Te varri i Shën Sharbelit, një shenjtor maronit i nderuar si nga të krishterët, ashtu edhe nga myslimanët, ai u lut për paqe, një moment që media të tjera e panë si emblemë të dëshirës së tij për të mbrojtur praninë e krishterë në rajon pa e kthyer atë në armë sektare. (Times of Israel, 2025; AP News, 2025)
Të marra së bashku, këto gjeste vizatojnë një itinerar të bashkëjetesës: nga një ikonë shqiptaro-italiane që dikur “i iku” luftës, tek një republikë me shumicë myslimane që shtrihet midis Lindjes dhe Perëndimit, e deri te një vend i vogël, i plagosur, ku kambanat e kishave dhe ezanet përplasen në të njëjtin horizont të thyer. (Tirana Times, 2015; Reuters, 2025; Al Jazeera, 2025; AP News, 2025)
Ato gjithashtu lënë të kuptohet një strategji në formim, që shkon përtej çdo kufiri të vetëm.
Nga Kievi në Kaukaz, nga Mesdheu lindor në Sahelin afrikan, luftërat e sotme rrallë janë “fetare” në kuptimin e pastër, por pothuajse gjithmonë zhvillohen përgjatë vijave ku identitetet fetare përjetohen me intensitet. (AP News, 2024; Reuters, 2024)
Çdo papë që dëshiron të prekë luftën në Ukrainë, apo t’u dalë përpara konflikteve të tjera që po armatosen në heshtje, nuk mund ta bëjë këtë vetëm me diplomaci; ai do të ketë nevojë edhe për ndërgjegjet dhe zërat e myftinjve, patriarkëve, rabinëve dhe pastorëve. (Reuters, 2025)
Duke nisur nga një ikonë shqiptare e bashkëjetesës dhe duke vijuar shpejt drejt Turqisë e Libanit, dy vende ku xhamitë dhe kishat ndajnë në mënyrë të dukshme të njëjtin horizont, Leo XIV duket se po provon një mënyrë veprimi: të mbledhë autoritetet shpirtërore, të nxjerrë në pah traditat lokale të të jetuarit së bashku dhe t’i ftojë ato të rreshtohen, dukshëm, në anën e paqes. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025; Al Jazeera, 2025)
Një bast se udhëheqja fetare, nëse është e bashkërenduar dhe e guximshme, ende mund të përkulë harkun e ngjarjeve larg katastrofës.
Duke lexuar vijën nga Shkodra në Bejrut
Asnjë zyrtar i Vatikanit nuk ka shpallur një strategji madhore që nis në Xhenacano dhe kalon përmes Stambollit e Bejrutit, dhe duhet pranuar se një pjesë e këtij kuptimi qëndron në fushën e interpretimit. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025)
Megjithatë faktet kanë rëndësi: Leo është augustinian; shenjtërorja e Xhenacanos është një shenjtërore e madhe augustiniane; ikona e saj lidhet historikisht me Shqipërinë dhe njihet zyrtarisht si Pajtorja e kombit shqiptar; dhe ai zgjodhi pikërisht këtë shenjtërore për udhëtimin e tij të parë jashtë Vatikanit. (Vatican News, 2025; Aleteia, 2025; Wikipedia, “Our Lady of Good Counsel”)
Faktet kanë peshë edhe në Liban e Turqi: në fluturimin mes këtyre vendeve ai e ripohoi publikisht mbështetjen për një shtet palestinez dhe dënoi dhunën e kryer në emër të fesë, duke e paraqitur pandërprerë bashkëjetesën fetare si të vetmen të ardhme të qëndrueshme. (Reuters, 2025)
Në terren, në Bejrut, ai vendosi momentet e tij më të fuqishme në Sheshin e Dëshmorëve dhe te varri i një shenjti të nderuar në të gjitha rrymat, duke e vendosur fjalë për fjalë veten në kryqëzimin e bashkësive që kanë gjakosur së bashku dhe janë gjakosur prej njëra-tjetrës. (Al Jazeera, 2025; AP News, 2025; Reuters, 2025)
E parë përmes një lenteje shqiptare, e gjithë kjo duket çuditërisht e njohur.
Historia e vetë Shqipërisë është ajo e ateizmit të detyruar, e kishave dhe xhamive të shkatërruara, dhe më pas e një rishfaqjeje të ngadaltë në një hapësirë publike pluraliste, ku siç përsërisin shpesh vëzhguesit vendas, është krejt normale të shohësh myslimanë në dasma katolike dhe katolikë që vizitojnë fqinjët myslimanë për Bajram, dhe martesa ndërfetare. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)
Françesku pa në këtë histori një “vëllazëri fetare” nga e cila pjesa tjetër e botës mund të mësojë, dhe shprehu qartë se donte ta ngrejë Shqipërinë në nivel shembulli. (Albanian Times, 2025; Crux, 2014)
Leo, duke nisur pontifikatin e tij te ikona shqiptare e Xhenacanos dhe duke e çuar më pas mesazhin e bashkëjetesës në dy prej fronteve fetare më të tensionuara në hartë, duket sikur po e kthen këtë intuicion në stilin e tij diplomatik. (Vatican News, 2025; Reuters, 2025; AP News, 2025; Al Jazeera, 2025)
Për ata që njohin historinë shqiptare të bashkëjetesës, është e vështirë të mos dëgjosh në këtë gjest një premtim të heshtur: se shembulli i një kombi të vogël ballkanik mund të zgjerohet në ato vende ku paqja nevoitet më shumë se kudo. (ResetDOC, 2019; Vatican Radio, 2014)
Në një epokë kur harta është e plagosur nga lufta në Ukrainë, nga konfliktet e ngrira dhe nga krizat që mund të shpërthejnë nga çasti në çast, klima globale e sigurisë duket gjithnjë e më e brishtë. (Reuters, 2025; AP News, 2025)
Leo XIV duket sikur po vë bast se e vetmja forcë e aftë të kapërcejë llogoret dhe mitet etnike është një koncert autoritetesh shpirtërore që refuzojnë t’i japin bekim luftës.
Udhëtimi i tij i parë te Zoja e Këshillit të Mirë dhe hapat e tij të hershëm nëpër Stamboll e Bejrut lexohen si kapitujt e parë të këtij basti, I cili mund të kulmojë me paqen në Ukrainë: një papë që kërkon këshillë te një Zojë shqiptare për mënyrën se si t’i mbledhë besimtarët e botës, për paqe, dhe për të ndalur konfliktin e radhës, përpara se të ndizet. (Tirana Times, 2015; Vatican News, 2025; Gazeta Express, 2025; Al Jazeera, 2025)