(Melsen Kafilaj-Royal Institute of Philosophy Fellow)
Papa Klementit XI (Albani) realizuar nga piktori i tij zyrtar, Pietro Nelli (1672-1740)
Papa Klementi XI (1649-1721) është Papa i katërt me origjinë shqiptare, i fundit prej tyre në rend kronologjik dhe një prej Papëve më të shkëlqyer e më të kulturuar të këtij geni, i ulur në Fronin e Shën Pjetrit.I edukuar me gjuhët klasike Greqishte e Vjetër dhe Latinisht (ka zëra që njihte edhe Hebraishten, por mbetet për tu konfirmuar si fakt) dhe Doktor në Të Drejtë Kanonike dhe atë Civile, Albani do të edukohej edhe në Akademinë Mbretërore të Mbretëreshës Kristinë të Suedisë (1626-1689) duke u mëkuar me kulturën humaniste, njohuritë shkencore por edhe frëngjishten, gjuhën intelektuale të kohës të cilën do ta përvetësonte dhe shkruante në mënyrë mjaft elegante.Aq e vërtetë është kjo saqë letrat e kompozuara prej tij dhe korrespondencat në këtë gjuhë bashkëkohësit do ti cilësonin si vepra arti.
Kardinal Albani krahas dhuntive të jashtëzakonshme intelektuale që zotëronte ishte gjithashtu edhe një bibliofil me sqimë.Sqimë kjo e rrënjosur jo vetëm prej familjes së tij (Xhaxhai, Kardinal Annibale Albani kishte shërbyer edhe si Prefekt i Bibliotekës së Vatikanit) por edhe e kultivuar gjatë kohës së studimit pranë Akademisë së Mbretëreshës Kristinë. Kështu psh, në një rast fatlum do të ishte pikërisht këshilla e Giovanni Francesco Albanit, ajo e cila do të sillte për pasojë që Papa Aleksandri VIII (Pietro Vito Ottoboni) ti blinte Mbretëreshës Kristinë në vitin 1689 Librarinë Mbretërore dhe dorëshkrimet e saj të rralla.Është fat i madh që kjo bibliotekë u ble në këtë kohë, pasi nëse nuk do të kishte ndodhur kështu atë do ta kishin përpirë gjuhët e flakëve që ra në Pallatin Mbretëror të Stokholmit në vitin 1697 dhe këto thesare të paçmueshme diturore do të ishin bërë shkrumb e hi. Theksojmë se ishte pikërisht ky Papë që e vlerësonte së tepërmi zgjuarsinë dhe këshillat e Albanit, i cili e ngriti këtë të fundit në statusin e Kardinalit.
Këtë “mani” për librat dhe dorëshkrimet e rralla Albani do ta dëshmonte edhe gjatë qëndrimit të tij në krye të Papatit si Papa Klementi XI (Albani) përgjatë viteve 1700-1721.Këshilla e Mbretit Solomon “Kërkoje Dijen edhe nëse duket sikur humbet” do të zbatohej ad litteram prej këtij Pape Humanist.Momenti i duhur do të vinte me pikasjen prej tij në Kolegjin Maronit të Romës të një të riu libanez, pinjoll i një familjeje dijetarësh me emrin Jozef Simeon Asemani (Yūsuf Shamʿūn Assemani, 1687-1768) Tek Asemani, Papa Klementi XI shqoi të njëjtin pasion dhe etje për dijen që kishte edhe ai vet.Asemani ende pa dalë prej bankave të këtij Kolegji kishte spikatur me kulturën dhe erudicionin e tij duke shkruar 3 libra; Mbi Gramatikën Siriane, Logjikën dhe Teologjinë.Gjithashtu ai ishte poliglot dhe fliste disa gjuhë të huaja (Sipas disa burimeve rezulton se ai zotëronte mbi 30 të tilla.)
Stema e Papa Klementit XI (Albani)
Pas diplomimit, Asemani do të thirrej prej Papa Klementit XI për tu marr me Indeksimin e Dorëshkrimeve Orientale (Disa prej të cilave sjellë në Romë në vitin 1707 me kërkesë të vet Papës në fjalë prej të vëllait, Elias Asemani). Ndërsa në vitin 1710 ai u emërua zyrtarisht si përkthyes dhe skrib i Gjuhëve Orientale (Scriptor Orientalis) në Bibliotekën Apostolike të Vatikanit (kjo e fundit e themeluar në vitin 1447 prej Papa Nicholas V). Siç informohemi edhe prej dijetarit libanez, Nasser Gemayel po këtë vit Asemani do të merrte edhe doktoratën në Filosofi dhe Teologji dhe do të shugurohej prift ndërsa një vit më vonë autorizimin prej Papës për të kaluar nga Kisha Maronite në atë Latine.Krahas të qënit Këshilltar i Komisionit për Reformimin e Librave Liturgjik të Kishave Lindore, Papa Klementi XI do ti besonte dhe ngarkonte në vitin 1715 Asemanit një prej misioneve jetike sipas tij; gjetjen e sa më tepër Dorëshkrimeve Orientale.Burimet financiare do të ishin të pakursyera. Kështu gjatë viteve 1715-1717 Asemani do të udhëtonte nëpër Palestinë, Egjipt, Siri dhe Liban në kërkim të këtyre thesareve të çmuara.Çmimet për çdo dorëshkrim të blerë do të ishin mjaft tërheqëse dhe kjo është arsyeja sipas Profesorit të Universitetit Princeton, Anthony Grafton që Asemani do të kishte sukses në këtë mision.Sipas Enciklopedisë Britanike, Enciklopedisë Katolike dhe vet Bibliotekës Apostolike numri i Dorëshkrimeve Orientale të gjetura gjatë kësaj periudhe ishte rreth 150 të tilla.
Yūsuf Shamʿūn Assemani (1687-1768)
Do të ishte pikërisht ky koleksion prej 150 veprash të siguruara prej Asemanit dhe të financuara prej Papa Klementit XI ajo që do të formonte Seksionin Oriental dhe pagëzonte këtë të fundit si themeluesin e tij (Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana).Asemani, një dijetar prolifik (shkroi rreth 56 vepra dhe la mjaft dorëshkrime të pabotuara), vepra madhore e të cilit është: “Bibliotheca Orientalis Clementino-Vaticana: in qua manuscriptos codices Syriacos, Arabicos, Persicos, Turcicos, Hebraicos, Samaritanos, Armenicos, Aethiopicos, Graecos, Aegypticos, Ibericos et Malabaricos” (1719-1728), 9.Vol ose i ashtuquajturi ndryshe “Katalogu Asemani” do të dërgohej gjithashtu edhe prej Papa Klementit XIII përgjatë viteve 1735-1738 me të njëjtin mision dije-mbledhës, falë të cilit Seksionit Oriental do ti shtoheshin edhe 2000 vepra të tjera, midis të tjerash edhe dorëshkrimi “Codex Assemanius”(Ass), blerë në Jerusalem në vitin 1736.(Sot i dixhitalizuar në këtë Bibliotekë dhe me emërtimin MSS Vat.slav.3).Kjo nismë e Papa Klementit XI dhe e mishëruesit të saj Asemanit kanë rëndësi themelore jo vetëm për karakterin ndërtues, pasurues dhe konservues të një Biblioteke specifike por gjithashtu edhe rëndësi historike; Kjo nismë përbën një fazë të rëndësishme të Orientalizmit Europian në fillim të Shek.18-të.
Asemani (në qendër) së bashku me dijetarët e tjerë, duke i treguar Papa Klementit XI (përballë) Dorëshkrimet e Gjetura Orientale © Biblioteca Apostolica Vaticana