Melsen Kafilaj – Dielli

A duhet të ketë një vend nderi për Rauf Ficon në Ministrinë e Punëve të Jashtme?!

May 28, 2021 by dgreca

(Konsiderata për një diplomat shqiptar të kalibrit evropian)

Shkruan:Melsen Kafilaj*/

Në njërën prej “Biblave të Diplomatëve”, në veprën e tij kardinale “Diplomacia” Sir Harold Nicolson duke folur për cilësitë e vyera që duhet të ketë një diplomat shkruante: “E vërteta, saktësia, përpikmëria, qetësia, durimi, karakteri i mirë, modestia dhe besnikëria.Këto janë cilësitë e një diplomati ideal.Por nëse më kundërshtoni duke thënë se kam harruar pa përmëndur këtu inteligjencën, njohuritë, mprehtësinë, maturinë, mikpritjen, sharmin, punën sistematike, kurajën dhe taktin, më lejoni t’ju them se nuk i kam harruar por i kam marrë ato si të mirëqena.”(Nicolson 1939:126)

Ndërsa lexoja këtë pasazh nga Sir Nicolson, mendja më shkoi menjëherë tek një figurë specifike kombëtare e cila i mishëronte më së miri ato; diplomati i kalibrit evropian Rauf Fico. I edukuar në Vjenë dhe në Mekteb-i Mülkiye për shkenca politiko-administrative (kjo e fundit e themeluar nga Sulltan Abdulmexhidi I në vitin 1859 dhe e cilësuar si “L’École Normale Supérieure” e Otomanëve, do të nxirrte një sërë elitash intelektuale dhe politike, përfshirë këtu edhe personalitetet e shquara të jetës politike shqiptare si Mehdi Frashëri, Sulejman Delvina, etj) Rauf Fico, ky personalitet me vizion perëndimor është pa dyshim një prej ministrave të punëve të jashtme më të kulturuar dhe më i dekoruari ndërkombtarisht në krejt historinë e shtetit shqiptar. (Ai fliste 8 gjuhë të huaja dhe i ishin akorduar plotë 16 dekorata ndwrkombtare, 12 prej tw cilwve ishin urdhëra të lartë mbretëror) Këtë fakt mbi peshën e tij kulturoro-intelektuale, sipas akademikut Kopi Kyçyku, e pohonin si gazeta gjermane “Diplomaten Zeitung” po ashtu edhe ajo hungareze “Pester Lloyd” teksa shkruanin se “Rauf Fico është një njeri i kulturuar dhe një nga burrat më të aftë jo vetëm të Shqipërisë por edhe të Ballkanit.”

Gjatë gjithë jetës, “Boazi dhe Jakini”- dy shtyllat kryesore përmes të cilave e ngriti tempullin e vet Rauf Fico qenë Patriotizmi dhe Interesi Kombëtar. Patriotizma ishte “raison d’etre” e tij dhe ajo ishte e pashembullt; në mendime, në qëllime dhe në veprime. Gjatë Kongresit të Manastirit (1908) në të cilin ai ishte caktuar si delegat për Gjirokastrën, kur e pyetën në mënyrë provokative në lidhje me shkronjat e alfabetit nëse duhet të ishin arabe apo latine, përgjigjia e tij qe me ton solemn zemre: “Unë jam shqiptar dhe si i tillë jam pro alfabetit shqip.” Në shërbim të kësaj patriotizme dhe të interesit kombëtar Rauf Fico rrezikonte të vinte në lojë edhe dinjitetin e tij vetijak.Mjaft të përmëndim këtu gjestin e tij kalorsiak më 1913 ku ju gjunjëzua Princit Pietro Lanza Di Scalea, atëherë në funksionin e Sekretarit të Shtetit për Punët e Jashtme të Italisë dhe ju drejtua atij me një frëngjishte elegante: “Excellence! Sauvez nous la Tchamerie!” (Shkëlqesi! Na e shpëtoni Çamërinë!)

Rauf Fico e nisi karrierën diplomatike në vitin 1926, kur u emërua si ministër fuqiplotë i Shqipërisë në Turqi.(Për ata që glorifikojnë sot marrdhëniet e shkëlqyera midis Shqipërisë dhe Republikës së Turqisë, më lejoni që t’ju rikujtoj se qe pikërisht ky burrë i madh i cili e theu akullin diplomatik midis Ataturkut dhe Zogut, i cili nuk nuk e honepste dot këtë të fundit dhe vendosi urat e miqësisë dhe bashkëpunimit midis dy vendeve.) Por merita kryesore që i takon Rauf Ficos gjatë marrjes së detyrës si Ministër i Punëve të Jashtme në vitin 1929 është se ai miratoi Ligjin e Parë Organik të Ministrisë së Punëve të Jashtme (hartimi i të cilit kishte nisur qysh më 1925) dhe atë Konsullor.Fico përcaktoi gjithashtu edhe juridiksionin e konsullatave shqiptare dhe Konsullatave të Nderit të Shqipërisë jashtë vendit dhe i dha përparësi meritokracisë në rekrutimin diplomatik.

Një çështje jetike për të ishte padyshim edhe ajo e Kosovës.Gjatë akreditimit të tij si diplomat në Jugosllavi përgjatë viteve 1933-36, Fico falë network– ut të vet personal u mundua që ta bënte të njohur përmes shtypit botëror gjëndjen e rënduar të popullit shqiptar në Kosovë. Nëse do të flasim me termat e ditëve tona, ai ishte një model i shkëlqyer i të bërit “public diplomacy.” (diplomaci publike) E gjej me vend këtu që të përcjell gjithashtu këshillën që ai i jepte një studenti shqiptar i cili studionte për gazetari në Jugosllavi teksa i thoshte: “Kur të vish herën tjetër, sill edhe ndonjë student të huaj, shok ose mikun tënd se kemi plot gjëra të bukura që t’iu tregojmë nga Shqipëria dhe kultura e saj e lashtë. Miqtë – gazetarë na duhen se ata janë posta më e mirë e lajmeve të vërteta.” Për çështjen e Kosovës ai kishte një dobësi të veçantë. Aq e vërtetë është kjo saqë edhe kur i paraqiti letër-kredencialet Kancelarit të Gjermanisë në vitin 1938 megjithëse Joachim von Ribbentrop, atëherë me funksionin e Ministrit të Punëve të jashtme, e konsideronte “tepër të papërshtatshme si çështje”, ai e gjeti mënyrën dhe formën sesi ti’a shpaloste këtë çështje Hitlerit duke e bërë që të lëshonte nga goja në fund të takimit këtë frazë emocionuese: “Shqipëria ka burra përderisa ka dërguar këtu një burrë të tillë!”

Një aspekt tjetër që vlen për tu përmëndur prej aktivitetit të tij diplomatik është gjatë viteve 1936-38 në lidhje me fqinjin tonë Greqinë. Ai i vuri pikat mbi “i” me këtë vend, duke i kërkuar herë me takt dhe herë të tjera në mënyrë të kushtëzuar Athinës zyrtare që ti respektonte të treja parimet themelore të diplomacisë moderne evropiane; Parimin e Fqinjësisë së Mirë, Parimin e Reciprocitetit dhe Parimin e Bashkëpunimit. Një shembull që vlen për tu përmëndur këtu është që në kuadër të parimit të reciprocitetit, ai i kërkoi qeverisë greke se nëse ajo është e interesuar që të hapë shkolla në gjuhën greke për minoritetin e saj në Shqipëri, duhet të respektoj gjithashtu të drejtën e popullsisë çame për të hapur shkolla në shqip dhe t’u jap të drejtën për tu arsimuar në gjuhën e tyre amëtare.Qe pikërisht insistimi i këtij diplomati brilant që pas disa vitesh mohimesh dhe hezitimesh, gjatë viteve 37-38 qeveria greke të hapte 10 shkolla shqipe në Çamëri.

Teksa reflektoja mbi këtë burrë shteti, këtë diplomat të pashoq dhe aktivitetin e tij diplomatik, të udhëhequr përherë nga arsyeja shtetërore, patriotizma dhe interesi kombëtar; “këtë shqiptar të vërtetë i cili ishte i tillë edhe kur nuk kishte Shqipëri” (Po citoj këtu Faik Konicën), mëndja më shkoi natyrshëm tek Ministria e Punëve të Jashtme, si institucioni kyç në hartimin, përpunimin, organizimin dhe zbatimin e politikës së jashtme të shtetit shqiptar.

Por a do të ketë një vend nderi në këtë institucion, për një personalitet të papërsëritshëm si Rauf Fico, i cili jo vetëm që ju dha me mish e me shpirt mbrojtjes së interesave të shqiptarëve kudo ku u akreditua por gjithashtu i çeli dyert e mbyllura të legatave, duke i kthyer ato në vatra të ngrohta për bashkëkombasit e vet dhe në oaze mikpritjeje për përfaqësuesit diplomatik apo edhe individët e tjerë të huaj me influencë të gjerë shoqërore dhe politike. Teksa ka vetëm një rrugë jetime në Tiranë e cila mban emrin e tij, përse Akademia Diplomatike e Ministrisë së Punëve të Jashtme të mos mbaj emrin e nderuar “Rauf Fico?!” Kjo do të ishte diçka domethënëse, jo vetëm për të nderuar kujtimin e këtij kolosi të diplomacisë moderne shqiptare por gjithashtu edhe për t’iu shërbyer si kompas moral diplomatëve të rinj në të ardhmen.

Mendoj që Rauf Fico ka bërë shumë për këtë komb dhe në këtë kuptim ne i mbetemi borxhlinj një figure si ai.Duke kryer një akt të tillë simbolik, nuk jemi ne që e madhështojmë atë si figurë.Përkundrazi, është ai që e madhështon këtë institucion me emrin, staturën dhe veprën e tij!

© Melsen Kafilaj– Studiues

Dy vëllime të “Al Muqaddima”-s së Ibn Khaldun-it në bibliotekën e Faik Konicës

April 29, 2021 by dgreca

NGA MELSEN KAFILAJ/ Dielli

Eseisti, lektori dhe filosofi i madh amerikan Ralph Waldo Emerson në njërën prej letrave drejtuar një mikut të vet i jepte këtë porosi: “Nëse takon një njeri me intelekt të rrallë, mos harro kurrë që ta pyesësh se çfarë librash lexon.”(Emerson 2010:93)

Fatmirësisht, ne e kemi këtë njeri me intelekt të rrallë midis nesh.Them “midis nesh” pasi ka lënë pas jo vetëm emrin dhe veprën e vet por edhe kabinetin e tij magjik; bibliotekën e tij.Mjafton ti hedhësh një sy kësaj biblioteke dhe e kupton vetvetiu që Faik Konica jo vetëm që ishte një bibliofil me sqimë por gjithashtu edhe një kuvendues ideor me veprat më të shquara të njerëzve të kohërave të shkuara dhe asaj të vet.Një prej këtyre kuvenduesve të thellë është padyshim edhe sociologu, filosofi dhe histografi i madh islamik i Shek.XIV, Ibn Khaldun.

Për mua qe një befasi e këndshme teksa zbuloja në bibliotekën Koniciane edhe 2 vëllime prej veprës së shquar të Ibn Khaldun, e titulluar “Al Muqaddima” (Një hyrje e shkurtër). Ai Ibn Khaldun i cili studiohet sot fuqishëm në Harvard, Leiden, Oxford, Cambridge, etj dhe që ndikon me konceptet e tij edhe pas 600 vjetësh dijetarët bashkëkohorë (ndër të cilët Jacques Attali më i fundit), s’ke sesi të mos habitesh që Konica ynë erudit e lëçiste qysh në vitet 30-të…Fatkeqësisht, po i njëjti Ibn Khaldun- një intelektual i munguar në universitetet shqiptare, madje edhe në Erën e Njohurive dhe Informacionit, në këmbë-shpejtin Shek.XXI…

Por çfarë mund të thuhet më tej për këto volume?! Vlen të theksojmë se ato janë një përkthim nga origjinali i “Al Muqqadima”-s në frengjisht (“Les Prolégomènes D’Ibn Khaldoun”) prej Orientalistit Irlandez Baron Dé Slane përgjatë viteve 1863-1868.Vepra është në 3 vëllime dhe u botua gjithashtu prej tij.Në bibliotekën personale të Konicës fatkeqësisht ndodhen vetëm 2 prej tyre; Vëllimi I dhe Vëllimi II.(Vëllimi III mungon.) Këto 3 vëllime (hard-cover) i përkasin një edicioni të mëvonshëm, të botuar në Paris prej “Librairie Orientale Paul Geuthner” përgjatë viteve 1934-1938 dhe kanë respektivisht secili 486 faqe (Vol.I), 493 faqe (Vol.II) dhe 571 faqe (Vol.III)

Konica kishte një kërshëri të ndezur dhe ishte një njeri me interesa të gjera kulturore.Nëse do të citonim Umberto Eco-n:“Ai jetonte për librat!” Po ashtu si Atdheu i tij, Shqipëria edhe biblioteka personale ishte një “cultural bridge” mes Lindjes dhe Perëndimit.Krahas veprës së përmëndur më sipër, disa vepra të tjera gjëndur në këtë bibliotekë që rrëfejnë për interesin e tij mbi Orientalistikën janë edhe “Arabia before Muhammad” e De Lacey O’Leary, “History of the Jews” e Heinrich Graetz, “The Founder of Modern Egypt” e Henry Herbert Dodwell të SOAS (një vepër kjo dedikuar “Luanit të Egjiptit”, Muhamed Aliut) apo edhe “Babilonian Life and History” e Sir E. A. Wallis Budge.Një detaj i fundit që më la mbresë nga Biblioteka Koniciane qe edhe “Ex Libris”(Lat), dmth “Nga librat”.Po.Konica kishte të drejtë: Ne bëhemi nga Librat!

Qilimi me vargjet e poezisë “Bijtë e Adamit”në Sallën e UN

August 1, 2020 by dgreca

-Shqiptari që i propozonte për moto Lidhjes së Kombeve vargjet e poezisë “Bijtë e Adamit” të Saadi Shirazit –

Shkruan: Melsen Kafilaj-Sot në njërën nga sallat e takimeve të Kombeve të Bashkuara (UN) qëëndron i varur e madhështor një qilim i mrekullueshëm persian në mesin e të cilit janë të ëndura me fije ari vargjet e poezisë “Bijtë e Adamit” të poetit të madh pers, Saadi Shirazi.Po i japim më poshtë këto vargje, në shqipërimin brilant të Orientalistit tonë, Vexhi Buharaja.

“Si pjesë e një trupi mbi dhe njerëzit janë,

Se brumn’e krijimit të njëjtë e kanë.

Kur koha një pjesë godet me tërbim,

As shoqet më s’kanë pastaj ngazëllim.

O ti, që s’dhëmkos kur tjetri heq zi,

Më kot ty të quajnë me emrin Njeri!”

Ky qilim me sipërfaqe prej 25 m2 u realizua nga mjeshtri iranian i qilimave Muhamed Sirfijani, i cili ia bëri dhuratë kësaj organizate në vitin 2005; pikërisht në të njëjtin vit kur kjo e fundit do të përkujtonte “Vitin e Dialogut midis Qytetërimeve”.Por cila është historia e mbërritjes së këtyre vargjeve deri në “Parlamentin Botëror të Njeriut?!”(Po huazojmë këtu frazën e Alfred Lord Tennyson-it) Cili është ide-propozuesi i saj?! Të gjithë lexuesit e këtyre rradhëve kam përshtypjen se do të habiten dhe tundin kryet në shënjë mosbesimi nëse u pohoj me plotë gojën dhe me një krenari të ligjshme se ai qe një SHQIPTAR.I këshilloj që të shtendosen dhe marrin frymë lehtësisht skeptikët pasi synimi im nuk është që t’ju shpërhap mitologjira dhe nginj me pikturat e bukës së Mitomanisë.

Dëshmi kryesore që e mbështet këtë pohim është një nga personalitetet më të spikatura kulturore dhe politike të Persisë (ky vend do ta merrte emrin “Iran në vitin 1935), eruditi dhe mendimtari i lirë Mohammad Ali Forugi.Forugi, midis të tjerash ishte edhe botues i veprave të Saadiut.Siç e thekson edhe “Enciklopedia Iraniane” ndërsa në vitin 1927 ai ishte caktuar si ambasador i Persisë në Turqinë e Ataturkut për zgjidhjen e disa problemeve kufitare midis Turqisë dhe Iranit, më 1928 ai caktohet si përfaqësuesi i parë i Persisë në Lidhjen e Kombeve dhe shërbeu gjithashtu edhe si president i Këshillit të Lidhjes, një pozicion ky i cili funksiononte me sistem rotacioni mes anëtarëve të saj.Pikërisht gjatë kësaj periudhe ai u njoh dhe u takua me përfaqësuesin shqiptar në Lidhjen e Kombeve; intelektualin, poliglotin dhe politikanin Mehdi Frashëri.Mehdi Frashëri e kishte mahnitur me kulturën dhe inteligjencën e tij dhe midis të tjerash i kishte propozuar edhe një ide interesante.Ja sesi shprehet vet Forugi mbi këtë takim: “Gjatë një banketi të Lidhjes së Kombeve në Gjenevë në Shtator të vitit 1928, përfaqësuesi i Shqipërisë në këtë organizatë, i cili mesa duket e kishte mësuar persishten gjatë kohës kur kjo e fundit ishte pjesë e Perandorisë Otomane më sugjeroi që poezia e Saadiut “Bijtë e Adamit” do të shërbënte si një moto e shkëlqyer për Organizatën.” Në dukje të parë, ky fakt “i thjeshtë” disave mundet edhe qw të mos ju bëj përshtypje fare por unë mendoj se duhet të ndalemi në të dhe të reflektojmë pasi ai është tregues i tre aspekteve kryesore; 1) i klasit dhe bagazhit kulturor të elitës intelektuale e politike shqiptare të viteve 20-30 2) i intuitës së Mehdi Frashërit për të depërtuar në frymën e kohës dhe shpirtin e kësaj organizate të parë të sigurisë ndërkombtare, e cila do të shërbente për ruajtjen e paqes botërore dhe 3) e vizionit për të shpalosur estetikisht përmes kësaj motoje frymën e vëllazërisë, drejtësisë dhe humanizmit; jo pak por plot 28 vite më parë se këto terma të sanksionoheshin juridikisht në Preambulën e Deklaratës Universale e të Drejtave të Njeriut të OKB-së(1948) Në këtë kuptim, ky burrë vizionar meriton krejt respektin dhe gëzon admirimin tonë.

Mehdi Frashëri, kjo figurë e rrallë intelektuale, ky atdhetar dhe firmëtar i Deklaratës së Pavarsisë eshtrat e të cilit fatkeqësisht prehen akoma në Romë, duhet përkujtuar gjithashtu edhe për mbrojtjen e interesave të çështjes çame në “Lidhjen e Kombeve” apo edhe për “Problemet Shqiptare” në të cilin ai na shpërfaqet si një mendimtar i klasit të parë, duke trajtuar me syrin e një fenomenologu të stërvitur disa nga problematikat dhe të metat e Psyche-s dhe mjedisit shoqëror shqiptar; probleme shumë prej të cilave vazhdojnë të mbeten ende dhe sot midis nesh.

Tre artistë-kolosë pa statuja-Nëse jo tani, atëherë kur?!

June 21, 2020 by dgreca

Shkruan: Melsen Kafilaj/

Njëherë, një mëndje brilante evropiane, historiani holandez Johan Huizinga u shpreh kështu: “Nëse duam që ta ruajmë kulturën, ne duhet të vazhdojmë që ta krijojmë atë.”Befas ky mendim iluminues më erdh ndër mënd kur konstatova se tre artistë-kolosë, artistë nga ata të cilët numërohen me gishtat e dorës dhe që i kanë dhënë kaq shumë këtij vendi fatkeqësisht janë lënë në harresë dhe nuk u është kushtuar respekti i duhur pas vdekjes për kontributin e tyre.Por a mund të lihen në harresë artistë të mëdhenj të një Kombi si ata?! Ata që veshi e syri estetik shpirtëror s’ka sesi të mos dridhet dhe emocionohet kur është në prani të veprave të tyre.

A mund të lihet në harresë kompozitori i madh Pjetër Gaci, ai i cili përmes këngës së pakohë “Për ty Atdhe” i gdhëndi kombit tonë një monument të përjetshëm dashurie?!Ai që ka kompozuar të parin koncert për violinë në historinë e muzikës shqiptare?!Si është e mundur vallë që gjatë gjithë kësaj kohe që ka kaluar nuk është kujtuar kush nga ana institucionale që të propozoj a marr ndonjë nismë praktike për realizimin e një monumenti në bronz për kolosin Pjetër Gaci?! Kombi ynë ka një obligim moral ndaj tij, ndaj tij dhe ndaj të Ardhmes.Sepse Gaci nuk është vetëm një artist, por një simbol atdhedashurie i cili duhet të përforcohet në memorien tonë kombëtare dhe ti bëhet nderimi i duhur.

Që ne jemi një nga kombet i cili e përdor më shpesh kujtesën afatshkurtër, ky tashmë është një fakt.O ironi e Fatit! O marrëzi e kësaj kohe!Po si është e mundur vallë që babai i skulpturës shqiptare, ai i cili realizoi mbi 600 vepra arti, midis të cilave skulpturat e Kristoforidhit, Fan Nolit dhe ato të Heroit Tonë Kombëtar Skënderbeut, ky komb ta lër në harresë dhe të mos i skalit një skulpturë?!Si është e mundur vallë që të madhit Odhise Paskali, atij të cilit veprën e parë “I Urituri”(mjaft e fuqishme për nga shprehia emocionale) Italia (Atdheu i Artit Botëror) ia rrëmbeu si plaçkë lufte ndërsa vepra tjetër i qëndron madhështore në Mauthausen të Austrisë si shënjë triumfi e koalicionit të Humanizmit kundër Nazizmit, pikërisht këtij artisti veprat e të cilit janë vendosur në disa sheshe kryesore të qyteteve shqiptare të mos ketë një monument për nder të tij, i vendosur ky i fundit përpara Galerisë Kombëtare të Arteve ose Universitetit të Arteve si dy vëndndodhje sinjifikative?! Mendoj se Paskali ynë ka bërë mjaftueshëm për këtë vend aq sa në mënyrë honorifike ky i fundit ta nderoj dhe t’ju dëshmoj brezave pasardhës për trashëgiminë e tij.

Por ka edhe më akoma.Së fundmi,Teatri Kombëtar i Operas dhe Baletit sapo është rikonstruktuar.Një punë që duhet vlerësuar.Po pse të mos ketë përpara tij një bust të divës Marie Kraja, këngëtares së mrekullueshme lirike të mbi 300 këngëve tona popullore, përfaqësuese dinjitoze e Shqipërisë në “Mbrëmjen e Kombeve” në Vjenë, gur-themel i këtij institucioni (TKOB) dhe pjesmarrëse në operën e parë shqiptare “Mrika”?! A nuk e meriton vallë një nderim të tillë një artiste-kolose e cila ia kushtoi gjithë jetën emancipimit të kësaj shoqërie përmes muzikës dhe veprimtarisë së saj pedagogjike?! A nuk është një shënjë e lartë kulture dhe emancipimi për një komb i cili figurat e veta më prominente femërore ti ngrej në piedestal dhe ju mësoj ndër breza fëmijëve të vet se progresi i një shoqërie varet nga edukimi, respektimi dhe energjia jetësore që rrezaton një grua?! Fatkeqësisht bustet e personaliteteve femërore kulturoro-shkencore në vendin tonë janë të rralla ose thuajse mungojnë fare por është koha për të vetreflektuar dhe bërë një hop cilësor edhe në këtë drejtim.

Për tu kthyer edhe njëherë tek Huizinga.Personalitetet kulturoro-shkencore të një kombi duhen respektuar, trajtuar me dinjitet dhe mbrojtur me fanatizëm.Modelimi dhe realizimi i busteve për to është një akt fisnik në shërbim dhe mbrojtje të kulturës tonë kombëtare i cili duhet realizuar sa më parë.Në të tillë mënyrë krijojmë kulturë për brezat, jo vetëm për njohjen e këtyre personaliteteve dhe lidhjen e tyre me kujtesën tonë kolektive por i shtojmë hapësirave publike edhe tre vepra të tjera arti, tre vepra të cilat nëse i kundron përditë e nga pak mund ta bëjnë Homo Albanicus tonë paksa më të mirë dhe më reflektonjës ndaj Atdheut sesa është në apatinë e tij të zakonshme.