• Home
  • Politics
  • Opinion
  • Culture
  • Sports
  • Economy
  • Interview
  • Reporting
  • Community
  • Vatra

Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Profesor Peter R. Prifti, kontribuesi i parë shqiptar i prestigjiozes diturore “Encyclopædia Britannica”

August 21, 2023 by s p

Melsen Kafilaj/ Studiues

C:\Users\Admin\Desktop\Peter R. Prifti.jpg

Peter R. Prifti (1924-2010)

Silens loquor! (Ndonëse i heshtur, ende flas) Pikërisht kjo frazë latine e një ore diellore nga Padova e Shek. XIV-të më erdh ndër mënd këtë përvjetor të trembëdhjetë “heshtje fizike” të Profesor Peter R. Priftit, një prej personaliteteve më të spikatura të Diasporës Shqiptare në Amerikë dhe një figurë e papërsëritshme intelektuale.Kjo heshtje fizike e Profesorit dhe kalimi i tij në amëshim, të pasuara nga një heshtje akoma edhe më e gjatë institucionale në lidhje me këtë personalitet të shquar intelektual nuk ka sesi të mos çmeris teksa sheh “njerëz prej çeçeje” që ngrihen përditë, promovohen dhe të na reklamohen “si gurë qosheje” të Akademizmit Shqiptar ndërsa emri dhe veprat e tij lihen në hije.

Edhe pse E Drejta e Pashkruar Njerëzore e kërkon që për të ndjerin të flasësh gjithmonë mirë, sot nuk do të flas në këtë mënyrë vetëm për hir të këtij zakoni të lashtë sa vet jeta por për arsyen dhe faktin e thjeshtë që Profesor Peter Prifti nuk ka nevojë për puthadorë, nderime të sheqerosura apo apoteoza Olimpi; Vepra e tij flet më mirë për të! Studimet dhe kontributet e Profesor Priftit janë të panumërta (në gjuhësi, letërsi, histori, antropologji kulturore, politikë, etj) por unë do të theksoja disa prej tyre si më përfaqësueset.

Së pari, Profesor Peter Prifti është kontribuesi i parë shqiptar në burimin më të pasur, më të besuar dhe më të përpiktë dituror; në prestigjiozen “Enciklopedinë Britanike”.Ky kontribut i tij konsiston në 4 artikuj; 1) “Shqipëria nga Epoka e Gurit në Kohën Tonë,” 2) “Historia e Shqipërisë,” 3) “Mbi Letërsinë Shqipe” dhe 4) “Mbi Ismail Kadarenë”. Eshtë interesante të vëresh që asnjë prej intelektualëve shqiptarë brenda dhe jashtë vendit nuk ia nxë goja që ta përmënd këtë fakt.Po përse gjithë kjo heshtje?! Arsyet tashmë dihen.Smirë, xhelozi, shpirtvogëlsi, etj…dukuri tepër të zakonshme në kësisoj rrethesh të mbyllura, të cilët shpesh janë si puna e Mafias: “vrasin njëri-tjetrin”. Por Diellin po ashtu si Të Vërtetën nuk mundet ti mbulojë dot kush me shoshë.

Së dyti, tek Profesor Peter Prifti shquajmë një prej ambasadorëve dhe apologjetëve më të shkëlqyer të Historisë dhe Kulturës Shqiptare.Ai jo vetëm që promovoi imazhin e një Shqipërie të Qytetëruar dhe Europiane por gjithashtu sa herë që ky imazh u cënua, u nëpërkëmb apo u shpërfytyrua prej ndonjë tabloidi të papërgjegjshëm (Time Magazine, National Revieë, Neësëeek, US Neës & Ëorld Reports, etj) programi televiziv (CBS Broadcast)  apo ndonjë gazetari të painformuar perëndimor, u angazhua devotshmërisht që t’ju shkruaj, ti informoj, t’ju argumentoj madje shpesh edhe ti furnizoj me informacione apo ti detyroj moralisht që të kërkojnë falje vetëm e vetëm që nderi dhe dinjiteti i emrit “Shqipëri” dhe atij “Shqiptar” të vihen në vendin e duhur.

Ai nuk ngurroi aspak që të evidentonte, ekspozonte dhe “të korrigjonte” falë gjuhës, morisë së fakteve dhe argumentimeve të tij brilante edhe artikuj të publikuar në enciklopedi serioze si: Encyclopaedia Britannica, Compton’s Encyclopedia, Encyclopedia Americana, Collier’s Encyclopedia, World Book Encyclopedia, etj. Dhe këtë gjë Ai nuk e bëri i shtyrë prej Unit të papërmbushur, megalomania apo grafomania por sepse udhëhiqej nga besojma se imazhin e mirë të Shqipërisë kudo në botë duhet ta farkëtojmë dhe mbrojmë po vet Ne shqiptarët. Profesor Prifti ishte një njeri patriot, një patriot në kuptimin klasik që George Orwell i jep kësaj fjale.

Së treti, këtë patriotizëm të spikatur ai e tregoi jo vetëm me angazhimin e tij aktiv në Komunitetin Shqiptaro-Amerikan apo në krye të “Vatrës” dhe të “Diellit” por me një çështje e cila për të ishte “leitmotiv jete”; Çështjen e Kosovës. Paperi i tij shkencor “Kosovo in Ferment” (1969) i punuar gjatë kohës si researcher në Qëndrën për Studime Ndërkombtare të Massachusetts Institute of Technology (MIT) shërbeu si një burim i dorës së parë për Departamentin Amerikan të Shtetit për tu informuar mbi diskriminimin serb dhe gjëndjen e popullsisë shqiptare të Kosovës. Gjithashtu, së bashku me Profesor Arshi Pipën dhe intelektualë të tjerë patriotë ai shkroi një sërë artikujsh, letrash dhe op-ed me qëllimin e vetëm ndërgjegjësimin e opinionit publik amerikan mbi këtë çështje.Vepra e tij “Confrontation in Kosova: The Albanian-Serb Struggle” (1999) është një hulumtim i detajuar historiko-social-politik, vijim i paperit të nisur në MIT i cili rresht me nisjen e Luftës së Kosovës.Profesor Priftit do ti bëhej zemra mal nga gëzimi teksa do ta shihte Kosovën martire si një vend të lirë e të pavarur në vitin 2008, nën garancinë e idealit të tij demokratik, Amerikës.Një ideal për një tjetër ideal, të cilin e dëshmoi në gjallje të vet.

Si përfundim, mund të themi që ky intelektual i cili u shua si një yll dhe jo si një kandil që e fik çdo lloj ere, përmes veprës së vet (pavarësisht Vlerë-Mohuesve) do të vazhdoj të na flasë në çdo kohë.Për të qëndron denjësisht konstatimi emblematik i Ciceronit: “Mors terribilis iis, quorum cum vita omnia exstinguuntur, non iis quorum laus emori non potest!” (Vdekja është diçka e tmerrshme për ata që shuhen përgjithmonë nga jeta, jo për ata që lënë një emër të pavdekshëm pas!)

                                                                                                                         © Melsen L. Kafilaj

Filed Under: LETERSI Tagged With: Melsen Kafilaj, Peter Prifti

Largpamësia e albanologut Peter R. Prifti për Kishën Ortodokse në Shqipëri 

August 17, 2023 by s p

Rafaela Prifti/

Në përkujtim të përvjetorit të vdekjes së Peter R. Priftit (17 gusht 2010) vlen të sjellim në mend përkushtimin e tij ndaj studimeve albanologjike si model i një intelektuali të përsosur si edhe një atdhetari të rrallë. Studimet e tij, të cilat përfshijnë një gamë të gjerë të shkencave politike e sociale, janë botuar në gjashtë vëllime pa llogaritur punimet shkencore si bashkëautor veç shumë shkrimeve të tij në revista profesionale e gazeta të njohura në Amerikë. Përsa i takon kohës në Vatër, ai, në vitin 1958, u emërua bashkëeditor i gazetës Dielli dhe më pas kreu vetëm për një vit (1959-1960) detyrën e Sekretarit të Federatës PanShqiptare të Amerikës Vatra në Boston nën Kryesinë e të përndriturit Fan Noli. 

Peter Prifti është anëtar nderi i Departamentit të Gjuhësisë të Universitetit të Kalifornisë në San Diego. Ai është autor i disa vëllimeve në shqip dhe anglisht si: Confrontation in Kosovo: The Albanian-Serb Struggle, 1969-1988, Remote Albania – The politics of isolation, Land of Albanians – A Crossroads of Pride and Pain, Unfinished Portrait of a Country, Mozaik Shqiptar e të tjera.

Në ditën e përvjetorit të vdekjes, është me rëndësi të lexohet letra e tij drejtuar Presidentit të atëhershëm të Shqipërisë z. Sali Berisha. Në të autori ngre zërin dhe argumenton qëndrimin e tij kundra emërimit të dhespotit grek Janullatos si kryepeshkop i Kishës Ortodokse të Shqipërisë dhe “shenjtërimin” e tij aty. E shkruar në Korrik të vitit 1992, letra ilustron mprehtësinë analitike, largpamësinë mendore përballë llogaritjeve politike dhe shpalos atdhedashurinë e një mërgimtari që ndonëse jetonte në Amerikë ishte thellësisht dhe deri në fund i përkushtuar ndaj vendit të tij të lindjes. 

Figura e Peter Priftit mbetet nga më të shquarat e diasporës shqiptare në Amerikë.

Shënim: Letra i takon arkivit të familjes Prifti. Ribotimi i plotë apo i pjesshëm pa miratimin e familjarëve është i ndaluar dhe i ndëshkueshëm me ligj.

Filed Under: Histori Tagged With: Peter Prifti, Rafaela Prifti

Kujtime për xhaxhain tim Peter Prifti, 12 vjet larguar

August 18, 2022 by s p

Julika Prifti/

Xhaxhai im, Peter R. Prifti i firmoste letrat dhe shkrimet në shqip dhe anglisht edhe me emrin e babait Rafail, ose me inicialin e emrit të tij. Kjo më bënte shumë përshtypje si fëmi sepse në Shqipërinë e viteve ’60 praktika e botimeve ishte nënshkrimi vetëm me emër e mbiemër të autorit. Në tri dekadat e para të jetës sime unë e takova xhaxhanë vetëm dy herë në Shqipëri. Ai ishte shpërngulur në Amerikë në vitin 1939 apo 1940,  ku jetoi me babanë e vëllanë e madh Apostolin. Për herë të parë ai erdhi të vizitonte familjen në Shqipëri kur unë isha pak më shumë se dy vjeç. Siç mësova më vonë, gjyshi ynë, Rafaili ishte riatdhesuar në fund të viteve 50-të pas disa tentativave të pasuksesshme për daljen nga kufiri të gjyshes dhe dy fëmijëve të tjerë. Kujtimet e mia të vizitës së parë të Peterit janë plotësuar nga fotografitë e letrat e tij ku kujtonte pyetjet e mia të shumta e disa përgjigje që i kishin bërë përshtypje. Por pas botimit të librit të tij Socialist Albania Since 1944: Domestic and Foreign Development, nga MIT Press Cambridge Massachusetts, and London England, iu mbyll dera e lejimit të vizitave në Shqipëri.  Edhe një kopje që ai ia dërgoi të vëllait, babait tim, shkrimtarit Naum Prifti në Shqipëri, nuk u dorëzua në adresën e dërguar. Nuk dinim si ta kuptonim qëndrimin kundrejt tij, një intelektual i shquar shqiptar në Amerikë. Por në një bisedë intime me babin, prof. Skënder Luarasi i tregoi se ai e kishte lexuar dhe e kishte pëlqyer shumë librin e Peter Priftit. Po libri kishte një “mëkat”. Peteri nuk e kishte lavdëruar Enver Hoxhën e ky ishte “krim” i madh. Për këtë arsye libri mbahej i rezervuar në Bibliotekën Kombëtare e nuk lejohej të merrej pa autorizime.

Peter Prifti u lejua të vinte në atdhe vetëm pas vdekjes së Enver Hoxhës, në verën e vitit 1985.  Kjo ardhje qe një gëzim i dyfishtë për ne. E para do të takoheshim pas gati një çerek shekulli dhe e dyta ishte sinjal “rehabilitimi” sepse duke u lejuar të vinin për vizita njerëzit tanë nuk ishin armiq të popullit e të atdheut. Nuk mundem ta shijonim këtë “përmirësim” biografije gjatë sepse pak ditë pas ardhjes së tij në Tirane, Ministria e Jashtme filloi të telefonte për t’i afruar udhëtime në Krujë, Korçë a ku të donte për “ta njohur mirë realitetin socialist”. Nuk mundi t’i shmangte gjatë. Ata erdhën një ditë dhe e morën me veturën e tyre për të vizituar qytetin e Krujës. Ndonëse në dukje trajtimi nga autoritetet dukej miqësor, unë parandjeva diçka kur ata nuk e lejuan babain ta shoqëronte vëllanë. Gjithsesi ishim të vetëdijshëm për arrogancën dhe mungesën e etikës nga ana e institucioneve tona. Me naivitet mendova se ndoshta ishte punë kursimi. Po të merrnin edhe babain do t’u duhej të paguanin për harxhimet e drekës apo darkës edhe për një person tjetër. Mezi e pritëm kthimin e tij dhe donim të dëgjonim përshtypjet për qytetin e Skënderbeut, për Muzeumin e Madh etj. Ai dukej i lodhur, e gati i mërzitur, me një ngjyrë të errët në fytyrë. Nuk ishte në qejf të tregonte për udhëtimin. Vetëm pas pyetjeve të shumta na tha se nuk e kishin ftuar që ta njihnin me arritjet në vend, që ai të shkruante pozitivisht për Shqipërinë. I kishin kërkuar që ta bënin agjent, të spiunonte “për të mirën e atdheut”, e sigurisht që “për këtë edhe do ta shpërblenin”.

-U ndjeva aq i fyer,- tha xhaxhai. – E hodha poshtë me përbuzje dhe prerazi kërkesën e tyre. Unë jam akademik, dhe them mendimin tim i bazuar në analiza të së vërtetës. Këtë kam bërë për dekada e këtë do të vazhdoj të bëj.

Gëzimit të ardhjes së tij i ra një vello hidhërimi e trishtimi. Një ardhje tjetër në atdhe u vu përsëri në dyshim prandaj kur u ndamë në aeroportin e Rinasit menduam se ndoshta kjo do ishte hera e fundit që shiheshim bashkë. Por pas viteve 1990 familja jonë arriti të marrë visat e të bashkoheshim me xhaxhallarët në Amerikë.

Xhaxhai i madh, Apostoli, vdiq disa muaj pas ardhjes sonë në Filadelfi. Unë vendosa të shkoj pranë xhaxhait tjetër në Kaliforni ndërsa prindërit në Nju Jork pranë motrës së vogël që studionte për anthropologji në New School në Manhattan.

Pas një viti të vështirë në Amerikë, jeta në San Diego për mua përngjante me atë në Tiranë për nga përsiatjet kulturore dhe artistike. Me Peterin bënim vizita në muzeume, shkonim në teatro, opera, shëtitje në shtete të ndryshme. E miqtë e tij ishin me të shumtë profesorë universiteti e unë kënaqesha në bisedimet me ta: Mary  dhe Peter Peratsi, prof. Leonard Newmark, Peter Schimdt etj.

Një kënaqësi e madhe ishin edhe takimi me grupin e vallëzimit ku Peteri praktikohej rregullisht, qe nga kthimi nga Shqiperia ku mësoi pak valz e tango. Ne thoshim me humor se kërcimi i tij ishte “profesional”. Amerika qe njoha me Peterin filloi të më dukej më e pëlqyeshme e më shpresëdhënëse.

Edhe pasi u largova nga San Diego në Nju Jork, e vizitoja rregullisht për vite me radhë. Aty tani nuk kisha vetëm xhaxhanë po edhe shumë shoqëri, si edhe kujtime dhe eksperienca të përftuara në qytete meksikane apo të Kalifornisë.   

Në vizitën e parafundit tek apartamenti i tij në San Diego vura re një palë dylbi të vogla që përdoren në ambiente të mbyllura.

-Do m’i falësh mua këto? – e pyeta xhaxhanë pa u menduar fare.

-Jo, më pëlqejnë t’i kem aty, – erdhi përgjigja e tij.

U pendova menjëherë që ia kërkova. Unë e dija që ai nuk i ndiqte me operat si më parë. Kërkesa ime mund të ishte kuptuar si konfirmim i mbërritjes së një moshe kur aktivitetet janë të kufizuara. Unë isha nxituar e padashur e kisha lënduar.

-Të lutem përsërite edhe njëherë kërkesën, – më ndërpreu mendimet xhaxhai.

-Jo, – i thashë. Ti ke të drejtë. Unë do të blej një palë në dyqanin e Metropolitan Opera. Atje ka dylbi me rrathë fildishti, shumë të ngjashme me të tuat.

-Të lutem më pyet përsëri, – këmbënguli ai.

-A mund të m’i falësh mua këto dylbi që t’i përdor kur të shkoj në opera? – e pyeta përsëri pak e çuditur për këtë kërkesë të tij.

-Me gjithë qejf. Jam shumë i kënaqur që do të shërbejnë edhe ty siç më shërbyen edhe mua, – u përgjegj  xhaxhai me një entuziazëm që më bëri të vë buzën në gaz.

Në çdo shfaqje në Metropolitan Opera apo në Carnegie Hall marr me vete në çantë dylbitë e dhuruara nga xhaxhai e më duket se dhe ai është ulur me mua në sallë.

Foto nga Arkivi i Familjes Prifti:

Rina, Julika, Loreta dhe Peter Prifti, Pogradec 1962

Eri, Rafaela, Peter, Julika, San Diego 1993

Prof. Newmark, Julika, Peter Prifti ne shtepine e Newmark-ut, vere 1997

Dylbi teatri te Peter Priftit                                                   

Filed Under: Histori Tagged With: Julika Prifti, Peter Prifti

VATRA DO MBYLLET, DIELLI U SHUA, SA HERE I KEMI DEGJUAR…?

September 27, 2017 by dgreca

*Vatra do mbyllet, e mbaroi qëkuri misionin, Dielli u shua…Sa here na kanë dëgjuar veshët fjalë të tilla?

1-GAZETA-DIELLI-VATRA-300x107

*Jetegjatesia e Vatres-105 vjece,  shkelqimi i Diellit ne 109 vjetorin e krijimit- kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inat të pesimistëve(dhe shpifësve), kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare./

-NJE ESSE PER MISTERIN E JETEGJATESISE SE VATRES DHE DIELLIT-/

Peter-prifti-300x139

Shkroi: PETER R. PRIFTI*/

“Vatra e mbaroi qëkuri misionin e saj historik.”!

“Vatra dhe Dielli po i ngrysin ditët.”!
Sa herë, vallë, na kanë dëgjuar veshët fjalë si këto?
Fjalë të këtilla për Vatrën dhe Diellin janë pëshpëritur poshtë e lart me vite e me dekada. E megjithatë, Vatra dhe Dielli janë gjallë dhe sot e kësaj dite. I kanë përgënjeshtruar të gjitha predikimet e vdekjes së tyre. Si për inat të pesimistëve, kanë refuzuar të tërhiqen dhe të zhduken nga skena e botës shqiptare.
Jetëgjatësia e Vatrës dhe organit të saj – të dyja tashmë në dekadën e tetë të jetës së tyre – është më tepër se kureshti. Ajo paraqitet si një “mister” që të çudit, dhe që kërkon shpjegim. Por, po të rrish e të mendosh pak, nuk është vështirë të kuptosh pse Vatra dhe Dielli kanë arritur një moshë kaq të lashtë.
Pa dyshim, arsyeja numër një është shërbimi madhështor që i bëri atdheut Vatra gjatë 12 vjetëve, që kur u themelua më 1912 dhe deri më 1924. Me punën e shkëlqyer që bëri në atë periudhë, Vatra rrëmbeu zemrat dhe mendjet e shqiptarëve dhe u fut thellë në shpirtin e tyre, madje kaq thellë sa nuk mund ta harronm as brezi i imigrantëve të parë që e krijoi atë shoqatë, as brezat që pasuan 20, 40 dhe 60 vjet më vonë, deri në ditët tona. Vatra dhe Dielli u bënë fanar i shkëlqyer që ndriçonte rrugën e shqiptarëve në atë periudhë të artë, dhe trumbetë e fuqishme që ndizte zemrat e tyre flakë me ndjenjat e atdhedashurisë. Oshëtimat e asaj trumbete nuk heshtën, nuk u tretën në hapësirë, por tingëllojnë edhe sot në veshët e shqiptarëve.
Jeta e Vatrës është paralele me jetën e Shqipërisë moderne. Të dyja kanë një moshë. Prandaj, kur kujton apo bisedon për Vatrën, shqiptari dashur pa dashur e lidh emrin e saj me kombin shqiptar, me vendin e origjinës së tij. Dhe, sikundër ai dëshiron që të rrojë Shqipëria, po ashtu dëshiron – ndofta pa e kuptuar dhe ai vetë – të rrojë edhe moshatarja e saj, Vatra. Kjo ndjenjë fisnike i ka nxitur shqiptarët ta mbajnë gjallë këtë shoqatë famëmadhe për më se 80 vjet.
Kur kujton apo bisedon për Vatrën dhe Diellin, shqiptari, gjithashtu, kujton menjëherë emrat e nderuar të Fan Nolit, Faik Konicës si edhe të veteranëve të tjerë që themeluan Vatrën dhe punuan natë e ditë për Shqipërinë. Prandaj, respektin dhe admirimin që ka për Nolin dhe Konicën, ai e ndan me Vatrën, që është krijesa e tyre dhe thesari që u lanë trashëgim shqiptarëve. Këtë trashëgim shqiptarët e kanë ruajtur si amanet, dhe kjo ka ndihmuar për t’ia zgjatur jetën Vatrës nga një brez te tjetri.
Shqiptari e sheh Vatrën jo si një shoqatë të thjeshtë, por si një institut, apo monument historik. Si e tillë, ajo qëndron përmbi interesat lokale, të kufizuara dhe kalimtare të këtij ose atij grupi. Ndonëse është marrë me politikë – se me politikë u angazhua edhe Skënderbeu dhe Ismail Qemali – ajo shihet gati si simbol kombëtar, që përfaqëson dhe bashkon të gjithë shqiptarët, pa dallim. Ja një tjetër arsye që shpjegon jetëgjatësinë e Vatrës dhe DIELLIT.
Dielli është regjistri më i vjetër i jetës kolektive të shqiptarëve të Amerikës. Në faqet e tij është shkruar gati gjithë historia e tyre, që kur zbarkuan imigrantët e parë dhe deri te imigrantët e fundit. Vetë ky fakt i lidh ata me Diellin dhe Vatrën në një mënyrë intime, të ngrohtë, pak a shumë ashtu siç lidhen njerëzit me shokë e miq të vjetër dhe të paharruar. Edhe ky fakt ka lojtur rol në jetëgjatësinë e Vatrës.
Ka edhe një arsye tjetër që shpjegon misterin e lashtësisë së pashembullt të Vatrës. Ky është faktori semantik apo gjuhësor që ka të bëjë me vetë emrin e Vatrës dhe të organit të saj. Fjala “Vatra” tingëllon bukur në vesh, mbasi na sjell para syve imazhc të këndshme e të dashura si oxhakun e shtëpisë, zjarrin e ngrohtë, rrethin familjar, zakonet e mikpritjes dhe bujarisë. Po ashtu fjala “Dielli” na tërheq si një magnet, sepse “diell” do të thotë dritë, energji e pasosur, jetë e gjallëri. “Vatra” dhe “Dielli” janë emra të goditur, që i kanë tërhequr shqiptarët qysh nga fillimi i shekullit 20 dhe deri te pragu i shekullit 21, ku kemi arritur.
Nga diskutimi i sipërm del se jetëgjatësia e Vatrës dhe Diellit, sado e çuditshme që duket në sipërfaqe, nuk është mister i pazgjidhshëm. Vatra dhe Dielli kanë rrojtur dhe rrojnë mbasi ato janë të lidhura ngushtë qoftë me jetën e jashtme, kolektive të shqiptarëve (është fjala për punët e mëdha që kanë bërë nëpërmjet Vatrës), qoftë me jetën e tyre të brendshme, me ndjenjat shpirtë- rore dhe emocionale, me krenarinë dhe nostalgjinë për të shkua- rën, me gjithë historinë e tyre në Amerikë.
* Peter R. Prifti, ishte editor I Diellit dhe sekretar I VATRES. Ky artikull u botua DIELLI, Nju Jork, numri janar-shtator 1994.)

Filed Under: Featured Tagged With: Dielli u shua, Peter Prifti, Vatra u mbyll

SHTYPI SHQIPTAR NË AMERIKË

December 13, 2014 by dgreca

Nga Peter R. PRIFTI*/
Shqiptarët etnikë në Shtetet e Bashkuara janë duke mbushur njëqindvjeçarin e parë që kur patën arritur këtu në një numër të madh në fillim të këtij shekulli. Shtypi i tyre në këtë vend gjithashtu nuk është më pak i vjetër. Jetëgjatësia e tij shkon pothuajse parale me periudhën që ata ndodhen në këtë vend. Duke filluar nga viti 1906 e deri në ditët tona kjo periudhë mbulon saktësisht 86 vjet, me fjalë të tjera, shtypi shqiptar ka arritur një moshë të respektuar dhe madje fort të nderuar të një tetëdhjetëvjeçari: flokëbardhë dhe solemn, por akoma luftarak.

Natyra e shtypit shqiptar

Duke folur për shtypin shqiptar në Amerikë, ne kemi parasysh dy lloje botimesh: gazeta dhe revista dhe jo fletushka dhe botime të tjera të këtij lloji. Natyrisht, sdhtypi shqiptar ka qenë pjesë e një familjeje mjaft të gjerë të shtypit etnik në Shtetet e Bashkuara: gjerman, irlandez, italian, izraelit, rus e kështu me radhë. Një pjesë e qenësishme e këtij shtypi etnikhistorikisht ka qenë radikal dhe madje revolucionar. Në anën tjetër, një pjesë e mirë e shtypit etnik që identifikuar kaq ngushtë me shtypin amerikan sa që, përsa u përket të gjitha qëllimeve praktike, nuk mund të dallohet prej tij. Ai është joideologjik, jomisionar dhe i orientuar nga biznesi.
Sikundër shtypi i grupeve të tjera etnike, shtypi shqiptar në përgjithësi aspironte të përmirësonte kushtet sociale, ekonomike, edukative dhe politike të shqiptarëve. Por ndryshe nga një pjesë e madhe e shtypit të emigrantëve, ai i rezistoi asimilimit nga shoqëria amerikane dhe në anën tjetër qe i përmbajtur përsa i përket bashkimit me rrymat radikale dhe revolucionare të shtypit të emigrantëve. Shkurt, ai i mënjanoi të dyja këto ekstreme.
Nëse duhet përdorur një fjalë mbi të gjitha për të karakterizuar apo përkufizuar shtypin shqiptar në Amerikë, kjo është fjala NACIONALIZËM. Nacionalizmi, që nënkupton formimin dhe ruajtjen e shtetit shqiptar, ka qenë preokupimi qendror i shqiptarëve të Amerikës dhe si rrjedhojë tema dominante e aktivitetit të shtypit të tyre. motivi patriotik, i diktuar nga nevojat urgjente të kombit shqiptar, përgjithësisht ka dhënë tonin, ka përcaktuar programin dhe, ka plazmuar aktivitetin e shtypit.
Nuk është pa rëndësi fakti që gazeta e parë shqiptare e botuar në Amerikë u quajt Kombi. Kjo ndodhi në vitin 1906. Po ashtu, programi i shpallur në vitin 1909 nga pasardhësja e Kombit – Dielli, u përshkrua nga gazeta si “krejtësisht kombëtar”, domethënë me orientim nga Shqipëria. Programi me gjashtë pika diskutonte kombësinë shqiptare, gjuhën dhe shkollat, si dhe zhvillimin e ekonomisë së Shqipërisë, por nuk thoshte asnjë fjalë për gjendjen apo shqetësimet e shqiptarëve në Amerikë.
Pionierët e shtypit shqiptar në këtë vend kishin arsyet e tyre, natyrisht, për t’i kthyer sytë nga toka që ata kishin lënë prapa. Vala e parë e emigrantëve erdhi nga një vend i varfër, i prapambetur, që ishte akoma nën sundimin turk. Thellësisht koshientë për atdheun e shtypur dhe të varfëruar, ata organizuan jetën e komunitetit të tyre në Shtetet e Bashkuara, duke përfshirë shtypin e vet, duke patur Shqipërinë si fokus të vëmendjes së tyre.
Arritja e parë e shënuar në këtë pikëpamje ishte themelimi në vitin 1908 i Kishës Ortodokse Shqiptare, motivi i së cilës ishte më tepër kombëtar se sa fetar. Institucioni i dytë i rëndësishëm, gjithashtu i frymëzuar nga dashuria dhe qëllimet kombëtare, ishte Federata Pan-Shqiptare Vatra e Amerikës – Vatra, që u themelua në vitin 1912. Ideali kombëtar ishte më i rëndësishmi në mëndjen e themeluesve të këtyre dy institucioneve historike. Dhe ky ideal, sikurse e thamë më parë, ishte që Shqipëria të bëhej një vend i pavarur, si dhe të modelohej në stilin modern perëndimor të demokracisë, si Shtetet e Bashkuara të Amerikës.
Falë kushteve të veçanta që mbisundonin në Shqipëri në pjesën e parë të shekullit, sidomos në dy dekadat e para, shtypi shqiptar në Amerikë u angazhua thellë në politikë. Diskutimet e zjarrta politike që ndizeshin në kafenetë e shqiptarëve nga mëngjesi deri në mbrëmje u reflektuan në botimet e tyre dhe ajo që botohej në shtyp ishte ushqim për komente plot pasion, analiza dhe argumentime në klubet dhe kafenetë e tyre.
Në përgjithësi, gazetat dhe revistat shqiptare në këtë kohë, që e konsideronin si detyrë të luftonin nga njëra anë kundër strukturës sociale ekzistuese në Shqipëri, e cila ishte kryesisht një sistem i aristokracisë së tokës dhe i prijsave të fiseve, dhe në anën tjetër të shprehnin përkrahje për bujqërit, dyqanxhinjtë dhe mësuesët, që së bashku formonin të ashtuquajturin segment opinga të popullsisë. Ata konsideroheshin si një element i rëndësishëm, punëtorë dhe i pakorruptueshëm i popullsisë, të cilit mund t’i bësohej ndërtimi i një kombi shqiptar të lirë dhe përparimtar.

Një vështrim statistikor i shtypit

Nëse shqyrtojmë historinë e gjatë 86 vjeçare të shtypit shqiptar në Amerikë, në do të ndeshemi me disa të dhëna interesante dhe heraherës mjaft të papritura.
Ne jemi kureshtar të dimë para së gjithash se sa gazeta dhe revista kanë parë dritën e botimit gjatë kësaj periudhe. Dhe ne jemi krejt të befasuar të mësojmë se nuk ka patur ndonja një duzinë botimesh të tilla, por plot 82, sipas përllogaritjes sonë. Ky numër tregon se ka patur afërsisht dhjetë botime të reja për çdo dekadë.
Sikundër mund të pritej, numri i gazetave është tepër më i madh se sa ai i revistave. Ne kemi konstatuar se përpjestimi është përafërsisht 5 gazeta për çdo një revistë. Kështu, nga numri i përgjithshëm prej 82 të përkohshmesh, 66 janë gazeta, ndërsa revista –17.
Numerikisht, shtypi para Luftës së II-të Botërore ishte më pjellor se sa në periudhën e pasluftës, megjithëse periudha e mëparshme ishte dhjetë vjet më e shkurtër (38 me 48 vjet). Afro dy të tretat e të gjitha botimeve që kemi identifikuar në këtë studim, kanë qenë botuar para Luftës së II-të Botërore. Krahasuar me atë periudhë, aktiviteti i shtypit në periudhën e pasluftës ka rënë në mënyrë dramatike.
Në studim janë përcaktuar edhe afatet e zgjatjes së jetës individuale të gazetave. Të dhënat nuk janë të plota për periudhën e pasluftës. Por gazetat dhe revistat e paraluftës, në përgjithësi, kanë një nivel mjaft të lartë mortaliteti. Gati 50 përqind e tyre (25 nga numri i përgjithshëm prej 52) janë zhdukur brenda vitit, 40 përqind të tjera ose nja 22 kanë zgjatur nga dy deri në tre vjet, tre kanë zgjatur midis 4 dhe 9 vjetësh, dhe vetëm dy kanë vazhduar për më shumë se 10 vjet: Liria në Boston, tani në vitin e saj të 51-të, dhe Dielli, zonja e madhe apo patriarku i shtypit shqiptar, tani në vitin e saj të 83-të.
Në pjesën më të madhe, këto gazeta dhe revista kanë qenë botuar si javore, dyjavore, mujore ose dymujore. Por ka megjithatë disa përjashtime. Për një periudhë prej katër vjetësh, në dekadën e dytë (1915-19), në udhëheqjen editoriale të Kostë Çekrezit, Dielli u botua çdo ditë. Kjo ishte pasojë direkte e aktivitetit intensiv patriotik të shqiptarëve në Amerikë, pas Luftës së Dytë Botërore, kur fati i Shqipërisë ishte varur në qime. Në periudhën pas Luftës së Dytë Botërore, një gazetë, Illyria, tani në vitin e saj të katërt, është duke u botuar në Bronx, N.Y. dy herë në javë; ndërsa në skajin tjetër të spektrit, Albanian Catholic Bulletin, në rajonin e San Franciskos, është botuar rregullisht një herë në vit, duke filluar nga viti 1980.
Sikundër është rasti tani, ashtu edhe në të kaluarën, shtypi shqiptar ka folur shpesh në më shumë se në një gjuhë. Mbi 30 botime kanë qenë shtypur në shqip dhe anglisht dhe të paktën katër prej tyre kanë botuar edhe materiale në frëngjisht dhe italisht.

Ku kanë qenë botuar ato?

Një pyetje që të vjen në mënyrë të natyrshme në mend është kjo: Në cilët qytete dhe shtete kanë qenë botuar ose janë duke u botuar tani gazetat dhe revistat shqiptare? Duke filluar nga viti 1906 e deri në kohën tonë, botimet shqiptare kanë qenë botuar në dhjetë shtete dhe 21 qytete në të gjithë vendin. Nga pikëpamja rajonale, nga të 80 botimet, vendin e botimit të të cilave ne e dimë, shumica më e madhe, 66 që të jemi të saktë, kanë qenë botuar në East Coast, nja një duzinë në Midwest, dhe vetëm 3 në West Coast.
Nëse bëjmë një hulumtim shtet për shtet, do të shohim se Massachusetts kryeson me 42 botime, ose me më shumë se 50 përqind të numrit të përgjithshëm. New Yorku zë vendin e dytë me 22 ose me rreth një të katërtën e numrit të përgjithshëm. Revistat që mbeten, gjithsejt 18, janë të përhapura në 8 shtete, duke përfshirë Connecticut, New Jersey, Ohio, Michigan, Illinois, Missouri, Colorado dhe California.
Një hulumtim qytet për qytet e vë Bostonin në ballë të parë me 23 botime. Kjo është e kuptueshme, duke marrë parasysh se Bostoni historikisht ka qenë qendra kombëtare dhe kulturore e emigrantëve shqiptarë në Amerikë. Qyteti i New Yorkut është në vendin e dytë me 19 botime. Ndërkaq, nëse krahasojmë periudhën e paraluftës me atë të pasluftës, shohim se ka ndodhur një ndryshim i roleve midis Bostonit dhe New Yorkut. Bostoni ra nga 19 botime në periudhën e paraluftës në 4 në periudhën e pasluftës, kurse numri i botimeve te New Yorkut u bë dyfish e më shumë në periudhën e pasluftës, duke u rritur nga 6 në 13. Shifrat tregojnë se qysh nga Lufta e Dytë Botërore, New Yorku ka qenë qendra udhëheqëse e shtypit në Amerikë. Arsyeja për këtë është se në periudhën e pasluftës, New Yorku u bë magneti kryesor për “Emigracionin politik” shqiptar, duke tërhequr dhjetra mijëra azilantë, duke përfshirë një numër të madh intelektualësh dhe njerëzish profesionistë. Shtypi për ata ishte një instrument i natyrshëm dhe bile i pazëvendësueshëm për artikullimin e pikëpamjeve të tyre për çështjet e ditës, mbi të gjitha ato politike dhe fetare, sidomos në lidhje me Shqipërinë dhe Kosovën.

Shtypi politik, fetar dhe edukativ-letrar

Nëse shqyrtojmë karakterin apo programin e shtypit shqiptar në këtë vend, shohim një konstrast që të çudit midis periudhës së paraluftës dhe të pasluftës, të paktën në dy fusha: politike dhe fetare. Le të analizojmë të parën politikën. Në të gjithë historinë e shtypit të emigracionit shqiptar, mund të numërojmë afro një duzinë me gazeta dhe revista thjesht apo kryesisht politike. Ky është shtypi që mund të quhet shtypi i partisë ose partizan, i përbërë nga organe zyrtare të partive, kominiteteve apo grupeve të organizuara politike.
Tani, në periudhën para Luftës së Dytë Botërore, politika ka qënë pika kryesore e diskutimeve në shtypin shqiptar. Ndërkaq, është një gjë që të ngjall kureshtjen fakti se vetëm një botim ka qenë formalisht dhe zyrtarisht politik për nga natyra. Kjo ka qenë gazeta Albania, organ i Partisë Politike dhe Kombëtare që u botua në worcester, Mass nga 1908 në vitin 1920. Në kontrast me këtë, në periudhën e pasluftës, ne mund të numërojmë të paktën 11 botime politike, që është reflektim padyshim i të ashtuquajturit emigracion politik të shqiptarëve në Amerikë, i përbërë nga azilantë apo refugjatë që erdhën këtu si pasojë e fatkeqësive të shkaktuara nga Lufta e Dytë Botërore, plus persekutimet politike dhe ideologjike në Shqipëri dhe Kosovë pas luftës. Klima e favorshme politike në Shtetet e Bashkuara dha mundësi për botime të tilla si Shqiptari i Lirë, organ i Komitetit Shqipëria e Lirë: Shërbestari i Shqipërisë i Partisë Demokratike Agrare “Balli Kombëtar”; Lidhja e Prizrenit, e botuar nga Lidhja e Prizrenit në Mërgim; Atdheu i “Lëvizjes së Legalitetit”; Lajmëtari i të Mërguemit i Bllokut Kombëtar Indipendent e kështu me radhë.
Në fushën fetare gjithashtu ekziston një përpjestim mjaft i theksuar midis botimeve të paraluftës dhe të pasluftës. Nga 8 organet fetare që kemi identifikuar, vetëm njëri është botuar para luftës. Ky ishte Shqipëria, organ i Komunitetit Fetar Muhamedan Shqiptar, që u shfaq për një kohë të shkurtër në Waterbury, Ct., në vitin 1918. Shtatë botime të tjera fetare apo kryesisht të natyrës fetare janë: Jeta Muslimane Shqiptare, Zëri i Bektashizmës, dhe Përpjekja jonë, të gjitha organe të Komunitetit Mysliman; The Vineyard dhe Drita e Vërtetë, të dyja organe të Komunitetit Ortodoks; dhe Jeta Katolike Shqiptare dhe Albanian Catholic Bulletin, që janë produkt i Komunitetit Katolik. Rritja në numër e periodikut fetar, pjesërisht i dedikohet themelimit të disa faktorëve të katolikëve dhe myslimanëve shqiptarë në Amerikë, dhe pjesërisht si reaksion i politikës antifetare të regjimit komunist në Shqipëri. Vërtet, pjesa më e madhe e shtypit të pasluftës shquhet jo vetëm për karakterin e tij nacionalist, por edhe për qëndrimet e tij të forta antikomuniste.
Botimet me një program që vë theksin mbi kulturën dhe studimin, datohen që në vitin 1920, me shfaqjen e gazetës Studenti në Springfield, Mass. Studenti u botua nga Skënder Luarasi, i biri i Petro nini Luarasit. Një tjetër gazetë e ngjashme, e quajtur gjithashtu Studenti, u shfaq një vit më vonë në Boston.
Revista Letrare pati një ekzistencë të shkurtër në vitin 1927 në watertown, Mass. Në periudhën e pasluftës, Shoqëria Letraro-Amerikane në Boston botoi The Albanian-American në mesin e viteve 1950, duke patur për editor dramaturgun e dëgjuar Vasil Alarupi. Revista më e vonshme e këtij lloji është Albanica, një revistë akademike dhe letrare, e botuar nga Arshi Pipa në New York. Albanica ka tërhequr një numër shkrimtarësh të njohur dhe ka mundësinë të bëhet një revistë shqiptare me ndikim në këtë anë të Atlantikut, nëse do të ketë një vështrim më të gjerë përsa i përket zgjedhjes dhe trajtimit të materialeve të saj.
Në përgjithësi, shtypi në amerikë ka qenë më aktiv në fushat që kanë të bëjnë me politikën, edukimin dhe shoqërinë, dhe më pak aktiv në fushat letrare dhe artistike. Si pasojë, suksesi i tij ka qenë gjithashtu më i madh në këto kategori.

Udhëheqja e shtypit shqiptar

Shtypi shqiptar në Amerikë është po aq produkt i nevojave dhe i preokupimeve vitale të kombit shqiptar, sa dhe është krijesë e disa figurave shqiptare në Amerikë. Në këtë kuptim, shtypi është një listë e pothuajse të gjithë udhëheqësve më të shquar të komunitetit shqiptaro-amerikan, sidomos në periudhën e vet të formimit dhe më vitale, kryesisht nga viti 1906 në vitin 1924.
Lista e këtyre udhëheqësve është e madhe dhe impozante. Ajo përfshin Nolin, Faik Konicën, Kristo Dakon, Kristo Floqin, Kostë Çekrezin, Parashqevi Qiriazin, Midhat Frashërin, Skënder Luarasin, Mihal Gramenon dhe të tjerë më pak të shquar. Nga këta, më aktivi nga të gjithë ka qenë padyshim Konica. Konica ka qenë i lidhur ngushtë me nja një gjysmë duzine botimesh, më shpesh si editor apo drejtor menaxher. Këtu përfshihen Dielli, Flamuri, Trumbeta e Krujës, Shqiptari i Amerikës, Bota e Re, Purteka dhe Kombi në Rrezik. Figura tjetër më aktive ka qenë Çekrezi, editor i kujdesshëm i Diellit në vitet e para, editor i revistës Illyria në vitin 1916, dhe i Adriatic Review në vitet 1918-1919 dhe, më në fund, themelues i gazetës Liria në Boston në vitin 1941. Përsa i përket Fan Nolit, emri i tij figuron kryesisht në lidhje me Diellin, Adriatic Review, dhe revistën Republika që u shfaq në vitet 1930-33.
Kur mendojmë për Diellin, normalisht ne mendojmë për dy apo tre nga editorët më të shquar të tij, si Noli, Konica dhe Çekrezi. Por në fakt, lista e editorëve të Diellit është mjaft e gjatë dhe shumë prej tyre janë figura mjaft të njohura. Kanë qenë njëzet editorë dhe zëvendës editorë në historinë e gjatë dhe dramatike të Diellit. Përveç Nolit, Konicës dhe Çekrezit, lista përfshin Kristo Floqin, Kristo Dakon, Paskal Aleksin, Eftim Naçin, Denis Kamburin, Bahri Omarin, Loni Kriston, Andon Frashërin, Andrea Elian, Nelo Drizarin, Peter Tikon, Qerim Panaritin, Athanas Gegajn, Refat Gurrazezin, Xhevat Kallajxhiun, Eduard Liçon dhe Arshi Pipën. Ne gjithashtu do të përmendim emrin e presidentit të tanishëm të Vatrës, z. Agim Karagjozi, që është duke shërbyer përkohësisht si editor i Diellit, duke pritur caktimin e një editori të përhershëm. Lista, mund të shtojmë, nuk është në një rend të rreptë kronologjik.
Si një shënim, duam të kujtojmë se Qerim Panariti, me 19 vjetët e tij të shërbimit si editor i Diellit (1944-1963), e ka mbajtur këtë punë më gjatë se çdo editor tjetër. Megjithatë, rekordin për kohën më të gjatë si editor në historinë e shtypit shqiptar në Amerikë e ka mbajtur Dhimitri Nikolla (Trebicka), që ka botuar Lirinë në Boston për 47 vjet, nga 1943 deri në vdekjen e tij në vitin 1990.

Dy shembuj të gazetave shqiptare në SHBA

Meqë Dielli dhe Liria janë dy gazetat më të vjetra dhe më të njohura shqiptare në Shtetet e Bashkuara, një analizë e shkurtër e secilës prej tyre do të dukej normale. Këto gazeta përfaqësojnë gjerësisht emigrantët shqiptarë në këtë vend. Në faqet e tyre janë pasqyruar aktivitetet, arritjet dhe dështimet, evolucioni ekonomik dhe kulturor, diskutimet, grindjet dhe pozicionet në terrenin gjithnjë të ndryshueshëm në Shqipëri.
Dielli është shëmbulli më i suksesshëm i një gazete shqiptare në Amerikë. I parë historikisht, ai është botimi më i rëndësishëm, më me influencë dhe më me prestigj i emigrantëve shqiptarë në këtë vend.
Mbi të gjitha, orientimi ideologjik i Diellit ka qenë nacionalist. Ndërkaq programi i saj specifik ka ndryshuar ndër vite me ndryshimin e rrethanave. Në tre vjetët e parë (1909-12), objektivi i saj kryesor ka qenë sigurimi i autonomisë për Shqipërinë brenda Perandorisë Otomane. Në vitin 1912, vitin që Shqipëria arriti pavarësinë, gazeta u bë organ i Federatës Pan-Shqiptare të Amerikës – Vatra, 12 vjetët e mëpastajmë ishin vjetët më aktivë dhe më të rëndësishëm historikë. Gjatë kësaj periudhe, preokupimi kryesor i gazetës ka qenë që të sigurojë sovranitetin e Shqipërisë dhe integritetin e saj territorial, pas kaosit të shkaktuar nga Lufta e Parë Botërore, sikurse dhe përkrahja e përpjekjeve për të vendosur një shoqëri demokratike në Shqipëri. Pas dështimit të eksperimentit demokratik të Peshkop Nolit në Shqipëri në vitin 1924, ideologjia dhe politika e gazetës ndryshuan papritmas në drejtim të qëndrimit të djathtë dhe të qendrës, një lëvizje që shkaktoi një çarje midis forcave të Nolit dhe të Konicës. Në dekadat që pasuan, ky ndryshim reflektoi në mënyrë suksesive platformat monarkiste, pro-fashiste (për një kohë të shkurtër) dhe antikomuniste. Sot, gazeta Dielli është e respektuar për moshën e saj të nderuar, politikën e saj demokratike dhe mbi të gjitha për rolin e shquar historik që luajti në vitet e para të rinisë së saj.
Liria, organ i Organizatës së Lirë Shqiptare, është zyrtarisht një gazetë joideologjike, jopolitike dhe jopolemike. Ajo vazhdimisht ka pretenduar se është një gazetë patriotike, që i është përkushtuar interesave jetësore të Shqipërisë, pikësëpari kundër kërcënimeve të ushtruara nga grekët dhe serbët.
Megjithatë, jozyrtarisht, për më shumë se katër dekada, kjo gazetë ka ndjekur një politikë lehtësisht të qendrës së majtë. Ajo në heshtje ka përkrahur regjimin socialist të Hoxhës, duke ekzekutuar imazhin zyrtar të një Shqipërie progresive të modeluar në Tiranë. Kjo është bërë kryesisht duke rishtypur tekste të artikujve nga shtypi shqiptar – që natyrisht kishin vulën e aprovimit qeveritar – dhe duke përhapur libra, revista, filma dhe prodhime të tjera të importuara nga Shqipëria. Si vetëmbrojtje, gazeta mori një qëndrim të tillë që linte të kuptonte se ajo nuk përkrah regjimin e Hoxhës si të tillë, por vetëm bën të njohur arritjet e popullit shqiptar, i cili e pat çliruar veten nga sundimi shtypës i bejlerëve dhe bajraktarëve të Shqipërisë së paraluftës.
Në të njëjtën kohë, Liria afirmonte devocionin e saj ndaj Amerikës dhe bënte thirrje për restaurimin e marrëdhënieve miqësore midis Shqipërisë dhe Amerikës. Bash para ardhjes së demokracisë në Shqipëri, gazeta kritikoi publikisht politikën represive të Shqipërisë staliniste. Që atëherë, ajo ka qenë një përkrahëse e fuqishme e forcave demokratike në Shqipërinë e re.
Midis këtyre dy gazetave, Dielli dhe Liria përfaqësojnë me një saktësi mjaft të madhe tendencat kryesore politike, ekonomike dhe sociale midis shqiptarëve etnikë në Amerikë. Por përveç këtyre gazetave kryesore, ka patur disa periodikë që kanë vepruar në periferi të shtypit etnik shqiptar si tërësi. Të shtyra nga një simpati e fuqishme për popullin punonjës dhe lëvizjet radikale, këto botime kanë bërë thirrje për një ristrukturim radikal të rendit të vjetër social në Shqipëri. Shembuj botimesh të këtij lloji janë Koha (Jamestown, N.Y., 1915-1919), Përlindja (Framingham, Mass, 1917), dhe Demokratia (Boston, 1938).

***
Në tërësi, aktiviteti i shtypit shqiptar në Amerikë ka qenë i konsiderueshëm dhe i vazhdueshëm, pa asnjë ndërprerje që kur lindi në vitin 1906. Ky shtyp ka bërë një shërbim të shquar në formimin e ndërgjegjes kombëtare, të unitetit dhe të qëllimeve të përbashkëta midis emigrantëve shqiptarë, që nga koha e “të ardhurve të parë” e deri në brezin e katërt të shqiptaro-amerikanëve. Gjatë të gjithë kësaj periudhe shtypi është përpjekur, kryesisht dhe pikësëpari, të mbrojë dhe të avancojë interesat kombëtare shqiptare. Kjo është e kuptueshme kur ne sjellim ndër mend se ideali kombëtar ka qenë gjithnjë fokusi dhe drita udhërrëfyese e shtypit shqiptar në Amerikë.
* U ribotua ne Diellin special te 28 nentorit 2014, e derguar nga shkrimtari Naum Prifti
*) U botua fillimisht anglisht në gazetën “Dielli”, Nr. 1-2, janar-qershor, 1993. U përkthye nga Çezar Kurti dhe u botua te “Illyria”, New York 6-8 tetor, dhe 10-12 tetor, 1994.

Filed Under: Histori Tagged With: Peter Prifti, SHTYPI SHQIPTAR NË AMERIKË

  • 1
  • 2
  • Next Page »

Artikujt e fundit

  • Presidentja e Republikës së Kosovës, Vjosa Osmani, është takuar me Ambasadorin e SHBA-ve në Kosovë, Jeffrey Hovenier
  • Shtatori është dhembja dhe krenaria jonë, kujtimi për masakrën e Deliajve në Abri
  • KLARA  KODRA,  STUDIUESE  E  LETËRSISË  ARBËRESHE
  • Pyetje
  • Shqipëria po shitet, shqiptarët  rrijnë e vështrojnë
  • SERBIA – PROBLEM I BALLKANIT DHE JO ZGJIDHJE E TIJ
  • IL PICCOLO DI TRIESTE (1912) / FALË MARK KAKARRIQIT ARRITËM TË INTERVISTONIM NË QYTETIN TONË ISMAIL BEJ QEMALIN, PARA SE KY I FUNDIT TË NISEJ PËR TË SHPALLUR PAVARËSINË E SHQIPËRISË
  • Afrim Bunjaku, in memoriam…
  • Shkollat Shqipe Alba Life në NY e hapën vitin e ri akademik 2023-2024 me fidanishten e parë të saj në Staten Island
  • “Zërat e dygjuhësisë”
  • Qeveria federale po shkon drejt mbylljes. Çfarë do të thotë kjo dhe kush dëmtohet?
  • PSE ËSHTË E PËRFSHIRË DREJTËPËRDREJTË SERBIA NË SULMIN TERRORIST NË VERIUN E KOSOVËS?
  • Kryeministri Kurti: Lavdi Rreshter Afrim Bunjakut, Heroit të Republikës së Kosovës dhe dëshmorit më të ri të tokës së saj
  • “Mother Teresa’s Revolution of Tenderness”
  • Nder dhe Privilegj në këtë Mision të Shenjtë

Kategoritë

Arkiv

Tags

albano kolonjari alfons Grishaj Anton Cefa arben llalla asllan Bushati Astrit Lulushi Aurenc Bebja Behlul Jashari Beqir Sina dalip greca Elida Buçpapaj Elmi Berisha Enver Bytyci Ermira Babamusta Eugjen Merlika Fahri Xharra Frank shkreli Fritz radovani Gezim Llojdia Ilir Levonja Interviste Keze Kozeta Zylo Kolec Traboini kosova Kosove Marjana Bulku Murat Gecaj nderroi jete ne Kosove Nene Tereza presidenti Nishani Rafaela Prifti Rafael Floqi Raimonda Moisiu Ramiz Lushaj reshat kripa Sadik Elshani SHBA Shefqet Kercelli shqiperia shqiptaret Sokol Paja Thaci Vatra Visar Zhiti

Log in

This website uses cookies to improve your experience. We'll assume you're ok with this, but you can opt-out if you wish. Cookie settingsACCEPT
Privacy & Cookies Policy

Privacy Overview

This website uses cookies to improve your experience while you navigate through the website. Out of these cookies, the cookies that are categorized as necessary are stored on your browser as they are essential for the working of basic functionalities of the website. We also use third-party cookies that help us analyze and understand how you use this website. These cookies will be stored in your browser only with your consent. You also have the option to opt-out of these cookies. But opting out of some of these cookies may have an effect on your browsing experience.
Necessary
Always Enabled
Necessary cookies are absolutely essential for the website to function properly. This category only includes cookies that ensures basic functionalities and security features of the website. These cookies do not store any personal information.
Non-necessary
Any cookies that may not be particularly necessary for the website to function and is used specifically to collect user personal data via analytics, ads, other embedded contents are termed as non-necessary cookies. It is mandatory to procure user consent prior to running these cookies on your website.
SAVE & ACCEPT