Nga Fadil LUSHI/
Dikur moti një hokatar mendjendritur mirditas, pos tjerash, kishte thënë: “Eh, mor vëllaçko, për të bërë “pordhë” në një ndejë a në një mexhlis, nuk mjafton vetëm të kesh prapanicë, por duhet të kesh edhe këllqe dhe guxim për ta “arsyetuar atë budallaki që e ke bërë”! Në vitet 60, kur unë dhe disa shokë të tjerë të klasës vijonim leksionet në vitin e tretë, kishim shumë “telashe” me një nxënës që quhej Pëllumb B., i cili sot e kësaj dite, njihet me nofkën “kandarxhiu”. (Ai (nuk) kishte po edhe sot, nuk ka hiç gjë të përbashkët me “tyxharët dhe tregtarët toptanxhinj”, që kur afrohet koha e mbylljes së pazarit, blejnë për pak para mallrat që kanë mbetur pa myshterinj). Ai shpesh, me rast e pa rast, me “kandarin e tij mental” mëtonte të maste heshtjen e akëcilit që qëndronte pranë tij, ose maste edhe të (pa) vërtetat, arrogancat, dëshpërimet, dufet patologjike të shqiptarëve dhe gabimet e përbashkëta të tyre, si dhe lavdet e njerëzve që sot nuk përmenden hiç fare. Nuk harronte të vinte në kandar çdo fjalë të shkruar e të pashkruar, çdo mendim qoftë të ishte i qartë, i gabuar a edhe i paragjykuar…, e vinte në kandar edhe historinë e ndasive shqiptare. Pasi i evidentonte faktet a provat e grumbulluara, ashtu me përpikmëri i redaktonte dhe i bashkëngjiste në “rabushin e tij”, sa për të mos i harruar. Në “kryeminderin e rabushit”, që moti i kishte vënë edhe nja tri, katër fjali, fjali këto për ne të mirënjohura, siç janë: “O sa mirë me qenë shqiptar…, Bac u kry! Rroftë Shqipëria e Madhe, pa ujë e pa rrymë ”e të tjera “thashetheme”!
Ç’është e vërteta, i nderuar lexues, ky “kandarxhiu” edhe pas pesë dekadash, as që e ka ndërmend të mbyllë gojë e veshë. Një ditë më takoi në “udhëkryqin e tij” dhe ashtu me “dhunë ma preu rrugën”. Më sugjeroi që me vëmendje të duhur t’ia dëgjoj shpjegi-
min e tij lidhur me një mesele a një vaki. Më tha: …, eh, sa të lezetshëm jemi ne, shqiptarët, sidomos kur debatojmë (në vetën e parë), për atë prirjen tonë të brendshme për të pasur diçka që nuk e meritojmë…, për ato çrregullimet tona mentale, për narcizmin tonë politik, për udhëkryqet e historisë shqiptare…, për ca çështje tonat madhore të pazgjidhura, për çështje të paragjykuara, për çështje që na zvarriten ditë për ditë e njëra pas tjetrës, si ato gjarpërinjtë e varrezave të humbura…, për do çështje kombëtare, në veçanti për do festa të saj, të cilat i kremtojmë kuturu, gjegjësisht pa e ditur se në ç’kohë dhe në ç’vend duhet të ndodhin. Më duhej t’ia përgjysmoj fjalën, sepse e zgjati a e trashi tmerrësisht hyrjen e “muhabetit”. (mbase ngjashëm siç e stërzgjas edhe unë këtë paragraf gazete).
Nejse, t’i biem shkurt këtij “muhabeti”! Ia parashtrova pyetjet: kush të futi në siklet, kush ishte ai qaraman e qerrata që ta përpiu, ta drodhi dhe ta bëri fjalën dysh dhe veresi!? Ma dha këtë përgjigje: “Para disa ditësh, ca biznesmenëve shqiptarë u parashtrova një kërkesë për ndihmë materiale. Me këto lekë, kisha ndërmend që të shpirtëzoj një ide timen të kahershme…, gjegjësisht sa i përket gjallërimit të një date të shqiptarisë. (nuk e kuptova dot, se për cilën “shqiptari” e kishte fjalën, për të djeshmen apo për “shqiptarinë” e sotme). Çuditërisht, në kohë të caktuar disa prej “punëdhënësve”, më dhanë përgjigje nga më të ndryshmet. Njëri prej tyre, “hazërxhevapin” e kishte të paqartë, tjetri e kishte në xhepin e xhupit të qëndisur “alla katundarçe”, tjetri përgjigjen e bëri tërkuzë, tek ai që nuk besoja se nuk do na jepte hiç gjë, na dha më shumë lekë, se ç’na duhej, njëri na dha përgjigjen: nuk japim lëmoshë (nuk kërkoja lëmoshë), një tjetër më tha: kërkesa juaj nuk kaloi në komisionin ekonomik të ndërmarrjes që ju drejtuat…, një tjetër na tha se kërkesa juaj nuk u mor në konsideratë, e të tjera përgjigje (jo) meritore!
Pëllumb “kandarxhiut” më duhej t’i them se është e drejta e çdonjërit të të ndihmojë apo mos të të ndihmojë. Ato lekë janë pjellë e djersës së tyre dhe, rrjedhimisht, akëcili prej nesh kur shtrin dorën për mbështetje materiale, parimisht nuk ka të drejtë të hidhërohet. Pëllumb “kandarxhiut” i thashë se assesi nuk ka të drejtë të zemërohet me “zemërngushtësinë mikroborgjeze” të ca biznesmenëve, përkundrazi, mund ta shqetësojë vetëm cinizmi i tyre. Me këtë “gjysmë sentencë” timen, sikur u pajtua bashkëbiseduesi, por nuk ra dakord me pyetjen që ia kishte parashtruar “një taze biznesmen” (me kombësi shqiptare), e cila përafërsisht tingëllonte: “…, po më thuaj ti, gjynahqar e lëmoshëtar, vallë a nuk kanë të sosur këto festat “E TUA” kombëtare, ç’janë këta 100-vjetorë, ç’janë këta flamuj e këta Ismail Qemala, e të tjera festa e festivale folklorike, konferenca, kongrese (“manastiresh”) akademi shkencore, mbrëmje përkujtimore, manifestime politike e artistike…, ç’janë këto Shtatë a Tetë Mars, ç’janë këta Kurban Bajrama, ç’janë këto donacione a ndihma humanitare, ç’janë këta përvjetorë dedikuar Skënderbeut, a edhe asaj Nëne të përbotshme, ç’janë këta përvjetorë kushtuar dëshmorëve të 2001-it e të tjera broçkulla!??? ” E gjithë kjo, te Pëllumbi, kishte krijuar përshtypjen kinse ky “biznesmen” dorërrudhur, (paraprakisht) i paskësh mbështetur (materialisht) të gjitha këto manifestime, kinse ky farë burri paskësh “b…ë për t’i bërë pordhë”. Historisë së Ismail Qemal Bej Vlorës dhe 100-vjetorit të mëvetësimit të shtetit të tij. Nuk “doja t’i besoja” shokut të klasës, për meselenë që ma shpjegoi, andaj edhe nuk i thashë: qofsh i gabuar, për këto shpjegimet e tua. Unë, shpreh bindjen se ky biznesmen, ka të ndërtuar një dallim të madh material ndërmjet njerëzve dhe një diferencë të tillë morale.
Që “…, mos t’i hyjmë në hak këtij biçim qyqari që zemrën e ka të ngarkuar me një furgon urrejtjesh” dhe i cili me kësi “mut pyetjesh” dhe me kësi marrëzirash të zakonshme vetëm për të…, do t’ia shtojmë atë thënien e Fan Stilijan Nolit: “Bishti i qenit, bisht qeni mbetet. Nuk ka shkencë që e ndreq. Madje as varr”!…, apo edhe ajo mesele për punën e gomarit: “Hall ta lësh pa ujë se e ngordh, hall t’i japësh shumë se e mbyt, hall t’i japësh të ftohtë se e ftoh, hall t’i japësh të ngrohtë se e…,”! Pëllumb “kandarxhiu” aq shumë qe i dalldisur me meselenë a vakinë, me të cilën ishte ballafaquar, më propozoi që këtë “muhabet” ta vazhdojmë në “mejhanen” e tij të preferuar, diku te mëhalla e “tabakëve”, aty ku tubohen “hallallët”, të cilët i “kanë dalë shtëpisë nga pas”, siç do të thotë, gjyshi, Ilir kosovari. Ai priste edhe përgjigje të tjera nga unë, por nuk ia dhashë, nga “frika” se mos vallë po ia ngarkoj edhe më shumë shqetësimin dhe, në fund, të mos ia “shtrembëroj” krejt ato llafe që m’i “plasi në fytyrë”!?
Që nuk më gënjeu, jam i ndërgjegjshëm këmbë e krye, që nuk ma trullosi rradaken, edhe këtë e di, që nuk më bezdisi, edhe këtë e di…, por ama se ku e gjeta durimin ta dëgjoj, veç shpirti im e di. Një gjë nuk e kuptova Pëllumb “kandarxhiun”, pse i kishte ardhur majë hunde “tahmahqarllëku” i njerëzve, që hiç nuk u ha palla për “romantiz-
min, utopinë dhe folk-patriotizmin ” e tij dhe shqiptarëve të tjerë të tillë si ai. Ikëm nga “mejhaneja” duke mos i vënë kapak bisedës, njashtu siç shqiptarët edhe në vigjilje të 100-vjetorit nuk do t’i zgjidhin do çështje të rëndësishme. Fatura na ngeli pa paguar, sepse kamerieri ishte bërë “dërrasë”, dhe ne, “pakëz tapë”!
P.S. Urime 100 vjet mëvetësi!