KOSTA NAKE/
Duke lexuar poezitë e këtij vëllimi lexuesi mund të kuptojë se viti 1992 ka qenë një nga periudhat më të vështira në jetën e poetit dhe me sytë e mendjes mund të shohë një pikëllim të thellë që bie në heshtje nga streha e zhgënjimit, me dhembje më tepër se në çdo vëllim tjetër poetik. Dy metafora në ballin e librit organizojnë gjithë strukturën e veprës dhe filozofinë e jetës: peligrini dhe karvani. Përmendja e peligrinit që në poezinë e parë të bën të kthehesh pas në kohë, në Anglinë e shekullit XVII dhe të kuptosh se zgjedhjet që bëjmë në jetë mund të na detyrojnë të bëjmë një ndarje të dhimbshme nga vatra ku u ndez zjarri i parë. Peligrinazhi në fjalë u bë në rrugë detare, kurse futja e karvanit në këtë kontekst na zbret në tokë dhe na sjell në realitetin shqiptar.
“Jam ndarë pa dashur nga karvani im…/ Karvani që e ka ndërruar drejtimin me kohë.” (Pelegrini, f.5)
Ky ndërrim i drejtimit është ndryshimi i sistemit politik që rezultoi se nuk ishte veçse fillimi i një rruge të re e të gjatë me shpresën e madhe se do preknim te kthesa e parë lirinë e munguar dhe mirëqenien e dëshiruar. Sfida e parë ishte zëvendësimi i luftës së klasave me grupimet humbës-fitues që e zhvlerësuan shpejt shprehjen “bashkëvuajtës”.
Ja dhe deklarimi i pelegrinit të udhëve qiellore: “Ah, sikur me këtë avion si patë/ Të degdisesha diku në Tanganikë,/ Të martohesha me një negre a mulate/ Se m’u mërzitën të gjithë!” (Para avionit, f.34)
Lajtmotivi i vëllimit jepet si esencë në poezinë “Pasqyrimi” ku poeti sheh fytyrën e vet në fletën e një plepi “një mjeran i cfilitur/ Me torb të mbushur plot brengë e zhgënjime.” (f.49)
Në një rrafsh të gjerë shoqëror njeriu i ri i shoqërisë socialiste dhe heronjtë që zunë topin italian nga gryka, sot dynden te ndihmat italiane pa vënë fare në peshore dinjitetin. (Varfëria f.
Po ç’u bënë heronjtë?
“S’ka heronj, heronjtë i përzumë…//S’ka heronj, tani ka pehlivanë!” (Malli për heronjtë, f.24)
Një pjesë e madhe e poezive ndalen në rrafshin vetjak:
“Po iki me trishtim i zgjënjyer nga miqtë…” (Trishtimi, f.6)
“…hesht prej kohësh një vjershë. /E shkreta grua tregon me mërzi për pazarë.” (Vjersha e vrarë, f.9)
“Unë jam tharë si trari në hijen e murit,/ Jam tharë në hijen e trishtimit…” (Tharja, f.15)
Në vetëm katër vargje të poezisë “Përulja e madhe” (f.90) poeti konstaton me trishtim se në ditët tona njeriu i ndershëm pret ndihmë e shpresë nga maskarenjtë.
Përmasat e dhimbjes kulmojnë me poezinë “Mos ma kujto!” ndërtuar me distikë ku 16 herë përdoret epifora “mos ma kujto”: me duar të lidhura, të pirë, të rrahur, në disfatë, duke qarë, në shtrat pa u bërë burrë. (f.16)
Pas kësaj deklarata e njohur ndër poetët, por edhe mes njerëzve të zakonshëm:
“Sot pasdite dua të vdes//Askush mos mbajë fjalim në varreza,/ Mos qajnë e mos lavdërojnë të ligjtë.” (Sot pasdite, f.57)
Poezia “Kujdes me fjalën!” shërben si parashikim i hidhur për histerinë e sulmeve verbale që u kthye në një mjet spekulativ goditjeje jo vetëm ndaj poetit, por ndaj çdo kundërshtari politik. Dy vargje përsëriten në të pesta strofat e poezisë, “Kujdes me fjalën, zonjëz me çantë,/ Kujdes me fjalën dhe ti, zotëri!” Pse? Sepse “fjala gatuan male dhe kakërdhi, pikojnë çezma me helm të zi”, nga fjala humbën strategë e mbretër. (f.65)
Ka një antitezë në largësi në marrëdhëniet e autorit me njerëzit: “S’kam përmbysur sofrën ku kam ngrënë…” (Për trimërinë dhe frikën, f.28) dhe të njerëzve me të, mendim filozofik i sjellë vetëm në katër vargje me motiv oriental: “Djaloshit ia mësova fshehtësinë/Të shtinte me shigjeta si fajkua;/ Ai mësoi aq bukur, sa një ditë/ E ngriti harkun e qëlloi mbi mua.” (Shpërblimi, f.67)
Gjendja e rënduar shpirtërore shoqërohet edhe me plakjen fizike:
“Dora në tryezë më dridhet mbi letër.” (E shoh se po plakem, f.55)
“M’u shtrembërua fytyra, u bëra plak i shëmtuar,/ U bëra për dreq!” (Fytyra, f.58)
Në rrafshin filozofik me dy paralelizma figurativë vjen starti i tranzicionit:
“Gjysma e qiellit me re dhe gjysma tjetër e kaltër/…/Gjysma e shpirtit e ngrirë dhe gjysma tjetër e vakët.” (Pritja, f.10)
“Gërmadhë në rrugë e gërmadhë në shpirt.” (Në gërmadhë, f.12)
Poeti ka pjekurinë e jetës për të mos u rrëmbyer nga entuziazmi i çastit, por të shohë të vërtetën e trishtë:
“Ikin lejlekët larg në arrati/…/Pikojnë strehët melankoli/…/Gazeta hapet me tituj gri.” (Gri, f.11)
Ka shumë njerëz që mendojnë se historinë e shkruajnë fitimtarët. Tranzicioni ynë 34-vjeçar e riprovoi këtë dhe, sapo një historian provon ta shkruajë me gjuhën e dokumentave, sakaq hidhen taboret e fanatikëve për ta linçuar e për ta zhbërë studimin e tij. Sipas poetit, u sulën për copa kurnacët, grykësit, batakçijtë, pehlivanët. (Sofra e historisë, f.26)
Diku pelegrini ia lë vendin kalit dhe ngjan me një farë reflektimi për zgjedhjen e vështirë në udhëkryqet e jetës, që dikur diku mund të të nxjerrë në një shteg ku do të ndjehesh i braktisur:
“Nga vinte ky kalë e ç’donte ky kalë/ I ndarë nga kuajt e tjerë?/ Mos donte prehje të gjente vallë/ Larg nga karrocat e botës së mjerë?” (Një kalë i bardhë f.17)
Jeta nën diktaturë me liri të kufizuar e të kontrolluar jepet drejtpërdrejt te poezitë e mëposhtme:
“Më lodhi mundimi në shpirt tërë jetën/Ta them lakuriq të vërtetën. Po s’munda ta them ngaherë të plotë,/ Se ishte zuskë kjo botë…” (Vështrim pas gjurmëve, f.23)
“Dhe vërtet një pemë e re kam qenë,/ Që s’më shkulën dot, s’më mbollën gjetkë…// Veçse më krasitën me sëpatë/ Dhe s’më lanë të kem shumë degë…” (Pema, f.82)
Sistemi ateist i diktaturës së proletariatit goditi rëndë besimin e njerëzve dhe ky akt i shoqëruar jo vetëm me propogandë, por edhe me vandalizëm, mund të jetë një nga shkaqet që mohimi ruajti përmasa të frikshme edhe në sistemin demokratik. I shembën kishat e xhamitë, po në gërmadhat e tyre tymonte shpirti i pavdekur që thonte se gurët do të jenë më të rëndë kur t’i ringremë. (Kishat e shembura, f.25)
Pas shiut të pikëllimit që sapo përcolla, po sjellë pak diell, ashtu si ndodh rëndom në pranverë, me ca vargje që e ndryshojnë krejtësisht motin politik.
Ç’është kjo lemzë natën? Ndofta një udhëtar i vonuar qëndron te gurët e shtëpisë dhe thotë: “Ka nxjerrë një poet kjo gërmadhë e bekuar!” (Lemza, f.80)
Ja strofa e parë dhe e tretë e poezisë së mrekullueshme “Pas ndarjes” (f.84):
“Ajo më la përngaherë atë natë/ Dhe unë i mundur si një kalorës/ Me plagë kthehesha rrugës së gjatë,/ Kur shkrinte fundi i dëborës.//Në ahur çukisnin brirët e qeve/ Dhe hundët rëndonin erën me vlagë;/ Në qiellin e turbullt leckat e reve/ E lidhnin hënën si plagë.”
Së fundi, poezia “Dëshira” me një shkarkim stresi që ta jep vetëm dashuria:
“Lermë t’i shoh plantacionet e trupit tënd,/…/Dy buzët, qershitë me lëng,/…/Dy kodrat e gjoksit që të lënë pa mend,/Luginën mahnitëse mes kofshëve të bardha./ /Fushëzën joshëse nën këmishë,/ Në mesin e fushës cipëz argjend, gropkën kërthizë.” (f.14)
(Vëllimi poetik “Pelegrini i vonuar” i Dritëro Agollit, Tiranë 1993)