I them sekretarit:-Ç’punë ka Dega e Punëve të Brendshme me poemën time. Pse Dega merret me krijimtarinë letrare?/
NGA FASLLI HALITI/
Viz. S.kamberi «Artist i Popullit»/
( PRILL 1973 – PRILL 1977)/
Janar 1973/
Gjatë muajit dhjetor 1972 u pëshpërit diçka për poemën time të botuar në tetor të vitit 1972 në gazetën “Zëri i Rinisë”. Flitej se do ta kritikonin. Thoshin se do të bëhej një mbledhje e rrethit letrar të Shtëpisë së Kulturës. Gori P., ishte i ipari që më tha se poema ime po analizohej në Komitet të Prtisë së Punës së rrethit për gabime ideopolitike. Gorit i kishte folur Fatmir Galanxhi, lulishtari i qytetit të cili e kishin thirr në Komitet të Partisë. I kishin kërkuar mendim për poemën “Dielli dhe rrëkerat”. Më saktë e përpunuan Fatmirin që ta kritikonte poemën në një mbledhje eventuale. Në fillim kjo s’më bëri përshtypje. Por më vonë thashethemet u shtuan, u bënë më serioze, më alarmante, më të rrezikshme. Tre skicat e mia «Thërmijëza jete», të botuara në «Zërin e popullit» në fillim të janarit të vitit 1973, ngjallën një reagim shumë të madh në Lushnjë. Instruktori që mbulonte sektorin e sigurimin në Komitetin e Partisë i kishte treguar gazetën sekretarit të parë.
-E sheh shoku Rrapi ç’ka shkruar Faslli Haliti. S’le njeri pa sharë. Edhe djalin tënd e ka sharë. Në një nga artikujt, (ato ishin tri skica, kurse instruktori i quante artikuj), shoku Rrapi, Faslli Haliti, pa iu dridhur qerpiku, sulmon, diskrediton deri edhe kunatin e zëvendës ministrit të punëve të brendshme…
Më thanë se Rrap Gjermeni i ishte përgjigjur me diplomaci:
-Është e drejtë e tij që të shkruajë.
Të shkruaj, por jo të shajë, shoku sekretar i parë.
Atë do ta shohim…
Instruktori i Komitetit të Partisë që mbulonte sigurimin Ilia K., me hundë të madhe dhe me kasketë proletare, ishte habitur me gjakftohtësinë e sekretarit. Ai priste që sekretari ta përgëzonte për atë për informacionin që i dha, kurse a… Instuktori priste që sekretari të tërbohej. Priste që sekretari të më thërriste menjëherë në zyrë, për ndonjë informacio shtesë që ta sitnin së bashku në zyrën e tij. Por nuk ndodhi ashtu. Sekretari dinte ta mbante veten. Si fshatar ai dinte, jo vetëm ta ruante dhe ta mbate brenda vstes tërbimin dhe hakmarrjen. Pastaj ai kishte qenë kaq vjet ambasador në Rumani. Si ish ambasador dinte të sillej me diplomaci.
-Ky nuk u nxeh fare – kishte thënë instruktori që mbulonte sigurimin në Komitet të Partisë.
-Kot s’është diplomat ai – kishte folur instruktori më Jago dhe më servil i Komitetit të Partisë DH.G., Për të cilim flitej se e kishte lënë të iatin të vdiste në korronecin e misrit, në qoshe të oborrit, pranë një grumbulli plehu.
***
Skicat e botuara në gazetën “Zëri i popullit” krijuan shqetësime edhe tek mjekët edhe në gjimnaz edhe tek një shofer taksie, i cili ishte betuar se do të më shtypte rrugës me rrotat e prapme. Mjekët kishin thënë se po të vente gruaja e tij në Maternitet për të lindur, do t’ia nxirrnin fëmijën çika-çika. Kunati i zëvendësministrit të Ministrisë së Punëve të Brendshme ishte tërbuar. Kishte thënë se më kishtë futur në shenjestër që kuri, që me poezitë “Njeriu me kobure”, “Djali i Sekretarit”, të botuara në revistën “Nëntori” dhe se tani që e kisha mbushur kupën me botimin e poemës “Dielli dhe rrëkerat dhe sidomos me botimin e skicave në gazetën “Zëri i popullit” ai do të ma mbante në lule të ballit sapo t’i krijohej rasti më eventual.
Shokët më thoshin gjithçka që dëgjonin. Më vinin në dijeni të gjithçkaje. Në fillim e mora si me shaka. Qeshja. Më bëhej qejfi që skicat kishin ngjallur reagime. Por shpejt filloi shqetësimi, alarmi tek unë.
Njëra nga skicat që fliste për një mjek spekulativ, kishte tërbuar mjekët. Megjithëse skica ishte një krijim letrar, atë ia adresonin dikujt që nuk e donin. Dikush thoshte se mjeku i skicës ishte , ) H.Ç, profesori i tre pave, (itre minuseve), domethënë: profesor gjimnazi pa diplomë, gjeneral pa ushtarë (ai kishte bërë korrupsion me eshtrat e ushtarëve italianë të Luftës së dytë Btërore, kur kishte qenë drejtor në Komunale dhe shkrimtar, pa asnjë libër.
Skica e dytë fliste për kunatin e zëvendësministrit të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Personazhin e kësaj skice e identifikonin me H… kunatin e zëvendësministrit të Ministrisë së Punëve të Brendshme. Por dikush tjetër thoshte se ai përafronte më sumë me shoferin e taksisë i cili ishte kushuri me sekretarin e Presidiumit të Kuvendit Popullor.
Për skicën e tretë nuk flitej. Personazhin e saj nuk e përafronin me ndonjë person konkret të qytetit. Personazhi i saj ishte një vanitoz. Po vanitozë ka shumë. Kështu që ai u la në heshthje.
***
Dëgjoja gjithçka dhe shqetësohesha. Flitej se do të bëhej mbledhja e letrarëve. Pse?
Që të kritikohej poema dhe poezitë e mia që kishin qenë polemike, kritikuese të cilat demaskonin burokracinë.
Çfarë nuk thuhej. Ç’nuk më vinte në vesh. Lemerira.
Pyes Gaz Kolin që ishte përgjegjës i rrethit të Aktivistëve të Letërsisë dhe Arteve pranë Shtëpisë së Kulturës. Më thotë:Ne si rreth aktivistësh letrar nuk kemi në plan të bëjmë ndonjë mbledhje. Për këtë të garantoj unë.
Ai thoshte gjysmën e së vërtetës. Këte unë do ta kuptoja më vonë. Mbledhja me të vërtetë s’do bëhej në shtëpinë e kulturës me aktivistët e letërsisë dhe të arteve. Ajo do të bëhej në Gjimnaz me rrethin e letrarëve të gjimnazit.
Pra Gaz Koli më kish thënë gjysmë të vërtetën.
Dinaku…, thashë me vete.
***
Vjen më takon, tregimtari Halili J., U çudita. Ne gati nuk flisnim dhe ai vinte e më takonte, madje më futi dhe krahun.
-E di, – më thotë – ti mbase edhe habitesh që të takova, por si shok që të kam patur, pavarësisht nga një farë ftohje apo qejfmbetje që kemi për fajin tim, unë si shok, e kam për detyrë që të të ve në dijeni për diçka që për ty është shumë serioze. Madje , më tepër se serioze, arrosëse do të thosha.
U preva në fytyrë. Më vajti mendja tek mbledhja, tek autodafeja që po më përgatitej.
-Dëgjo – më thotë. – Në Gjimnaz – kanë bërë një mbledhje me rrethin letrar. Aty është analizuar poema jote “Dielli dhe rrëkerat” si dhe poezitë e tua sidomos “Njeriu me kobure”, “Djali i sekretarit”, “Çifligu”, “Unë dhe burrokracia” e disa të tjera. Në të vërtetë aty nuk është analizuar gjë, por H.Ç, iu ka lexuar anëtarëve të rrethit letrar një kritikë për poemën dhe krijimtarinë tënde në përgjithësi.
Halil J. vazhdoi: Poeti i ri, gjimnazisti, Bujar Xh., më tha se poemën e kanë quajtur reaksionare, dekadente, formaliste e ku di unë. Mësuesi H.Ç. u kish thënë letrarëve të shkollës që të solidarizoheshin me kritikën dhe të vinin firmat. Ai i kishte siguruar se për këtë kishin edhe përkrahjen e Komitetit të Partisë, veçanërisht të Sekretarit të Parë.
E falënderova shokun tim dhe u ndava me të menjëherë, shumë i shqetësuar. Ç’të ishte kjo kështu. Ç’ishte ky sulm me përforcime maxhiore. Takoj drejtorin e gjimnazit. I them:
-More K, ç’bëhet kështu?
Partia nxit debatin dhe ballafaqimin. Ju analizoni poemën dhe krijimtarinë time dhe s’më ftoni në mbledhje.
Drejtori më tha prerë:
-S’të marrim leje ty ne, për të kritikuar.
-Ashtu?
-Po.
Drejtori iku. Pashë se ai i kishte shpatullat e ngrohta. Pas tij qëndronte sekretari i parë i Komitetit me të cilin ai ishte fis.
Pësova disiluzion.
Pas dy-tre ditësh më vjen përsëri Halili në klasë në orën e mësimit. Më thotë se kritika është nisur për në gazetën “Zëri i Rinisë”. Kritika u çua doras në gazetë. Për ta çuar nisën mësuesin e fizkulturës.
Por kritika nuk u botua në gazetën “Zëri i Rinisë”. Ajo u botua në gazetën lokale “Shkëndija”.
Kur e pashë të botuar u shqetësova. Kur e lexova u habita se si mund të botohej në shtypin tonë një shkrim i tillë me prirje denigruese.
Artikulli ishte gjithë insinuata në planin politik e personal.
Pasi e lexoi Ismail Kadareja më tha:
-Ky shkrim është i gabuar. Ta them unë. do të kritikohet.
Ma dha gazetën dhe më tha:
-Fute shkrimin në një zarf. Dërgoja Mehmet Shehut. I thuaj: “Kjo është demokracia juaj”?
Takova Dritero Agollin. Pasi e lexoi shkrimin u shpreh:
-Ky shkrim është një aktakuzë. Me këtë ti futesh në burg.
Lexoi emrat e autorëve të kritikës:
-Këta janë një tufë rrugaçësh – më tha dhe e palosi gazetën.
Kërkova takim me sekretarin e Komitetit të Partisë së Rrethit. Më priti. Më futi krahun që nga shkallët e sheshit gjer lart në zyrë.
U ulëm.
Më dha një cigare.
-S’e pi i thashë.
-Do ta pish – më tha si me të qeshur.
-Po s’e pi fare – i thashë.
Ai e pa që unë dridhesha nga emocioni.
-Pije, – më tha – po ta jap unë.
E mora cigaren. Ma ndezi me çakmakun e tij. E thitha dy herë dhe e lashë mbi tavëll. S’e futa më në gojë.
-Hë – më tha – Ç’kemi.
-Erdha për atë shkrimin kritik – i thashë – që kanë bërë letrarët e gjimnazit.
-Ashtu?
-Po – i them.
-S’e kam lexuar – më thotë
Alamet sekretari, gënjeu.
Kjo më tronditi. E reduktova në maksimum bisedën. Ai nuk ishte i sinqertë me mua. unë isha në dijeni të gjithçkaje. Kurse ai po më thoshte s’e di, s’e kam lexuar.
U lemerisa.
I them se më janë bërë insinuata politike dhe personale. Më thotë.
-Do ta lexoj.
I them:
-Ç’punë ka Dega e Punëve të Brendshme me poemën time. Pse Dega merret me krijimtarinë letrare?
-Më konkretisht – më thotë sekretari.
-Po ja H.Ç. e ka çuar në Degën e brendshme poemën.
-Kush ta tha ty këtë?
-Murat Nexha – i them.
-Gabim ka bërë edhe Murati që ta ka thënë!
Kuptova se s’duhej zgjatur biseda.
-Kaq kisha – i thashë. – Nuk më vjen keq për kritikën që i bëhet poemës. Ajo është e botuar. Erdha vetëm t’ju them se nuk i pranoj kritikat që më bëhen në planin politik e personal.
Më thotë si me të qeshur:
-Më vjen mirë që krijimet e tua nuk i quan të përsosura.
-Përsosmëria nuk ka fund – i them.
-Shumë mirë që e pranon – më thotë.
-Përsosmërinë s’e kanë arritur as poetët më të mëdhenj – i them.
-Sigurisht, sigurisht. Furra nuk i pjek të gjitha bukët – më thotë – ca i pjek, ca i lë të pa pjekur, ca i djeg.
U largova nga zyra duke thënë me vete:
-Poemën time ku e fut ky tek bukët e papjekura apo tek bukët e djegura?