Prof. Dr. Begzad Baliu/
Çka mund t’i themi sot Akademik Idriz Ajetit në shekullin e moshës së tij? A mjafton ta kujtojmë veprën e tij jetësore dhe ta nderojmë veprën e tij shkencore? Në të vërtetë a e nderojmë kështu dhe a ia themi të vërtetën shkencore qindvjeçarit që më parë sesa jetën e tij, identifikon dijen albanologjike të këtij shekulli?Le t’i referohemi sadopak kronologjisë së angazhimeve të tij dhe zhvillimeve albanologjike, për të cilat ai dhe brezi i tij punuan shumë, dhe do ta shohim se zhvillimet e fundit në fushë të albanologjisë nuk na japin shumë të drejtë. Brezi ynë nuk mund të krenohet për themelimin e institucioneve të reja albanologjike, as të qendrave të reja albanologjike me karakter ndërkombëtar, as të revistave të reja filologjike dhe albanologjike me karakter kombëtar dhe ndërkombëtar, as të institucioneve universitare, programeve filologjike e albanologjike universitare. Më në fund, as të ndonjë shoqate me karakter unik shkencor në fushë të albanologjisë, ballkanistikës apo dijeve të tjera të kësaj natyre në fushë të filologjisë. Brezi ynë më parë sesa të krenohej, i bie barra të skuqet edhe për faktin se as pas më shumë se dy dekadave të rënies së komunizmit, madje çlirimit të Kosovës, nuk arriti t’i përmbyllë disa nga projektet me karakter gjuhësor kombëtar, të cilat më shumë sukses i ka filluar Profesor Idriz Ajeti dhe brezi i tij në fushë të standardizimit të gjuhës shqipe, në fushë të studimit sistematik të dialektologjisë (të folmeve krahinore të hapësirës shqiptare), në mbledhjen e korpuseve të plota të leksikut të shqipes (Fjalorit gjithëpërfshirës të shqipes së sotme) dhe onomastikës (Fjalorit të mikrotoponimisë së shekullit XX dhe Fjalorit patronimik të shqipes), në fushë të leksikografisë etj. Brezi ynë mezi po arrin t’i mbajë gjallë ato institucione arsimore dhe shkencore, ato konferenca e revista shkencore të cilat i ka themeluar Profesor Ajeti dhe brezi i tij.Brezi ynë ka shumë obligime në fushë të albanologjisë si dije nacionale dhe obligimet e tij nuk do të mund t’i kryejë lehtë dhe shpejt edhe për një kohë të gjatë, edhe sikur organizimi institucional të jetë në kulmin e funksionimit perfekt të tij. Sot shekulli XXI kërkon shkolla, domene, sisteme, metoda dhe koncepte bashkëkohore të qasjes në fushë të albanologjisë, në një kohë që obligimet e dy shekujve të kaluar, për hulumtimin, mbledhjen dhe sistemimin e lëndës së albanologjisë, as kanë filluar në shekullin XIX, kur këtë proces e kanë filluar dijet nacionale të Evropës, as janë realizuar në shekullin XX, kur i kanë realizuar disa prej popujve të rajonit. Për realizimin e obligimeve që para disa dekadave kanë shtruar Profesor Idriz Ajeti dhe brezi i tij, do të kërkohet hapja edhe e disa degëve filologjike në hapësirën universitare shqiptare, ngritja edhe e disa sektorëve të specializuar në institutet shkencore të qendrave albanologjike të Tiranës, Prishtinës, Shkodrës, Shkupit, Korçës, Gjirokastrës, Elbasanit etj.Populli shqiptar është popull historik dhe gjuha shqipe një prej dymbëdhjetë gjuhëve bazë në familjen e madhe të gjuhëve indoevropiane, por populli shqiptar është një prej atyre pak popujve historikë që nuk i ka përmbyllur disa prej projekteve historiko-gjuhësore, historiko-letrare dhe ento-historike me karakter nacional, përfshirë edhe disa prej projekteve (Fjalori etimologjik i shqipes, Fonetika historike e shqipes, Vendi i shqipes në familjen indoevropiane etj.) që bardët e albanologjisë nga radhët e shkencëtarëve evropianë, i kanë filluar dhe realizuar me sukses që në gjysmën e dytë të shekullit XIX, ndërsa i kanë çuar përpara dukshëm edhe brezi i Akademik Idriz Ajetit në gjysmën e dytë të shekullit XX (Fjalori i gjuhës së sotme shqipe, Gramatika e shqipes së sotme, Gramatika historike e gjuhës shqipe, Historia e letërsisë shqipe, Historia e popullit shqiptar, Fjalori enciklopedik i popullit shqiptar etj.). Në një kohë që popujt fqinjë botojnë leksikonët dhe enciklopeditë për dijet (gjuhën, folklorin, historinë), qytetet dhe krahinat etnografike, madje personalitetet historike, kulturore e letrare më të rëndësishme, ne ende nuk po arrijmë të nisim një botim të vetëm unik të Enciklopedisë nacionale! Në një kohë që popujt me përmasa më të mëdha historike dhe ndikuese në hapësirën evropiane dhe globale punojnë shumë për mbrojtjen e gjuhës së tyre në mijëvjeçarin e ri nga rreziqet që vijnë nga filozofia e globalizimit, ne merremi me finesa tashmë të tejkaluara të standardit të shqipes dhe, për më tej, krijojmë a mundësojmë trajta të dyfishta gramatikore të saj! Kjo është edhe arsyeja pse hapja e Degës së Gjuhës dhe letërsisë shqipe në Universitetin e Prizrenit, madje organizimi i Konferencës së parë filologjike në nderim të Akademik Idriz Ajetit, paraqet jo vetëm një simbolikë të rastit, po edhe një nderim për veprën gjuhësore të tij në veçanti dhe albanologjinë si dije nacionale në përgjithësi.