“Profesori që vazhdon të na mahnitë me freskinë e forcën e mendimit”- (Fotaq Andrea)
Nga Anton Çefa*/
“Familja Repishti” është shembulltyra e familjes shkodrane të njohur në dy rrafshe veprimtarie: në atë atdhetare dhe në atë fetare.
Gjyshi i Samiut, Haxhi Jusuf Repishti, njeri me kulturë të gjerë dhe me një bibiliotekë të pasur në shtëpi, krahas veprimtarisë fetare, shquhej edhe për një veprimtari të vazhdueshme kombëtare. Ai qe një ndër firmëtarët e Memorandumit të dt. 13 Qershor 1878, dërguar Kryeministrit britanik Lord Disraeli, në Kongresin e Berlinit për mbrojtjen e tokave shqiptare. Ai qe edhe kryetar i Komisionit për financimin e forcave të Lidhjes së Prizrenit, Dega e Shkodrës, që luftonin për mbrojtjen e tokave shqiptare të Plavës, Gucisë, Hotit e Grudës, nga ushtritë e Malit të Zi.
I ati i Samiut, Hafiz Ibrahim Repishti, qe atdhetar i devotshëm, politikan demokrat, burrë i nderuar, një nga hoxhët më të shquar të qytetit, një shembull i shquar i idealit të lartë për fe e atdhe, i pajisur me një kulturë të lartë teologjike nga Universiteti i Istanbul-it, i kualifikuar në mënyrë të veçantë për të drejtën kanonike islame. Luftoi me armë në dorë, i rreshtuar në forcat vullnetare të Shkodrës, që luftonin kundër ushtrisë së Malit të Zi gjatë rrethimit të Shkodrës, në vitet 1912-13. Në luftën politike të viteve 1920-24, u radhit me vendosmëri në krah të opozitës demokratike, me grupin politik “Ora e Maleve” të At Gjergj Fishtës, At Ambroz Marlaskajt, Luigj Gurakuqit, Xhemal Bushatit etj. Në vitin 1923, zgjidhet përfaqësues i qytetit të Shkodrës, anëtar i Asamblesë Kushtetuese e më vonë deputet i opozitës fanoliste. Gjatë qëndrimit të tij në Parlament, ka kryer funksionet e Nënkryetarit të Komisionit Parlamentar për Jurisprudencë dhe të Komisionit Parlamentar për Arsimin. Me ardhjen e A. Zogut në fuqi, u dënua me vdekje “in absentia” dhe u detyrua të kalojë në ilegalitet për një periudhë njëvjeçare. Me 1928, u internua në Shijak për tetë muaj si armik i regjimit monarkist. Vdiq në vitin 1943, viktimë e keqtrajtimit nga ana e policisë fashiste italiane, duke lënë gruan me gjashtë fëmijë, prej të cilëve djali i madh ishte Samiu.
Mbi nënë Havanë, bijë e fisit të Bushatlijve, mbeti kujdesi i familjes. Është pak me thanë një nënë shembullore. E pakufishme në dashurinë e saj, e pandalur në sakrificat e saj, autoritare në butësinë e saj, e pamposhtur në vuajtjet e saj. Dinjitoze dhe stoike si ajo. Mbas arratisjes së djalit Fahri, atë me të gjithë familjen e internuan në kampet e përqendrimit të Beratit dhe të Veliqotit, Tepelenë. Nënë Havaja ishte 54 vjeçe, motra Hadije 14, vëllau Vehbi 11. Vuajtje të papërshkrueshme të përballueme fisnikërisht!
Janë për t’u vënë në dukje marrëdhëniet shpirtërore të Samiut me nënën, sepse ato qenë të veçanta, dhe po ashtu qe edhe ndikimi i saj në formimin e tij. Në njërën nga letrat që i shkroi Andre Malraux-s, kur po përgatiste diplomën për doktoratë në Francë, Samiu na e bën të qartë këtë. I mbushur me ndjenjën e dashurisë dhe të vëllazërimit njerëzor, i etur për lirinë dhe të drejtat e individit, i shqetësuar për fatin e njeriut, nga njëra anë, dhe i çoroditur nga gjendja e krijuar nga rregjimi kriminel antinjerëzor i komunizmit, nga ana tjetër; është ajo, e ëma, që mbas lirimit nga burgu e frymëzon dhe e sjell në jetë. Ja si shkruan ai në letrën dërguar Malraux-s: “Kur dola nga burgu, fillova të kuptoj se e tërë pjesa tjetër e botës ishte e huaj për mua, përveç nënës sime. E shtrëngova fort në krahë. Qau! Nuk shkëmbyem një fjalë. Por e ndjeja aq pranë meje. Qëkurse isha nda nga shoqëria, ajo kishte qenë për mua personi i parë që më mbante të përmallur me praninë e saj, jo sepse ishte nëna ime; edhe vëllezërit e motrat e mia ishin aty; por gjithçka qe ndryshe me ta, me to. Kurse me atë, me nënën time, kishte ndodhur si me mua, kishte qenë e burgosun së bashku me mua, përbrenda meje, ajo, nji banore e botës, që e vetme kishte bërë të mundur komunikimin njerëzor; ajo nuk ishte si të tjerët, ‘një e huaj’. Kishte tek ajo krijesë e moshuar një si aureolë pafajësie, e mjaftueshme me përligjë revoltën që më ziente përbrenda, dhe që ta merrshe në mbrojtje, revoltë e drejtë dhe sigurisht njerëzore. E dojshe nënën siç dojshe përligjjen e aktit tim. Me të dhe përmes saj fillova proçesin e ‘pajtimit’, pa mundur dhe pa dashur ta plotësoj”.
* * *
Jeta e Samiut qe e vështirw, por e pasur me ngjarje, e ngarkuar tej mase me veprimtari shoqërore, kulturore, dhe sidomos, atdhetare. U lind në Shkodër, në vitin 1925, ku kreu studimet e para, dhe të mesmet në Liceun “At Gjergj Fishta”. Në vitet 1942-43, ndoqi studimet në Universitetin e Firenze-s (Itali), Fakulteti i Letërsisë dhe Filozofisë, por u detyrua t’i ndërpresë për arsye të luftës.
U rrit në vitet e Monarkisë me frymën e kundërshtarit të saj, dhe u poq, si thotë populli, në vitet e pushtimeve të huaja italiane dhe gjermane si armik i tyre, mori formimin e plotë dhe përcaktoi qëndrimin e tij jetësor si ithtar i lirisë dhe i emancipimit shoqëror, si luftëtar për të drejtat e njeriut, në vitet e para të diktaturës komuniste në Shqipëri.
Gjatë viteve të pushtimit të huaj (1939-44), u aktivizua në lëvizjen e rezistencës pa anëtarsim partiak. I zhgënjyer nga propaganda dhe ushtrimi i terrorit nga ish-Partia Komuniste e Shqipërisë, që nga viti 1945 kundërshtoi diktaturën e përgjakshme, që u vendos në atdhe. Në vitin 1946, u arrestua dhe mbas 14 muaj torture të egër në qelitë e Sigurimit të Shtetit, u dënua me 15 vjet burgim të rëndë dhe punë të detyruar, nga të cilat bëri plot dhjetë vjet. Fillimisht, qe i burgosur në burgun e Shkodrës, mandej kaloi në kampet e punës së detyruar të Bedenit (Kavajë), Maliqit, Urës Vajgurore (Berat) Levanit (Fier), Vjosës, aeroportit të Rinasit (Tiranë), nga ku u lirua në korrik 1956. I liruar nga burgu fitoi bukën e përditshme për vete dhe për familjen tejet të vorfnueme si punëtor krahu në hapjen e kanaleve në një moçalishte të Fermës Zooteknike, dhe në kantieret e ndërtimit, i përbuzur, i nëpërkëmbur dhe i përndjekur vazhdimisht. U arratis në Jugosllavi në gusht 1959, ku kaloi plot një vit në qelitë e destinuara për emigrantët politikë. Në qershor të vitit 1961, policia jugosllave e transferoi në kampin për refugjatë të Gerovo-s (Kroaci), nga ku u arratis në Itali, në shtator 1961. Në kampin e refugjatëve San Sabba (Trieste), ku qëndroi vetëm tri javë, fitoi të drejtën e azilit politik, dhe mbas një qëndrimi gjashtëmujor në kampet e Capua-s (Napoli) dhe Latina-s (Romë), në prill 1962 emigroi në Shtetet e Bashkuara, ku filloi jetën e re si shqiptaro-amerikan.
Me nji dashuri të ethshme për dije dhe me një vullnet të papërkulur për studime, Samiu u bë një personalitet intektualisht i kompletuar për një veprimtari jetësore të ndergjegjshme, këmbengulëse, dhe të frytshme për shoqërinë dhe për atdheun. Porsa erdhi në Amerikë, për 15 vite me radhë iu vu studimeve. Në verën e vitit 1962, u diplomua nga English Language Institute të Queens College (CUNY). Në vitin 1962-64, mori Diplomën në frëngjisht (B.A.) (minor: ekonomi), përsëri në Queens College, njëkohësisht edhe Çertifikatën për arsimtar nga Shteti i Nju York-ut. Më 1965-69, studioi frëngjisht dhe mori Diplomën magjistraturë në frëngjsiht, (M. A. CUNY). Në vitin 1970, fitoi bursë nga Qeveria Franceze për studime në fazën e “aggregation” në Universitetin e Parisit (Francë), dhe në vitin 1974, përfundoi programin e doktoratës për frëngjisht pranë Graduate Center of the CUNY, ndërsa për tre vjet (1974-77), punoi në përgatitjen dhe mbrojtjen me sukses të tezës për doktoratë (shkurt 1977), një studim i thuktë i veprës së shkrimtarit francez Andre Malraux. Për arsye praktike, ai u pajis edhe me Diplomën për Administratë Arsimore nga Hofstra University, N.Y. (1978), që i mundësoi emërimin e tij si shef i departmentit të gjuhëve të huaja në distriktin shkollor të qytetit Malverne, N.Y.
Para se të fillojë karierën e tij akademike, Sami Repishti punoi si nëpunës në Seksionin e Rindërtimit në Shkodër (1945-46). Mbas burgimit dhe arratisjes, punoi si nëpunës në Seksionin e Statistikës në Zagreb (Kroaci). Më 1961-62, ai u punësua si përkthyes i Konsullatës amerikane në Napoli e Romë. Gjatë qëndrimit në Kampin e refugjatëve të Capua-s, ai dha mësime frëngjisht për refugjatët që mërguan në Belgjikë. Në SHBA, u punësua pranë një kompanie amerikane në Wall Street, dhe në vitet 1966-1991, si profesor i frëngjishtes dhe italishtes pranë liceut Malverne, N.Y. Njëkohësisht, gjatë viteve 1975-79, ka dhënë mësime si pedagog i jashtëm pranë Universitetit Adelphi, N.Y. Që nga viti 1975-1991, datë e pensionimit, ka shërbyer si kryetar i departmentit të gjuhëve të huaja për shkollat e qytetit Malverne, N.Y. Gjatë viteve 1976-91, ka qenë edhe koordinator i programit të studimeve të avancuara Lice-Universitet pranë Adelphi University, dhe në vitet 1975-77 si asistent professor i frëngjishtes, (pedagog i jashtëm). Në qershor 1991, ka dalë në pension.
***
Gjithë jetën dhe veprimtarinë e tij prej njeriu me zemër të madhe, Dr. Repishti ia kushtoi lëvizjes për të drejtat e njeriut, sidomos në ndihmë të shqiptarëve të trojeve tona të “Shqipërisë lindore” (si e quante ai Kosovën dhe pjesën shqiptare të Maqedonisë). Atë e ka shqetësuar gjatë gjithë jetës dhe e shqetëson edhe sot e kësaj dite problemi i “njeriut”, i potencialit të tij fisnik si dhe çoroditja e çnjerëzimi i tij për shkak të rrethanave të pafavorshme. “Gjatë udhës, shkruan ai, takova dhe njoha më mirë “njeriun”, krijesën fisnike, e të etshme për liri, të djegur për vëllazërim e njëkohësisht, të aftë me zbritë poshtë, në botën ku mbretëron çnjerëzimi më i plotë e vdekja më e frikshme. Në këtë botë të nëntokës përqafova viktimën, dhe e deshta me pasion”.
Si aktivist i të drejtave të njeriut, Dr. Samiu ka qenë anëtar që në fillim (1976) i Amnesty International, dhe koordinator për Jugosllavinë dhe Shqipërinë (komuniste) me: AI: East European Coordination Committee, me qendër në Nju Jork City. Mbas vitit 1982 ka bashkëpunuar edhe me NY State Bar Association, Commission of Human Rights, dhe Minnesota Lawyers International Human Rights Committee.
Dr. Repishti është i pari shqiptaro-amerikan, që ka ngritur problemin e shqiptarëve në ish-Jugosllavi para Kongresit Amerikan (prill, 1965), ka dëshmuar pa ndërprerje para Komisioneve të Kongresit (Dhomës dhe Senatit), si dhe qëndrave studimore amerikane kryesisht për problemin kosovar. Në vitin 1986, ai kërkoi hapjen e përfaqësisë amerikane në Prishtinë, që u realizua me sukses në vitin 1996, dhe hapjen e përfaqësisë kosovare në Washington D.C., që u aprovua nga Presidenti W. J. Clinton, më 1993.
Dr. Repishtin e ka shqetësuar, gjithashtu, edhe problemi i Çamërisë. Për këtë, ai së bashku me Dr. Zamir Shtyllën dhe z. Agron Alibalin, organizoi në Fordham University, N.Y. City, “Seminarin e Parë Kulturor mbi Çamerinë”, më 12 Qershor, 2000. Në këtë seminar, Samiu parashtroi me hollësi gjendjen e Çamerisë me shifra e fakte, gjeografinë dhe historinë e saj që nga koha e Lidhjes së Prizrenit dhe deri në ditët tona. Seminari nxori në dritë shkeljet flagrante masive dhe të përhershme të të drejtave të njeriut të popullsisë shqiptare në Çameri, duke u nisur nga e drejta e jetës, e drejta e zotërimit të pronës e të pasurisë, etj., dhe kritikoi ashpër shtetin nënë “demokratik” që nuk e ngriti zërin në mbrojtje të bijve të vet. Nën kujdesin e tij, materialet e seminarit u botuan në saje të kontributit bujar të Albanian Center Inc. N. Y.
Dr. Repishti është bashkëthemelues (1986) dhe drejtor ekzekutiv i Lidhjes Qytetare Shqiptaro-Amerikane (1986-1992); bashkëthemelues i organizatës “Rinia Shaqiptare Kosovare në Botën e Lirë”, (1968-1992); Kosova Relief Fund USA, Inc. (1978-2000); i American Friends of Albania, sekretar (1992-1996), bashkëthemelues dhe kryetar i parë i Këshillit Kombëtar Shqiptaro-Amerikan (1996-1998), dhe anëtar bordi i disa organizatave shqiptaro-amerikane. Në vitin 1962, është bërë anëtar i “Vatrës” deri në vitin 1968, kur u tërhoq për arsye mospajtimi me disa orientime të “Vatrës” lidhur me “politizimin” dhe partizanitë e partive poitike të emigracionit shqiptar. Ai vazhdon edhe sot e kësaj dite të merret me studime shqiptare, dhe me të drejtat e njeriut.
Në fushën e veprimtarisë letare, ku spikat një talent i padiskutueshem, ai na ka dhënë dy xhevahire të prozës tregimtare: “Pika Loti-Tregime burgu” dhe “Nën hijen e Rozafës-Narrativë e jetueme”. Veprat dëshmojnë qartë që ai e sakrifikoi talentin letrar artistik për t’iu kushtuar lëvizjes për të drejtat e njeriut.
Dr. Sami Repishti është vlerësuar nga institucione të ndryshme në verimtarinë e tij humane, shoqërore, atdhetare, akademike etj. Në vitin 1964, me Departmental Honors (frëngjisht), College Honors for achievement; Më 1965, W. Wilson Honorable Mention; më 1970, Bourse d’etudes du Gouvernement français; 1988: AANO Pllakë mirënjohjeje për veprimtari në fushën e të drejtave të njeriut, dhe distinktivin e Kryepeshkopatës Shqiptare në Amerikë për të drejtat e njeriut; më 1991, kandidat për Çmimin Yavner Shteti i New York-ut, arsimtar i dalluar në mbrojtjen e të drejtave të njeriut; më 1991, “Dhuratë për demokraci”, nga Kandidati për president W. J. Clinton dhe Mrs. Clinton etj. Ai është dekoruar disa herë nga qeveritë shqiptare dhe amerikane për veprimtari patriotike dhe akademike. Në vitin 2004, për kontributin e pareshtur ndaj problemit të Kosovës, u dekorua nga Presidenti Ibrahim Rugova me “Medaljen e Artë të Lidhjes së Prizrenit”, me rastin e 125-vjetorit të kësaj ngjarjeje madhore të historisë sonë. Ai është anëtar nderi i Institutit Alb-Shkenca. Para pak vitesh, Bashkia e Shkodrës emëroi një rrugë të qytetit me emërin e tij: “Rruga Sami Repishti”, një simbolikë nderimi dhe pavdekësie. Ajo tabelë ogurmire në krye të asaj rruge do t’i kujtojë Shkodrës, breznive të sotme dhe të ardhme, një nga bijtë e saj që u përpoq gjithë jetën për të pakësuar vuajtjet e tjerëve.
(Kohët e fundit, Dr. Repishti ka dërguar kopje të shkrimeve dhe dokumente të veprimtarisë së tij në Muzeun Historik të Qytetit të Shkodrës, dhe në Bibliotekën Universitare të Republikës së Kosovës).
Edhe pse në moshë të thyer, Dr. Repishti vazhdon punën e tij në hullitë e veprimtarisë së tij të zakonshme. Atë e shqetëson çdo gjë jo e mirë që ngjet në Shqipëri, në Kosovë dhe në trojet tjera tonat në Ballkan. Dhe ai i përgjigjet flakë për flakë çdo problemi preokupues. Ai ka demaskuar gjendjen dhe zhvilimet politike në Shqipëri mbas vitit 1990, të cilat, siç shkruan ai: “kanë anashkalue imperativin kategorik të demaskimit të periudhës së tiranisë komuniste në Shqipëri. Krimi nuk është dënue, e krimineli ashtë kthye në pushtet i veshun me rrobën e ‘socializmit europian’. Gjendja politike vazhdon të jetë kaotike, ajo ekonomike e dëshprueme…’; Shqipëria ‘demokratike’ dështoi të lindë si antitezë e mentalitetit dhe praktikës kriminale enveriste”.
Gjatë gjithë jetës, ai nuk e ka lëshuar penën nga dora. Fryt i kësaj pune këmbëngulëse dhe të vazhdueshme janë njëzet librat si autor dhe bashkautor, dhe qindra studime, ese, artikuj, memorandume, peticione, recensione, letra etj
Më vjen mbarë të bie këtu vlerësimin e lartë të një personaliteti të lartë të kulturës sonë këtu, Peter Priftit: “… Për mendimin tim, shkruan ai, prof.dr. S. Repishti qëndron në krye të intelektualëve të diasporës shqiptaro-amerikane. Ai është pasardhës i denjë i Rilindasve, sepse ka zbatuar me besnikëri idealet e tyre të larta.”
Me gëzimin që na ushqen gjendja më se e mirë shëndetësore e mendore, energjia e tij e pashtershme në veprimtarinë jetësore në shërbim të plotësimit të idealeve dhe dashurisë së tij ndaj popullit dhe atdheut, i urojmë me përzemërsi profesorit tonë, Dr. Samiut, “që vazhdon të na mahnitë me freskinë dhe forcën e mendimit” siç ka thënë Fotaq Andrea, shëndet të plotë, dhe jetë të gjatë e të frytshme.
Përfitoj nga ky rast që t’i propozoj pjesëmarrësve të këtij tubimi shkencor, t’i drejtohemi Presidentit të Republikës së Shqipërisë që me rastin e 90-vjetorit të lindjes, Dr. Sami Repishtit t’i jepet titulli i lartë : “Nderi i Kombit”.
Falemnderës!
* Kumtese e mbajtur me 18 Korrik 2015, ne Simpoziumin kushtuar Jetes dhe Vepres te Prof. Sami REPISHTI me rastin e 90 Vjetorit te Lindjes
Burimet:
Hamdi Bushati, “Shkodra dhe motet” – Traditë, ngjarje, njerëz – Shtëpia botuese “Idromeno”, Shkodër, 1999.
Faik Luli, Islam Dizdari, Nexhmi Bushati, “Në kujtim të brezave”, Shtypur në shtypshkronjën “Rozafat”, Shkodër, 1999.
Eleni Karamitri, “Zëra nga diaspora”,- Studime, portrete, dëshmi, – “Plejad”, Tiranë, 2005.
Fatbardha Saraçi – Mulleti, “Dhimbje”, Shtypur në shtypur në shtypshkronjën “Rozafat”, Shkodër, 1996.
Sami Repishti, “Pika loti” – Tregime burgu – Shtëpia botuese “At Gjergj Fishta”, Shkodër, 1997.
Sami Repishti, “Nën Hijen e Rozafës” – Narrativë e jetueme – Shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë, 2004.
Sami Repishti, “Dialektika e rendit dhe e rebelimit tek André Malraux”, përktheu nga origjinali frëngjisht Fotaq Andrea, shtëpia botuese “Onufri”, Tiranë, 2011.
Sami Repishti, Hajdar Bajrktari, “Kosovë, prill 2000” – Përshtypjë udhëtimi – Prishtinë, 2001.
Sami Repishti, “Punimet e Seminarit të Parë Kulturor ‘Mbi Çamerinë”, Botim i posaçëm i së përkohshmes kulturore “Phoenix”, Shkodër, 2002.
Shtesë për botim:
Veprimtaria akademike :
Autor/Author:
1)La dialectique de l’ordre et du moi profound de l’homme, chez Andre Malraux (frengj,1969). Dialektika e Rendit dhe e Rebelimit tek A.Malraux CUNY
2)The theme of the Revolution in the novels of Andre Malraux (1977)
(Tema e revolucionit ne romanet e Andre Malraux)Doktorate. C.U.N.Y.
3)Ten memorandums: The plight of the Albanians in Yugoslavia (1985).
4) Albania in brief (1992) Shqiperia me pak fjale N.Y.
5)Pika loti-tregime burgu (Tear drops- Prison Notes)(Shkoder 1997,2008)
6) Breaking the silence- A voice for Kosova (N.Y.:2000) Thyemja e heshtjes …
7)Nen hijen e Rozafes-narrative e jetueme. (Tirane, Onufri, 2004)
(In the Shadows of the Castle- Lived narrative)
8)Dialektika e Rendit dhe Rebelimit tek A.Malraux (shqip,Fotaq Andrea)2014
Bashkeautor/Co-author:
1)Lidhja e Prizrenit.100 Vjetori(The Centenn. of the League of Prizren.)(Rome,’78)
2) Studies on Kosova (Studime mbi Kosoven)(C.U.P. 1984) w/Arshi Pipa
3) Human Rights in Yugoslavia Gruenwald/Rosenbloom-Cale Eds)(C.U.P. 1986)
(Te drejtat e njeriut ne Jugosllavi)
4) Yugoslavia:Failure of Democratic Communism (Freedom House,N.Y.)1987
(Yugoslavia; Deshtimi i Komunizmit Demokrat)
5) Selbstbestimmung fuer Mittel -und OstEurope(Geneva,CH. 1989)
(Vetevendosje ne Europen Qendrore dhe Lindore)
6) Gaerung in Mittel-und OstEurope (Perleshje ne Europen Qendrore dhe Lindore (Geneva, CH. 1989)
7) Neue Epoche (Epoka e re)(Geneva,CH.) 1990
8)Albanian language and competencies (Gjuhe dhe kompetence shqipe)(Peace Corps,1992,w/I.Haznedari)
9)Kosova 2000.Pershtypje…(Kosova.Travel Impressions)(w/H. Bajraktari)
10)Çameria, seminar(Fordham U.2002)(Seminar on Chameria)(Z.Shtylla, A.Alibali)
11)The Jews in Albania: A story of survival-Essays and Documents (Rosenthal Inst. for Holocaust Studies,C.U.P.2011)( Jahudijte ne Shqiperi:Historia e nji Mbijetese)
12) Shqiperia e Jugut- Çameria. (Southern Albania:Çameria)(UET,Tirane,2014)
13) Arthur Koestler.Erresine ne mesdite (perkthim) (ne pergatitje)
Essais, artikuj, memorandums, peticione, letra gazetave etj.
(Essais, articles, memorandums, petitions, letters to newspapers etc.:)
Afersisht/Appr: 700(shtateqind)-Per Shqiperine: 130 +. Per Kosoven : 83+. Per Çamerine: 35 +. Per Maqedonine: 9 +. Per Mali i Zi, Presheva: 3+.
Memorandume: e peticione : 56. Konferenca , Simposiume e Seminare: 21.
Deshmi (Testimonies)para U .S. Kongresit : 14.
Botime ne gazetat dhe revistat shqiptare. dhe te hueja/Foreign media:The Wall Street Journal, The Washington Times, The Washington Post, Newsday, Daily News, Philadelphia Inquirer, The Christian Science Monitor, Le Monde Diplomatique, International Herald Tribune….