Gjergji Koki, Drejtor i Drejtorisë Rajonale të Trashëgimisë Kulturore Korçë, rrëfen ekskluzivisht për gazetën Dielli, Organ i Federatës Panshqiptare të Amerikës VATRA, New York, gjëndjen e monumenteve të kulturës dhe restaurimet në veprat muzeale në qarkun e Korçës. Me Gjergji Kokin bisedoi gazetari i Diellit Sokol PAJA.
MUZEU I SHKOLLËS SË PARË SHQIPE “ABC” DREJTË MUZEALIZIMIT
Në lidhje me restaurimet në Korçë, nuk kam si ta nis ndryshe sepse imazhi që më vjen në mëndje direkt dhe e po e them shkurt është ABC. Ky objekt simbol ka pothuajse pak muaj që ka mbaruar restaurimin, por nëse kalon në pedonale, nuk mund të mos të marrësh nga ndjesia që të përcjell. Restauruar Tradicionalisht këtij objekti historik, pas dëmtimeve të shumta ndër vite por edhe pas tërmetit, iu rikthyen vlerat në aspektin arkitektonik, e ndërsa në proçes është faza e muzealizimit. Kjo e fundit do të shpalosë gjithë historikun dhe ndjesitë e vërteta të të përjetuarit të ABC së vjetër në ditët e sotme. Kisha e Ristozit, objekt me rëndësi të veçantë në rajonin tonë, pas shumë vitesh në proçes restaurimi, ka përfunduar duke u rikthyer besimtarëve një tempull të denjë besimi. Dhe ky objekt ka pasur problematika të mëdha pasi është zhveshur nga restuarimet e gabuara ndër vite dhe është resturuar duke e kthyer në identitet kishën. Mbase me fjalë një proçes restaurimi do të duket i thjeshtë sidomos kur e shikon të përfunduar, por të gjitha hapat kanë vështirësi të cilat mund të jenë dhe fatale për monumentin prandaj ndiqen deri në detaj.
NËPËR RRUGICAT ME KALLDRËM
Nëse ecën në Korçë, në rrugicat të duket sikur do të humbasësh. Ti hyn në një prej tyre qetësisht, ecën në kalldrëm, rrethohesh nga vila dhe për një moment e gjen veten në zhurmën e Bulevard Republikës, por shumë shpejt ndjen përsëri rrugicën tjetër dhe vazhdon qetësisht të shijosh kalldrëmin dhe nëse fokusohesh do të kuptosh arkitekturën e qytetit vetë. Të duken të pafundme këto rrugica ndonjëherë dhe të njëjta për ata që vizitojnë, por jo secila të ofron një gjë të re për të parë. Aty gjen, stile të pafundme të përdorura të dekoracioneve në fasadë, kornizime, konfiguracione kangjëllash, herkelat e dekoruar, format e banesave, kapitelet e mahnitshme, portat hyrese, rrethimet…. dhe nëse hyn brenda tyre do të doje të jetoje aty ta siguroj, hapësira të mëdha, oborre me lule.. Por nëse do të ishe me fat, do të mund të shihje dhe dy brendi vilash ku do të humbisje në pikturat e mureve dhe tavanëve, po po do të humbisje sesi një vilë ka çdo mur të pikturuar me skena relaksuese për të cilat do të doje tju tregoje të gjithëve. Por kur ecën nëpër rrugica diku të hapen dhe sheshe, diku del në Bulevard, diku ngjitesh dhe del tek “Kryqi”. Bulevardi pastaj është një muze i hapur ku ecen dhe tregon me gisht, uaaa sa e bukur kjo vila dhe kjo tjetra, po këto kapitelet me figura. Por çfarë është më e rëndësishmja se ti këto vila në Bulevard mund ti shijosh hërë si bujtina, si bar apo dhe si restaurant. Kjo falë investimeve dhe restuarimeve që u janë bërë vitet e fundit në kë objekte me vlera të trashëgimisë ndërtimore. Pronarët kanë invetuar duke ruajtuar dhe duke nxjerrë në pah çdo vlerë të kësaj tipologjie objektesh në këtë zonë. Kështu ti mund ta shijosh kafen në oborrin e një prej këtyre vilave. Dhe objektet të cilat janë në rrugica dhe i nënshtrohen ndërhyrjeve ndjekin këtë linjë, ruajnë vlerat e tyre, harmonizohen në lartësi dhe formë me objektet në zonë, dhe nëse një objekt nuk është në karakter me zonën, kur realizon ndërhyrje kthehet në një objekt me karakteristika të banesës korçare.
OBJEKTET QË RUAJNË VLERAT E QYTETIT
Çdo objekt i ri apo i vjetër si qëllim ka ruajtën në tërësi të vlerave të qytetit. Rrugicat e gjallëruara nga banesat të cilat faqen që nxjerrin nga rruga e kanë të pasuaruar me dekorancione fantastike siç shihet dhe në fotot në shkrim. Herë këto objekte janë të rrethuara me kangjella dhe herë me mure rrethuese. Mobilimet zakonisht janë të ngarkuara dhe dritare të shumta ku thyhet drita nga grilat. Qilimat e leshit mbulojnë dhomat cep më cep në ngjyrë të thellë të blusë e të kuqes. Këto dhe mobilje të punuara janë si karakteristike të banesave të vjetra. Banesat edhe pse mund të jenë në zgjidhje planimetrike të njëjtë, trajtimi i jashtëm ndryshon. Për të mos harruar pazarin që sot është destinacioni ku mund të “flesh, hash, kërcesh” së bashku me kulturën, historinë, traditën, arkitekturën e qytetit tonë. Aty ku ndodhet dhe Xhamia e Iljaz Bej Mirahorit, xhamia e parë me kub e ndërtuar në Shqipëri. Së bashku me një numër ndërtimesh përreth saj si imareti, banja, furra etj. Xhamia e Mirahorit formonte në mesjetë një qendër urbane pranë tregut të qytetit. Përbëhet nga salla e lutjeve me përmasa të mëdha, e mbuluar me kupolë mbi tambur, e cila paraprihet nga hajati i hapur nga një arkadë me harqe të mprehta mbi mbështetje masive, i mbuluar me tri kupola të vogla. Në skajin veriperëndimor të sallës ngrihej minareja. Mori statusin monument kulture në vitin 1948. Ka akoma shumë për të trëguar, muzetë në Korçë janë fokusi i viteve të fundit dhe në proces kemi dhe hartimin e projektit për restaurimin dhe muzealizimin e Muzeut Arkeologjik. Korca është një muze i hapur do të thoja ku ecën dhe ke gjithmonë diçka për t’u bërë kurioz për të ditur, kuptuar, njohur më shumë në aspektin e trashëgimisë.
TË VEÇANTAT NË ARKITEKTURËN E BANESAVE KORÇARE
Karakteristikë që ka marrë vëmëndje është dhe shprehja e arkitekturës dhe detajeve në banesë, por dhe teknikave konstruktive. Materialet kryesore guri dhe tulla por nuk mungojnë dhe elementët e drurit. Gurët më të përdorur për detaje arkitektonike ishin gurët me ngjyrë gri ose të zezë dhe shtufi që nxirreshin nga kodrinat e zonës. Këto elementë janë përdorur aty ku kërkohej një theksim arkitektonik. Portat e jashtme kanë një mënyrë të veçantë të trajtimit arkitektonik. Kolonat gjithashtu janë një element që duhet përmendur. Përkujdesje më të madhe tregohej në kapitelet me motive të ndryshme. Zakonisht suvatimi i ndërtesave bëhej për arsye të mbrojtjes nga agjentët atmosferike dhe realizohej me kujdes dhe i kushtohej një rëndësi e veçantë. Për llaçin përdorej rërë e larë mirë, gëlqere e stazhionuar dhe një raport i drejtë i përbërësve të llaçit.
PUNIMET NË GURË
Suvatimi ka shërbyer edhe si një mjet për trajtimin dekorativ të ndërtesave. Guri si element më i fisëm i liheshin pjesët më të theksuara, kurse në elemente të tjere e zëvëndësoi suvaja, si korniza pilastra, qarkime dritaresh. Kështu ky dekoracion u përhap gjërësisht dhe në familjet ku zbukurimet me gurë ishin të paarritshme ekonomomisht. Kornizimet kishin forma të ndryshme nga të harkuarat deri në ato trekëndësh të ruajtura deri në ditët e sotme dhe të ripërdorura për ndërtime në këtë zonë në kohën e sotme. Më të zakonshme janë përdorimet e kornizave përreth dritareve, pra në të gjithë perimetrin e saj. Shumë të përdorshme janë dhe pllakat dekorative me reliev të vendoura poshtë dritareve. Nuk mungojnë dhe kornizat nënçati apo dhe në ndërkat. Format janë përgjithësisht të drejta por nuk mungojnë dhe rastet me motive të ndryshme të stiluzuara si lule gjethe etj. Elementët e hekurit e plotësojnë objektin nga ana e trajtimit dekoratov. Ku në fillim përdoreshin vetëm si skara për dritaret por më vonë u zgjeruan në parapetet e shkalleve, ballkomeve etj. Të gjitha këto karakteristika janë fokusi i ndërtimeve në ditët e sotme në lagjet historike të qytetit. Objektet më të rëndësishme monument kulture gjithashtu mund ti aksesoni në një tur virtual, e bërë e mundur kjo dhe e promovuar edhe gjatë muajve mars prill të pandemisë.
