Prof. Dr. Muhamet Racaj/
Ky studim shqyrton ndikimin thelbësor të dronëve autonomë me inteligjencë artificiale në transformimin e doktrinave ushtarake të shekullit XXI. Ai analizon përdorimin e avancuar të tufave të dronëve në konflikte të fundit, duke marrë shembuj si Ukraina dhe incidenti i sulmit me dronë mbi Poloninë. Metodologjia project mbështetet në analizë krahasuese të raporteve ushtarake, burimeve akademike dhe dokumentacionit publik nga viti 2022 deri në 2025. Gjetjet tregojnë ndryshimin rrënjësor të fushës së betejës dhe nevojën për integrimin sistematik të trajnimit me dronë në programet bazike ushtarake, të ilustruar nga iniciativa “500,000 luftëtarë me dronë” e Koresë së Jugut. Përfundimet theksojnë rëndësinë e këtij kombinimi teknologjik dhe edukativ për forcimin e kapaciteteve operative dhe reziliencës strategjike të ushtrive moderne në epokën digjitale.
Shekulli XXI ka rikrijuar paradigmën e luftës përmes futjes së teknologjive të avancuara, duke theksuar veçanërisht rolin e dronëve autonomë me inteligjencë artificiale si elementë kryesorë të transformimit të strategjive ushtarake. Historikisht, dronët kanë pësuar një evolucion të jashtëzakonshëm nga mjete të kontrolluara manualisht për zbulim dhe goditje të saktë, te sisteme autonome që mund të ndërveprojnë në grup dhe të marrin vendime taktike të pavarura. Ky studim merr në konsideratë ndryshimet teknologjike në konflikte të fundit, sidomos në Ukrainë, dhe sfidat e reja që paraqet sulmi i dronëve rusë në Poloni më 2025, i cili ka vënë në pah kufizimet e sistemeve tradicionale mbrojtëse. Qëllimi kryesor i hulumtimit është të analizojë këtë ndryshim të paradigmes ushtarake dhe të propozojë integrimin e trajnimit për përdorimin dhe mbrojtjen nga dronët brenda programeve bazike të stërvitjes ushtarake, duke pasur si shembull praktik programin ndërkombëtar të Koresë së Jugut. Ky studim ka rëndësi akademike dhe praktike të madhe, pasi adreson sfidat kryesore të sigurisë rajonale dhe globale në epokën e luftërave digjitale dhe automatizimit strategic[¹][²][³].
Pjesa Kryesore:
1. Transformimi Teknologjik dhe Përdorimi i Dronëve Autonomë me Inteligjencë Artificiale
Në dekadat e fundit, teknologjia e dronëve ka kaluar një revolucion të thellë, që konsiston në automatizimin dhe pajisjen me inteligjencë artificiale për veprime autonome në fushën e betejës. Sistemet si “Swarmer”, të zhvilluara nga Ukraina, janë shembuj praktikë të tufave që veprojnë të koordinuara, merr vendime taktike dhe rrisin efektivitetin operacional, duke minimizuar ekspozimin e forcave njerëzore ndaj rreziqeve të drejtpërdrejta. Ky model i ri ka revolucionarizuar mënyrën se si zhvillohen operacionet ushtarake dhe ka nxitur ndryshime të thella në doktrinat e shumicës së ushtrive bashkëkohore[¹¹][¹²].
2. Lufta Hibride dhe Transformimi i Fushëbetejës në Dimensione të Reja
Lufta hibride përfshin ndërthurjen e elementeve konvencionale, digjitale dhe propagandistike, ku fushëbeteja tradicionale shtrihet edhe në hapësirën e perceptimeve dhe informacioneve. Dronët autonomë përdoren jo vetëm për goditje, por edhe për krijimin e presionit psikologjik dhe për manipulimin e opinionit publik përmes transmetimit të pamjeve në kohë reale. Në këtë mënyrë, forca strategjike e dronëve nuk qëndron vetëm në kapacitetin e zjarrit, por edhe në ndikimin e tyre mbi narrativat globale të konfliktit[⁶][⁹][¹⁰].
3. Sulmi me Dronë mbi Luftën dhe Sigurinë Kolektive: Rasti i Polonisë
Sulmi i dronëve rusë mbi territorin e një anëtari të NATO-s, Poloninë, përbën një precedent të rëndësishëm në sfidimin e sigurisë kolektive evropiane. Ngjarja theksoi boshllëqet në sistemet mbrojtëse ndaj kërcënimeve të teknologjisë së lartë dhe bëri të domosdoshëm rishikimin e protokolleve të reagimit urgjent. Ky incident nxiti reagime politike dhe ushtarake të forta që nënvizojnë nevojën për inovacion dhe përforcim të kapaciteteve mbrojtëse të aleancës[⁸][⁹][¹⁰][¹⁵].
4. Shembulli i Koresë së Jugut: Integrimi i Trajnimit me Dronë në Programet Bazike Ushtarake
Programi “500,000 luftëtarë me dronë” i Koresë së Jugut është model i jashtëzakonshëm i integrimit të teknologjisë së avancuar në stërvitjen e përgjithshme ushtarake. Ky program ambicioz, me investim mbi 14 milionë euro dhe mbi 11,000 dronë të dedikuar për trajnim, garanton që çdo rekrut të fitojë aftësi praktike në përdorimin e dronëve dhe në mbrojtjen kundër tyre. Kjo qasje synon jo vetëm përmirësimin e gatishmërisë ushtarake, por edhe ndërtimin e një baze teknologjike dhe njerëzore që ofron përfitime edhe në nivelin civil dhe ekonomik pas përfundimit të shërbimit ushtarak.
5. Sfida Etike dhe Ligjore në Përdorimin e Dronëve Autonomë
Përdorimi i dronëve me inteligjencë artificiale ngre pyetje thelbësore mbi etikën dhe përgjegjësinë ligjore në konfliktet ushtarake. Vendimmarrja automatike që përfshin jetën dhe vdekjen kërkon norme të reja ligjore dhe mekanizma të rreptë mbikëqyrës, duke shmangur keqpërdorimet dhe minimizuar rreziqet për civilët. Për më tepër, zhvillimi i këtyre teknologjive duhet të bashkërendohet me reflektimin në normat ndërkombëtare të të drejtave të njeriut dhe standardet ushtarake[¹⁴].
Përfundimi dhe Rekomandimet
Ky studim tregon se dronët autonomë me inteligjencë artificiale janë faktor kyç në revolucionin e mënyrës së zhvillimit të konflikteve moderne. Për t’u përballur me këto sfida dhe për të shfrytëzuar avantazhet teknologjike, integrimi i trajnimit praktik për përdorimin dhe mbrojtjen ndaj dronëve në programet bazike ushtarake është i domosdoshëm. Shembulli i Koresë së Jugut ofron një model të suksesshëm që duhet marrë si standard për ushtritë që dëshirojnë të mbeten relevante dhe efektive në këtë epokë të re të luftërave digjitale.
Rekomandohen masa të mëtejshme për zhvillimin e kuadrove ligjore dhe etike ndërkombëtare, si dhe nxitja e bashkëpunimit rajonal dhe global në fushën e mbrojtjes kundër kërcënimeve teknologjike. Kërkimet e ardhshme duhet të fokusohen në integrimin më të thellë të teknologjive autonome në doktrinat ushtarake, menaxhimin e projekteve të trajnimit të avancuar, si dhe në rregullimin e përdorimit të dronëve për të garantuar sigurinë dhe stabilitetin ndërkombëtar.
Literatura e Shfrytëzuar:
¹ Singer, P. W. (2009). Wired for War: The Robotics Revolution and Conflict in the 21st Century.
² Boot, M. (2006). War Made New.
³ Lambeth, B. S. (2000). Air Power Against Terror.
⁴ O’Hanlon, M. (2022). How Ukraine’s Ground Forces Are Winning the War.
⁵ Friedman, N. (2018). The Future of Air Power in the Age of Advanced Air Defenses.
⁶ Defense Intelligence Agency (2024). Ukraine Military Assessment Report.
⁷ NATO (2024). Enhanced Forward Presence: Factsheet.
⁸ Ukrainian Intelligence (2025). Map of Air Strikes Against Poland.
⁹ Podoliak, M. (2025). Statements on Russian Drone Strategy.
¹⁰ Rojansky, M. (2023). The Ukraine Conflict: Military Lessons and Implications.
¹¹ The Wall Street Journal (2025). Ukraina, AI drones debut in war.
¹² Ibid.
¹³ Ibid.
¹⁴ Friedman, N. (2018).
¹⁵ NATO (2024).