Rafael Floqi/
Nga fundi i shekullit të kaluar, bota dukej se kishte hyrë në një periudhë të re stabiliteti. Rënia e Bashkimit Sovjetik dhe triumfi i kapitalizmit liberal krijuan iluzionin se epoka e përplasjeve ideologjike kishte marrë fund. Por historia nuk pranon të mbyllet me një pikë. Pas tri dekadash, bota gjendet sërish në një përplasje të madhe fuqish ;këtë herë më të ndërlikuar, më ekonomike, më teknologjike dhe shumë më të paqarta se gjatë Luftës së Ftohtë klasike.
Rikthimi i ndarjes botërore
Në horizont po shfaqet një rend i ri global që shumë analistë e quajnë “Lufta e Ftohtë 2.0”. Por ky version i ri nuk është një përsëritje e garës SHBA–BRSS. Ai është një sistem shumëpolar, ku fuqitë nuk ndahen më sipas ideologjisë, por sipas interesave strategjike, kontrollit të burimeve dhe avantazhit teknologjik.
Në njërin krah qëndron ende Shtetet e Bashkuara me rrjetin e saj të aleancave ;NATO-n, Japoninë, Australinë dhe partnerë të rinj në Azi e Paqësor. Në tjetrin, një bosht i ri po konsolidohet: Kina dhe Rusia, të cilat kanë gjetur një pikë të përbashkët në kundërshtimin e rendit liberal perëndimor. Ndërkohë, Evropa, e përçarë midis interesave ekonomike dhe detyrimit politik ndaj Uashingtonit, po përpiqet të ruajë një ekuilibër të brishtë mes tregtisë me Kinën dhe solidaritetit me NATO-n.
Shtetet e Bashkuara: Nga superfuqi e vetme në menaxhere të krizave
Pas vitit 1991, SHBA u shpall “fuqia e vetme globale”. Por sot ajo gjendet përballë një realiteti të ri: dominimi i saj është i sfiduar jo vetëm ushtarakisht, por edhe ekonomikisht e teknologjikisht. Administrata Biden po përpiqet të mbajë një ekuilibër të vështirë mes mbështetjes për Ukrainën, krizës në Lindjen e Mesme dhe përballjes me Kinën në Paqësor. Marrëveshja AUKUS me Britaninë dhe Australinë, afrimi me Japoninë dhe Korenë e Jugut, si dhe rikthimi diplomatik në Paqësor, tregojnë për zhvendosjen strategjike drejt Azisë, aty ku garantohet “teatri i madh” i përplasjes së ardhshme. Por ndërkohë, në Evropë dhe Lindjen e Mesme, Uashingtoni po zbret në terrene që përkujtojnë epokat e vjetra të rivalitetit global.
Ukraina: Kufiri i ri i përplasjes perëndim–lindje
Lufta në Ukrainë është bërë laboratori ku po testohet durimi i Perëndimit dhe vendosmëria e Rusisë. Ajo nuk është vetëm një konflikt territorial, por një betejë për të ardhmen e rendit ndërkombëtar. Rusia e sheh këtë luftë si tentativë për të rindërtuar një sferë influence që humbi pas vitit 1991. Perëndimi e sheh si një test të vetë ekzistencës së NATO-s dhe besueshmërisë së Amerikës si garanci sigurie.
Dy vjet pas pushtimit, asnjëra palë nuk ka fituar përfundimisht, por humbjet janë kolosale: Ukraina është rrënuar, Rusia është izoluar nga Perëndimi, dhe Evropa është kthyer në një kontinent të militarizuar.
Në këtë kontekst, lufta ka prodhuar një efekt të dyfishtë:
ka forcuar lidhjen transatlantike dhe ka ringjallur NATO-n;
por njëkohësisht ka shtyrë Rusinë më afër Kinës, duke krijuar një aleancë të re euroaziatike që ndryshon ekuilibrat globalë.
Kina, duke mos e dënuar kurrë hapur agresionin rus, ka shfrytëzuar situatën për të rritur ndikimin ekonomik dhe diplomatik mbi Moskën. Në fakt, çdo ditë që Rusia dobësohet në Ukrainë, Pekini fiton më shumë peshë në marrëdhënien dypalëshe. Kështu, fronti i Ukrainës nuk është thjesht europian ;është pjesë e një lufte më të madhe për rendin global.
Izrael–Palestinë: Fusha tjetër e rivalitetit global
Në Lindjen e Mesme, lufta Izrael–Hamas, që shpërtheu pas sulmit të 7 tetorit 2023, është kthyer në një arenë të re ku përplasen interesat e fuqive të mëdha. Për SHBA-në, mbështetja ndaj Izraelit mbetet gur themeli i politikës së jashtme në rajon, por kostoja diplomatike është gjithnjë e më e lartë.
Për Rusinë dhe Kinën, konflikti është një mundësi për të paraqitur veten si alternativa “anti-hegjemonike” ;duke u shfaqur si mbështetës të “kauzës palestineze” dhe kritikë të standardeve të dyfishta të Perëndimit. Pekini ka luajtur me kujdes rolin e arbitrit të heshtur, duke ruajtur marrëdhënie të mira me Iranin dhe vendet arabe, ndërsa ka ftuar SHBA-në në një dialog të ri për “stabilitetin e rajonit”.
Rusia, në anën tjetër, e përdor konfliktin si armë politike për të shpërqendruar vëmendjen nga Ukraina dhe për të rifituar ndikim në botën arabe, e cila në shumë raste e sheh Moskën si alternativë ndaj Uashingtonit.
Lufta në Gaza ka bërë të dukshme dobësinë e rendit ndërkombëtar aktual: mungesën e një autoriteti moral global, pafuqinë e institucioneve shumëpalëshe dhe humbjen e besimit në diplomacinë amerikane. Në këtë kontekst, çdo raketë që bie mbi Gaza, çdo sanksion ndaj Rusisë dhe çdo provokim në Tajvan janë pjesë e së njëjtës simfoni ; një botë që po fragmentohet në blloqe rivale.
Kina: Superfuqia e re e heshtur
Në këtë konstelacion krizash, Kina është shndërruar në fituesin e heshtur të tranzicionit global. Ajo nuk ka nevojë të pushtojë asnjë territor për të fituar; mjafton të ofrojë hua, teknologji dhe rrugë tregtare. Përmes Nismës “Rruga e Re e Mëndafshit”, Pekini po krijon një hartë të re gjeoekonomike që lidh Azinë me Evropën e Afrikën, duke ofruar investime aty ku Perëndimi ka lënë boshllëqe.
Ndërsa SHBA dhe BE përballen me kosto të mëdha në Ukrainë e Lindjen e Mesme, Kina forcon praninë e saj në Afrikë, Amerikën Latine dhe ishujt e Paqësorit.
Nëse shekulli XX u përcaktua nga rivaliteti ushtarak, shekulli XXI po përcaktohet nga rivaliteti i infrastrukturës dhe teknologjisë.
Një botë pa qendra të sigurta
Ndryshe nga Lufta e Ftohtë e shekullit XX, përplasja e re nuk ka kufij të qartë. Ajo zhvillohet në sferën e teknologjisë, energjetikës, informacionit dhe sigurisë digjitale. Konfliktet moderne nuk nisin me tanke, por me zinxhirë furnizimi të ndërprerë, algoritme, sanksione ekonomike dhe luftëra kibernetike.
Kina dhe SHBA po garojnë për kontrollin e burimeve kritike si litiumi dhe kobalti; Rusia luan me kartën energjetike në Evropë; ndërsa Lindja e Mesme mbetet një minë e pashuar që mund të shpërthejë çdo moment. Kjo shumëllojshmëri krizash e bën botën e sotme shumë më të paparashikueshme sesa ajo e viteve 1950–1980.
Nga rivaliteti drejt bashkëjetesës
E ardhmja e rendit global mbetet e hapur. Lufta e Ftohtë e kaluar përfundoi me kolapsin e një pale; ajo e re mund të përfundojë me bashkëjetesë të detyruar.
Në një botë të ndërlidhur ekonomikisht, askush nuk mund të izolohet pa dëmtuar veten. Prandaj, edhe pse retorika për “përplasjen e epokës” rritet, diplomacia dhe ndërvarësia ekonomike mbeten ura që mund të shmangin një përshkallëzim të rrezikshëm.
Në fund, historia e pas Luftës së Ftohtë na mëson një gjë të thjeshtë: hegjemonitë janë kalimtare, por balancat janë të përjetshme. Sot, bota nuk kërkon më një fitues absolut, por një ekuilibër të ri që mund të mbajë rendin ndërkombëtar pa e shkatërruar. Nëse udhëheqësit globalë do ta kuptojnë këtë, epoka e rivalitetit të ri mund të bëhet jo prelud i një lufte tjetër të ftohtë, por një periudhë e re bashkëekzistence të detyruar ;ku fuqitë mësojnë të jetojnë me njëra-tjetrën, jo përkundër njëra-tjetrës.