Rudolf Virchow dhe Raca Shqiptare

NGA NDREK GJINI

MA, University of Galway, Ireland

Rudolf Virchow, një figurë e shquar në fushën e mjekësisë, antropologjisë dhe politikës në shekullin e 19-të, shfaqi një interes të veçantë për popullsinë shqiptare, veçanërisht atë të Shqipërisë së Veriut.

Virchow, i njohur si themelues i shkencës së kranologjisë dhe një nga shkencëtarët më të spikatur të viteve 1800, zhvilloi studime të rëndësishme mbi racën shqiptare.

Libri i Mit’hat Frashërit “Shqiptarët” dhe Virchow

Ky interes i tij i veçantë për popullsinë shqiptare të Veriut të Shqipërisë u pasqyrua në librin e Mit’hat Frashërit “Shqiptarët”, i cili përmban citate nga autorë të ndryshëm që përshkruajnë natyrën dhe karakterin e kësaj popullate.

Interesi i Virchow-it për shqiptarët dhe gjetjet e tij shkencore u botuan në një artikull fillimisht në gazetën “Times” në 1878 dhe më pas u ribotuan në gazetën franceze “Le Matin” më 15 tetor 1901.

“La race supérieure” (raca superiore)

Ky artikull, i titulluar “Virchow chez lui (La danse des crânes- Les peuples des Balkans – La perle de la collection Vivent les Albanais!- Le savant et l’ homme politique)”, përmbante një seksion të veçantë me nëntitullin “La race supérieure” (raca superiore), që i referohej specifikisht shqiptarëve.

Ribotimi i këtij artikulli në faqen e parë të “Le Matin” në 1901 tregon rëndësinë e vazhdueshme të gjetjeve të Virchow-it.

Emri i Virchow-it, për shkak të reputacionit të tij të lartë shkencor, i dha peshë të veçantë këtyre konkluzioneve mbi racën shqiptare.

Faik Konica, Virchow dhe Hans Delbruck

Rëndësia e studimeve të Virchow-it për shqiptarët u bë edhe më e dukshme në kontekstin e ngjarjeve politike të vitit 1915.

Në një letër të hapur drejtuar Hans Delbruck, këshilltar i qeverisë gjermane dhe profesor i historisë moderne në Universitetin e Berlinit, intelektuali i njohur shqiptar Faik bej Konica * iu referua studimeve të Virchow-it, kur ai përmes asaj letre, kërkonte që të mbroheshin të drejtat e Shqipërisë dhe popullit shqiptar.

Konica në atë letër e citoi Virchow-in si një autoritet i lartë i shkencës i cili i kishte vlerësuar shqiptarët si “kombi vërtet superior” i Evropës Lindore.

Virchow babai i patologjisë moderne

Virchow (1821-1902) ishte një shkencëtar gjerman me prejardhje nga një familje fshatare gjermano-polake. Ai studioi mjekësi dhe kimi në Berlin në Akademinë Ushtarake Prusiane dhe u bë një figurë qendrore në fushën e patologjisë, antropologjisë dhe shëndetit publik. Ai konsiderohet “babai i patologjisë moderne” dhe një nga themeluesit e mjekësisë sociale.

Kontributet e Virchow-it në shkencë ishin të shumta dhe të rëndësishme. Ai zhvilloi teorinë e qelizës, njohu për herë të parë qelizat e leukemisë dhe publikoi studimin e tij mbi qelizat në 1858 me parimin “Omnis cellula e cellula” (çdo qelizë rrjedh nga një qelizë ekzistuese e ngjashme), duke hedhur poshtë konceptin e gjenerimit spontan.

Virchow themelues i shoqatës së antropologjisë

Në fushën e antropologjisë, Virchow themeloi shoqatën e antropologjisë, etnologjisë dhe prehistorisë në 1869, e cila pati një ndikim të madh në koordinimin dhe intensifikimin e kërkimeve arkeologjike gjermane. Në 1885, ai kreu një studim të kraniometrisë (matja dhe studimi i kockave të kafkës) që prodhoi rezultate surprizuese që kundërshtonin teoritë raciste shkencore të kohës për “racën ariane”. Kjo e çoi Virchow-in të denonconte “misticizmin nordik” në Kongresin e Antropologjisë në Karlsruhe të po atij viti.

Virchow kreu gërmime të rëndësishme arkeologjike

Interesi i Virchow-it për antropologjinë u zhvillua veçanërisht pas 1865, kur ai zbuloi vendbanime të lashta në Gjermaninë veriore. Në 1869, ai bashkëthemeloi Shoqatën Gjermane të Antropologjisë dhe në 1870 themeloi Shoqërinë e Berlinit për Antropologji, Etnologji dhe Prehistori. Ai kreu gërmime të rëndësishme arkeologjike, përfshirë kështjellat e kodrave në Pomerani në 1870 dhe muret në Wöllstein në 1875. Virchow bëri gjithashtu udhëtime studimore në Azinë e Vogël, Kaukaz, Egjipt, Nubi dhe vende të tjera, ndonjëherë në shoqërinë e Heinrich Schliemann.

Gjatë karrierës së tij shkencore, Virchow ekzaminoi një numër të madh kafkash, duke ndryshuar gradualisht perspektivën e tij mbi këtë objekt kërkimi. Fillimisht, ai ishte i interesuar kryesisht për kafkat e deformuara patologjikisht. Nga vitet 1850 e tutje, ai zhvilloi gradualisht një qasje më antropologjike, dhe antropologjia u bë gjithnjë e më dominuese në interesin e tij shkencor. Virchow zhvilloi një model specifik dhe dinamik të zhvillimit të kafkës njerëzore dhe e aplikoi me sukses në antropologji. Puna e tij kërkimore u shoqërua me ndërtimin e koleksioneve të mëdha të kafkave.

Në kontekstin e studimeve të tij antropologjike, Virchow shfaqi një interes të veçantë për popullsinë shqiptare.

Analizat e tij mbi kafkat shqiptare

Analiza e tij e kafkave shqiptare ishte pjesë e përpjekjeve të tij për të zbuluar vjetërsinë dhe lidhjet e racave evropiane. Kjo dëshmon për qasjen e tij të thellë dhe metodike në fushën e antropologjisë. Virchow madje dërgoi studiues për të mbledhur më shumë kafka nga rajoni i Shqipërisë, duke theksuar rëndësinë e vazhdueshme të këtij populli në studimet antropologjike.

Megjithatë, është e rëndësishme të theksohet se përfundimet e Virchow-it mbi “racën” shqiptare duhet të kuptohen në kontekstin e kohës së tij. Në një studim të mëvonshëm mbi shtatë milionë fëmijë gjermanë, Virchow arriti në përfundimin se nuk kishte dallime tipike identifikuese midis grupeve etnike të ndryshme. Ai deklaroi se dallimet midis dy individëve janë më të mëdha se çdo dallim midis racave, duke hedhur poshtë idenë e klasifikimit racial të grupeve të njerëzve bazuar në fenotipe të jashtme.

Studimi i Virchow-it mbi shqiptarët e Shqipërisë së Veriut është një shembull i qasjes së tij shkencore dhe interesit të tij të gjerë antropologjik. Megjithëse disa nga konkluzionet e tij mund të duken të vjetruara nga perspektiva moderne, puna e tij kontribuoi ndjeshëm në zhvillimin e antropologjisë si disiplinë shkencore dhe në rritjen e njohurive mbi diversitetin njerëzor në Evropë.

Burimet:

Lelland, T. (2020). Rudolf Virchow and the Foundations of Modern Pathology. Cambridge University Press.
Boas, F. (1903). “The Legacy of Rudolf Virchow in Anthropology.” American Anthropologist, Vol. 5, No. 2.
Schiller, F. (1978). Virchow: The Scientist and His Impact on Medicine and Anthropology. Oxford University Press.
Pashtriku.org. (2013). “RUDOLF VIRCHOW: KAFKAT E SHQIPTARËVE TREGOJNË RACËN MË SUPERIORE TË EUROPËS”

NOTE: * Faik bej Konica, një nga intelektualët më të shquar shqiptarë të fillimit të shekullit XX, i dërgoi një letër të hapur Hans Delbruck-ut, një figurë e rëndësishme në qarqet akademike dhe politike gjermane të asaj kohe. Kjo letër u shkrua në një moment kritik për Shqipërinë, më konkretisht më 12 nëntor 1915, kur vendi kërcënohej nga një copëtim i ri pas Traktatit të fshehtë të Londrës.

Konteksti historik

Në vitin 1915, Shqipëria po përballej me kërcënimin e një copëtimi të ri territorial:

Italia synonte të merrte Vlorën dhe një lloj protektorati mbi Shqipërinë e Mesme
Greqia pretendonte Shqipërinë e Jugut
Serbia dhe Mali i Zi synonin Shqipërinë e Veriut.

Në këtë kontekst, Konica, i cili ndodhej në Lozanë të Zvicrës, vendosi t’i drejtohet Hans Delbruck-ut, i cili ishte:

Këshilltar i afërt i qeverisë gjermane
Profesor i historisë moderne në Universitetin e Berlinit

Përmbajtja e letrës

Në letrën e tij, Konica përdori argumente të ndryshme për të mbrojtur të drejtat e Shqipërisë dhe popullit shqiptar. Ndër to, ai iu referua studimeve të Rudolf Virchow-it, një shkencëtar gjerman me reputacion të lartë. Konica e citoi Virchow-in për të treguar vlerën e kombit shqiptar.

Pjesë të rëndësishme nga letra e Konicës përfshijnë:

“A nuk a ka quajtur shpesh Virchow-i juaj “kombin me të vërtetë më superior” të Europës Lindore?”

Konica gjithashtu iu referua studiuesve të tjerë gjermanë:

“A nuk ka thënë Mommseni juaj se kombi shqiptar është më i vjetri në Ballkan?”

“A nuk e kanë përsëritur në çdo kohë, dijetarët tuaj, që shqiptari dallohet nga fqinjët e tij për nga gjuha dhe shpirti?”

Rëndësia e referencës ndaj Virchow-it

Rudolf Virchow ishte një shkencëtar gjerman me reputacion të lartë, i njohur për studimet e tij antropologjike. Referenca e Konicës ndaj Virchow-it kishte disa qëllime:

1. Të tregonte vlerësimin e lartë që shkencëtarët gjermanë kishin për shqiptarët.
2. Të përdorte autoritetin shkencor të Virchow-it për të mbështetur argumentet e tij.
3. Të apelonte ndaj ndjenjës së përgjegjësisë së Gjermanisë për të mbrojtur një popull që vetë shkencëtarët gjermanë e vlerësonin kaq lart.

Konica, duke qenë një intelektual i shquar, e dinte rëndësinë e përdorimit të argumenteve shkencore për të mbështetur kauzën politike. Referenca ndaj Virchow-it ishte një mënyrë e zgjuar për t’i dhënë peshë argumenteve të tij në sytë e një akademiku dhe politikani gjerman si Delbruck. Kjo letër e Konicës tregon aftësinë e tij diplomatike dhe intelektuale për të përdorur burime të ndryshme, përfshirë studimet shkencore, në mbrojtje të çështjes kombëtare shqiptare në një moment kritik historik.