Gjon F. Ivezaj/
Sali Asllan Nivica u lind më 15 maj 1890 në fshatin Rexhin të Kurveleshit, një trevë e njohur për burrëri, besë e dashuri të patundur ndaj gjuhës amtare. Fëmijëria e tij u formua mes gurëve të malësisë dhe frymës së lirisë, ku çdo fjalë shqipe ishte amanet dhe çdo këngë popullore ishte betim. Shkollën fillore e ndoqi në vendlindje, ndërsa për arsim të mëtejshëm u dërgua në Manastir, ku gjatë viteve 1904–1907 mori mësime që do ta ushqenin me kulturë e dituri moderne. Pas kësaj ai vazhdoi studimet në gjimnazin e mirënjohur të Zosimesë në Janinë (1907–1909), një vatër arsimore që kishte nxjerrë shumë nga figurat më të shquara të Rilindjes Kombëtare. Aty Saliu u dallua për zgjuarsi, për etje ndaj diturisë dhe për lidhjen shpirtërore me gjuhën shqipe, e cila u bë udhërrëfyesi i jetës së tij. Në vitin 1909, i pajisur me dituri e me ideale, ai nisi punën si mësues në Durrës, duke mbjellë fjalën shqipe ndër brezat e rinj dhe duke u përfshirë menjëherë në veprimtarinë kombëtare.
Rrugëtimi i tij arsimor dhe atdhetar nuk u ndal këtu. Në vitin 1911, gjatë qëndrimit në Stamboll, Nivica u arrestua për veprimtari kundër Perandorisë Osmane. Megjithatë, lirimi i tij u mundësua nga ndërhyrja e Ismail Qemalit, duke dëshmuar se Saliu tashmë ishte bërë pjesë e një rrjeti të gjerë patriotësh që po përgatitnin themelin e shtetit shqiptar. Pas këtij episodi ai u pranua si mësues në Robert College, ku mbolli te nxënësit e rinj dashurinë për gjuhën amtare dhe kulturën kombëtare. Në këtë mjedis intelektual, Nivica nisi të ngjizë idenë se kombi shqiptar mund të ngrihej vetëm mbi gjuhë të përbashkët, arsim të ndriçuar dhe shtyp të lirë.
Këto përvoja të hershme, të fituara në shkolla të njohura e në qendra të rëndësishme kulturore, e përgatitën atë për rolin e madh që do të luante më pas si mësues, publicist, dhe patriot. Që nga këto vite të para u duk qartë se ai do ta lidhte jetën e vet me idealin e shenjtë të Shqipërisë, duke u bërë një ndër figurat më të ndritura të gazetarisë dhe mendimit politik shqiptar në fillim të shekullit XX.
Në vitin 1914, në Vlorë, ai themeloi gazetën “Populli” bashkë me Muço Qullin. Kjo gazetë nuk ishte thjesht një organ informimi, por një tribunë e fuqishme e ideve kombëtare, një thirrje e hapur për unitet dhe qëndresë ndaj çdo rreziku që i kanosej vendit. “Populli” nuk u mjaftua vetëm me pasqyrimin e ngjarjeve politike, por u bë një shkollë e vërtetë e mendimit kombëtar, ku çdo artikull kishte forcën e një manifesti. Pas rënies së qeverisë së Vlorës dhe përplasjes së brendshme, gazeta rifilloi botimin në Shkodër, duke marrë një dimension edhe më të gjerë si zë i kombit në mbrojtje të kufijve dhe të drejtave të shqiptarëve.
Në dhjetor 1918, Nivica mori pjesë në themelimin e Komitetit “Mbrojtja Kombëtare e Kosovës”, i cili kishte për mision mbrojtjen e trojeve shqiptare të mbetura jashtë kufijve të vitit 1913. Në këtë organizatë ai bashkëpunoi me personalitete si Hoxhë Kadri Prishtina, Bedri Pejani, Hasan Prishtina, Bajram Curri e të tjerë, duke qenë zëri i tyre në shtyp dhe ndër opinionin publik. Ky kontribut i dha atij vendin e nderuar të një ndër ideologëve më të mëdhenj të çështjes kombëtare. Në janar 1919, ai e ringjalli sërish gazetën “Populli” në Shkodër, e cila u bë organi kryesor i Komitetit të Kosovës dhe tribunë e pakrahasueshme e rezistencës shqiptare ndaj planeve të fuqive të huaja.
Nivica nuk kufizohej vetëm te shkrimi politik. Ai kishte një vizion kulturor e shkencor për Shqipërinë. Ai kërkonte themelimin e një Akademie Kombëtare, hartimin e një fjalori të përbashkët dhe zhvillimin e një gjuhe standarde. Për të, pa gjuhën e bashkuar nuk mund të kishte komb të bashkuar. Ky ideal ishte një vazhdimësi e Rilindjes dhe një përpjekje për të institucionalizuar kulturën shqiptare. Në këtë drejtim, ai ishte në një mendje me personalitete të mëdha si Gjergj Fishta, Mid’hat Frashëri dhe Luigj Gurakuqi.
Veprimtaria e tij e zjarrtë nuk kaloi pa pasoja. Ai u burgos disa herë, u ndoq dhe u përndoq nga kundërshtarë politikë dhe nga shërbimet e huaja që shihnin te figura e tij një pengesë serioze për planet e tyre. Megjithatë, çdo burgim e forconte më shumë, dhe çdo pengesë i shtonte vendosmërinë. Gazetat e kohës, bashkëkohësit dhe shkrimtarët e përshkruajnë si një figurë të pastër, me qëndrim të prerë, që nuk e shiste dot asnjë ideal dhe që nuk lëkundej përballë rrezikut.
Fatkeqësisht, më 10 janar 1920, në kulmin e veprimtarisë së tij, Sali Nivica u vra në Shkodër nga Kolë Ashiku. Vrasja e tij la hije të rënda dyshimesh mbi ndërhyrjen e elementëve të huaj, sidomos italianë, të cilët ishin të shqetësuar nga veprimtaria e tij kombëtare. Çfarëdo të ketë qenë arsyeja, kombi shqiptar humbi një nga bijtë e vet më të ndritur, një tribunë të vërtetë të mendimit politik dhe një penë që kishte aftësinë të zgjonte ndërgjegjen e popullit.
Vlerësimet për të nuk munguan kurrë. Gjergj Fishta e përkujtoi me vargje të fuqishme duke e quajtur “shtyllë dhe shkamb” të kombit. Historianët e mëvonshëm, si Kristo Frashëri, Stefanaq Pollo e më të rinjtë si Dorian Koçi, e kanë përshkruar si shembull të gazetarit patriot, që e ktheu shtypin në armë për liri. Ish-presidenti Bamir Topi e nderoi me titullin “Nderi i Kombit”, duke e vendosur emrin e tij në panteonin e figurave më të mëdha kombëtare. Gazeta “Dielli”, organi i kolonisë shqiptare në Amerikë, e ka përkujtuar gjithmonë si një zë që nuk heshti kurrë për Kosovën dhe për Shqipërinë.
Populli shqiptar e ruan ende në kujtesë figurën e tij si simbol të idealizmit dhe të sakrificës. Ai mbetet një shembull për të rinjtë, për intelektualët dhe për çdo njeri që beson se fjala e lirë dhe dija janë armët më të forta për mbrojtjen e atdheut. Kujtimi i tij është një kujtesë e gjallë se Shqipëria është ndërtuar me gjakun dhe mundin e burrave të mëdhenj, të cilët si Sali Nivica, e vunë jetën e tyre në altarin e kombit.