Dielli- Rubrika Mjekësore-
Shkruan: DR. ZEKRI PALUSHI-Gold Coast–Australi–
Asht një sëmundje auto-imune, që shkaktohet në njerëzit sensitivë ndaj GLUTEN-it,-një proteinë që gjendet në GRURË,THEKËR, ELB dhe TËRSHËRË, – e cila damton shtresën e brendshme të ZORRËS së HOLLË, (small bowel/intenstine), -funksioni i së cilës asht thithja apo absorbimi i substancave dhe mineraleve të domosdoshme për vazhdimsinë e jetës, që ne marrim çdo ditë, me ato ç’farë hamë, e ç’farë pimë.
Zorra e hollë, gjendet në mes stomakut dhe zorrës së trashë, asht e gjatë afërsisht 3 deri në 5 metra, dhe ka një diametër rreth 2.5-3 cm, -ajo ndahet në tre pjesë,-duodenum, jejunum, dhe ileum, dhe asht e veshura nga mbrenda me një shtresë indore, -si velvet.
Fatkeqësisht, kjo sëmundje, -megjithse takohet shpesh, diagnostikohet vonë, -bile nganjëherë edhe shumë vonë, sepse të sëmurët, në shumicën e rasteve, mund të ankojnë vetëm për një ANEMI me LODHJE të përgjithshme,pa paraqitje shenjash gastro-intenstinale.
Shenjat e përgjithshme të kësaj sëmundje: -përmblidhen në triadën klasike,
– Lodhje + humbje në peshë + diarea = sëmundje Siliake.
Ndër shenjat e tjera, ma të shpeshtat janë:
-Zbehje të ftyrës, ulcerime të shpeshta në gojë, dhe probleme me dhambët, ardhje për t’vjellur apo t’vjella, dhimbje barku, gazra, jashtqitje të holla e të yndyrshme, (steatorrohea), krumje lëkure, dhimbje kyçesh etj.
Kjo sëmundje mund të shoqërohet edhe me Diabetin e tipit të parë (Insuline-dependent), -Dermatitet herpetiforme, OSTEOPOROSEN, dhe sëmundjet autoimmune të TYROIDES.
Si rezultat i ndryshimeve të ndodhura në zorrën e hollë, -keqësohet shumë procesi i thithjes (absorbimit) të substancave ushqyese, mineraleve, dhe vitaminave të shkrijshme në yndyrna (fat-soluble vitamins),- A, D, E dhe K.
Si pasojë e Keq-thithjes (malabsorbimi-t) të karbohydrateve dhe yndyrnave, vijnë humbjet në peshë, lodhje apo mungesë energjish.
Keq-thithja e HEKURIT, shkakton Aneminë defiçitare të hekurit, -ndërsa keq-thithja e vitaminës B12, dhe Acidit FOLIK, mund të japin aneminë MEGALOBLASTIKE.
Keq-thithja e KALCIUMIT dhe vit D, mund të shkaktojnë OSTEOPENINE (paksim t’ përmbajtjes minerale të kockave), apo OSTEOPOROSEN, (dobësimin e kockave dhe rrezikun e thymjes së tyre).
Keq-thithja e SELENIUM-it, shkakton probleme të rritjes dhe ri-prodhimit, dobësi muskulare, depresion, konfusion dhe ankth.
DIAGNOSTIKIMI i ksaj semundje,bazohet në triadën e saj klasike(lodhje, humbje në peshë dhe bark/diare),si dhe në testimin serologjik të gjakut ku kërkohen:
IgA antigliadin antibodies, IgAantiendomysial antibodies (>90% sensitivity dhe specificity, IgA transglutaminase antibodies (>90% sensitivity dhe specificity).
Për të përjashtue diagnozën, mund të përdoret edhe testimi gjenetik, -ku kërkohen Antigenet Leukocitare humane (Human Leucocyte Antigens, – HLA-DQ2 dhe HLA-DQ8).
Por, KONFIRMIMI i diagnozës bahet vetëm nëpërmjët BIOPSISE së Zorrve t’holla (zorrës së vogël), që merret nga një specialist gastroenterologjist, gjatë një procedure GASTROSCOPIKE, që zgjat rreth 10 minuta, -ku pacjentit i jepet një anestezi e lehtë seduese. Pastaj këto grimca shumë të vogla t’mukozës së zorrës, dërgohen në laboratorin histo-pathologjik, ku shifen me mikroskop nga një specialist pathollog, që shef për shenja damtimi të quajtura ATROFI VILOZE (villous atrophy).
Menaxhimi i kësaj sëmundjeje:
Sëmundja siliake nuk shërohet kurrë, -sepse sensitiviteti ndaj glutenit asht i përjetshëm,-megjithatë, me një dietë STRIKTE,-pa GLUTEN, kjo sëmundje mund të kontrollohet shumë mirë.
Pra, t’mos harrojmë SHMANGJEN me çdo kusht të ushqimeve me përmbajtje GLUTENI,-siç janë GRURI, THEKRI, ËLBI dhe TERSHËRA.
Ushqimet ma t’njohura me permbajtje GLUTEN-i, -jane mielli, buka e zakonshme, makaronat, biskotat, disa pregatitje ushqimesh qe bahen me tershanë, si porrigji(oatmeals),kek t’pregatituna me tërshanë, si dhe disa ushqime që kanë përmbajtje të fshehur gluten-i. Siç shifet, -për t’ju shmangë GLUTENIT, të sëmurët duhet t’përvehtësojnë njohuritë e duhura për të lexuar e interperuar përmbajtjen e ushqimeve që shkruhen në etiketat që i shoqërojnë (food lables), p.sh.: ju duhet të lexoni përmbajtjen e pijeve alkoholike,-cilat janë ato që s’përmbajnë GLUTEN. Dihet se të gjitha birrat e zakonshme përmbajnë gluten.
Në t’sëmurët siliak,-doktorri duhet të kontrollojë nivelin e vitaminave në gjak, si dhe mineraleve, për t’ju shmangë mangësive VITAMINIKE, dhe parandalue OSTEOPOROZËN.
Po kshtu, doktorri juaj duhet t’ju japë një VAKSINË-Pneumokokale,-kundra PNEUMONIVE.
Përfundoj duke ju kujtuar edhe një herë se kjo sëmundje asht shumë e shpeshtë, me pasoja të shumta, -por që DIAGNOSTIKOHET RRALLË.
Dr. Zekri Palushi, -Gold Coast, Australi