“ Il Giorno” 2 dhjetor 1912
Pavarësia e Shqipërisë sipas dokumenteve Italiane
Nga Rafael Floqi/
Shqipëria ishte e fundit nga kombet ballkanike që arriti pavarësinë dhe e fundit që zhvilloi një ndërgjegje kombëtare moderne. Historiani Bernd Fischer shtroi pyetjet: pse u vonua zhvillimi nacionalist në Shqipëri dhe, kur arriti përfundimisht, çfarë forme mori ai? Kjo pse “Shqipëria, atëherë, ishte në disavantazh kur bëhet fjalë për shfaqjen e nacionalizmit ballkanik në shekullin e nëntëmbëdhjetë. Pasi Shqipërisë i mungonin të gjitha parakushtet e nevojshme për rritjen e nacionalizmit ballkanik. Nuk kishte shtet, nuk mund të shikonte prapa në një perandori të fuqishme mesjetare, nuk kishte unitet fetar, nuk kishte udhëheqje të ofruar nga një klasë e vetëdijshme. Kur nacionalizmi modern arriti më në fund te shqiptarët, ishte vonë, mjaft i dobët dhe sigurisht unik. Ishte në thelb një fenomen i shekullit të 20-të i nisur dhe i drejtuar nga elita. Shkëndija e parë e vërtetë e nacionalizmit shqiptar, një zgjim kulturor, ndodhi te italo-shqiptarët e Italisë së Jugut në vitet 1860. Vetëm në fillim të shekullit të njëzetë, shqiptarët, në një numër të konsiderueshëm, filluan të marrin pjesë në lëvizjen kombëtare në rritje që kërkonte synimin tradicional të nacionalistëve modernë, shtetin kombëtar. Faktori i dytë domethënës që ndihmon për të shpjeguar ngritjen e ndërgjegjes kombëtare shqiptare rreth fundit të shekullit ishte rritja e interesit për çështjet shqiptare nga ana e fuqive të huaja, veçanërisht nga Italia dhe Austro-Hungaria. Ndërsa shqiptarët nuk kishin “dashamirës” si të tjerët në Ballkan, ata gjetën se këto dy fuqi synonin të pengonin zgjerimin e Greqisë dhe Serbisë në kurriz të tokave të banuara nga shqiptarët.
Ndërsa këta faktorë të jashtëm ishin të rëndësishëm, merita të konsiderueshme për këtë hap të parë drejt ndërtimit të një ndërgjegjeje kombëtare shqiptare duhet t’i takojë një grushti intelektualësh. Mes këtij grupi mund të përfshihet edhe Ismail Qemal Bej Vlora, babai i pavarësisë shqiptare. Nuk ka dyshim se Ismail Qemali ishte mjeshtër në fushën e diplomacisë. Ngjarjet që u desh të përballojë nga shkaku i mungesës së kohezionit brenda vendit dhe pretendimeve të jashtme , ai i përballoi, ashtu siç mundi, me duart të zbrazëta, gjithnjë me zotësi të madhe dhe shpesh me hov guximi, kur ngjarjet e detyronin për të mirën e vendit. Humbja e shpejtë e forcave osmane në Luftën e Parë Ballkanike e ndërlikoi situatën për shqiptarët. Serbët dhe grekët, të cilët e shihnin këtë zonë si plaçkë legjitime, pushtuan shumë territore shqiptare. Përballë kësaj krize, Ismail Qemali vendosi që pavarësia – pavarësisht se sa të papërgatitur ishin shqiptarët – ishte e vetmja mënyrë për të shpëtuar tokat shqiptare nga copëtimi. Dhe, me mbështetjen e Austro-Hungarisë dhe Italisë, suksesi ishte të paktën i mundur.
Kështu në këtë artikul,l të botuar në gazetën italiane “ Il Giorno” të datës 2 dhjetor1912, nga korrespondent italian me pseudonim “Eroda” nga Fiume , ( Rijeka) , me titull “L”aquila nera nel campo vermiglio”, dhe nëntitull “Hija e serbit” dhe sqarimin “ Pavarësia e nevojshme e Shqipërisë , shtjellohen pikëpamjet gjeopolitike të imperializmit italian në lindje, në divergjencë me ato të përhapjes të Austro Hungarisë në Ballkan. Aty ju mund të shikoni vlerësimin e “Pavarësia e Shqipërisë e parë me këndvështrimin e Italisë. Gjeopolitika e rastit, divergjencat me Austro -Hungarinë që i dhanë mundësi Ismail Qemalit të shpallë pavarësinë. Roli grabitqar i fuqive të vogla ballkanike. Se si Serbia nga e shtypur u kthye në shtypëse. E drejta “ gjoja e Serbisë për dalje në det”. Dhe rreziku sllav i pushtimit të Shqipërisë për Italinë. Në artikull edhe pse në frymën e Risorggimentos italiane citohet Mazzini kur thotë se : “ Gadishulli Ballkanik u takon popujve ballkanikë. Dhe ndaj në vazhdimësi dhe rrjedhimisht -edhe Shqipëria u takon shqiptarëve”. Shkrimi është mjaft interesant për të kuptuar pozicionin e Italisë për Pavarësinë e Shqipërisë, tendenca që u pasqyruan më vonë gjatë Luftës së Parë Botërore me pushtimin italian të Vlorës. Lexojeni për të kuptuar më thellë…
“SHQIPONJA E ZEZE NE FUSHEN E PURPURT”
Hija e Serbisë
Pavarësia e nevojshme e Shqipërisë
Flamuri me shqiponjën e zezë në fushën e kuqe; në Durrës, si në Vlorë, si kudo në tokën shqiptare, flamuri i lirisë, po valëvitet me gëzim. Dhe kalorësia serbe pushton Durrësin. Njëzet e katër orë më vonë. Këto dy lajme u përhapën në mbarë botën.
Por pavarësia shqiptare është, duhet të jetë, e do të jetë. Me gjithë lakminë e fuqive të mëdha e të vjetra, dhe të fuqive të reja e të vogla.
Italia e do pavarësinë e Shqipërisë dhe këtë e kërkon edhe Austria.
Çfarë butësie, me të vërtetë, në zemrën shumë të sinqertë dhe të ëmbël të Austrisë! Sa ekstazë dhe sa e prekur duket nga idealizmi i kombësisë! Ah, dhe Austrisë kjo nuk mund t’i mohohet, kur bëhet fjalë për ringjalljen e popujve, rikonstituimin e atdheut sipas parimit kombëtar! E gjithë e kaluara dhe e tashmja e saj dëshmojnë për këtë. ( Vini re ironinë. R.F)
Prandaj, shqetësimet e saj pothuajse amtare për Shqipërinë e braktisur janë të natyrshme dhe më besnike.
Veç se – e keqja nuk dështon kurrë – këto shqetësimet austriake janë në unison me ato të Italisë, por në gadishullin e bukur, ato mund të zgjojnë një fole grenxash.
Kishte frikë, se do ta shihnin qeverinë e Italisë, të futur në zgjedhën austriake, që të udhëhiqej – me sy të lidhur – atje ku e donte interesi imperialist i Vjenës.
Por të këqijtë u mashtruan.
Italia nuk e la veten të shtyhej nga goja e ndonjë fuqie tjetër; por gjithmonë besnike – sinqerisht pa rezerva, kufizime apo implikime e programit të saj të simpatisë dhe ndihmës për çdo drejtësi kombëtare, ajo përsëriti edhe një herë qëndrimin e saj të qetë dhe të vendosur, parimin të cilin secili nënkuptonte nga njerëzit e saj më të mirë duke filluar nga Mazzini që thoshte : “Se Gadishulli Ballkanik u takon popujve ballkanikë. Dhe ndaj në vazhdimësi dhe rrjedhimisht -edhe Shqipëria u takon shqiptarëve ”.
Pra, nëse Italia e ka koordinuar veprimin e saj me Austrinë, kjo nuk do të thotë se e ka ndjekur verbërisht dhe në çdo rrugë, dhe ka hequr dorë nga politika e saj, dhe se sakrifikoi interesat e saj për sytë e bukur të shqiponjës dykrenore, se ishte e shurdhër ndaj zërit të gjithë popullit të vet.
Në të vërtetë, edhe një herë Italia jep një shembull të mirë të harmonisë midis qeverisë dhe njerëzve, nga të cilat qeveria e interpreton mirë mendimin dhe e shndërron atë në veprim.
Dhe të gjithë njerëzit e Italisë në çështjen e Lindjes mendojnë se popujt ballkanikë duhet të sigurojnë vetë atë që ka të bëjë me lirinë e tyre, të mbeten arbitra të sistemeve të tyre të reja të brendshme, të mendojnë se secili prej tyre duhet të shtrihet në kufijtë e vet kombëtarë, nga Deti i Zi deri në Adriatik, në mënyrë që prejardhjet e ndryshme – pa përjashtuar asnjë – të jenë të lira, të pavarura dhe të respektojnë vërtet të drejtat e tyre, të jenë hapur dhe niveluara në rrugën e përparimit civil.
Populli i Italisë e dëshiron këtë në emër të atyre idealeve për të cilat Italia arriti fillimisht “bashkimin” (L’unita) dhe më pas në “bashkim kombëtar”( L’unita nacionale) . Pra, nëse sot Italia e do Shqipërinë e pavarur, ky vullnet i saj nuk është gjë tjetër, veçse një gjest i duarve të shtrira dhe vëllazërore që i zgjaten asaj për ta ndihmuar atë që me kënaqësi të tjerët do t’i mohonin të drejtën e ekzistencës.
Dhe ashtu siç Italia e ka shtrirë vëllazërisht dorën Shqipërisë, po ashtu edhe ajo është e gatshme t’ua shtrijë edhe serbëve, që ata të mos punojnë në dëm të shqiptarëve, në mënyrë që edhe serbët ta shohin luftën e tyre fitimtare të kurorëzuar me një qasje në rrugët detare.
Shqipëria sot duhet të jetë e pavarur; Serbia nuk duhet të jetë më shërbëtorja, skllavja ekonomike, e mohuar, e shtypur, e nëpërkëmbur – e Austrisë. Kështu mendon populli i Italisë dhe jo ndryshe nga ai në thelb edhe qeveria e saj.
Austria, nga ana tjetër, ndërkohë që e mbante Serbinë fort në pranga ekonomike, kishte gjithmonë një sy ziliqar ndaj Shqipërisë.
Por ja Serbia, u bë shumë e guximshme, e pangopur dhe e padrejtë e dehur nga sukseset e luftës – që duhet ta kenë rraskapitur me gjak e para – ja tani si Serbia, si Mali i Zi dhe Greqia janë gati të hidhen Shqipërisë, për ta ndarë në copa-copa ; ndaj është rrezik për Austrinë të mbetet e mbushur me keqardhje, tani që është dobësuar ekonomikisht dhe ushtarakisht; tani që Serbia është gati të thyejë zinxhirin e ashpër të robërisë, për të riafirmuar në kyçet e duarve dhe kyçin e këmbëve të politikës së keqe të agrarëve austro-hungarezë; këtu është Mali i Zi që del jashtë kësaj dhe Greqia tregon se ka një flotë të disiplinuar dhe jo të neveritshme. Sa shumë rreziqe… Dhe kështu në zemrën austriake … mbin lulja shumë e sinqertë e ndjenjës; dhe kështu Austria bëhet kampione e të drejtave të shenjta të kombësisë! Madje dhe për Shqipërinë!
Por pse? Por pse – pas dëshirës së lashtë -që nuk funksionoi me anijet e saj të bukura synuan për ta pushtuar më të kot Durrësin dhe Vlorën e frikshme? Oh! nuk i mungonte oreksi! Por Italia nuk do ta kishte lejuar kurrë që Shqipëria të bëhej krejt austriake.
– Pra, le të jetë shqiptare – përfundoi dhelpra kur i pa vilet e rrushit shumë lart – dhe le të përpiqemi, nëse mundemi, ta mbajmë ende në robërinë e saj ekonominë serbe.
Për zhgënjimet austriake, për politikën tradicionale të Italisë dhe për veprimin e saj ligjor, pavarësia e Shqipërisë është e garantuar. Dy politika shumë të ndryshme dhe të kundërta përkojnë në këtë mënyrë. Jo pra servilizëm i politikës italiane për kabinetin e Vjenës.
Por me pavarësinë e Shqipërisë, edhe instinktet e pushtimit dhe hajdutit të sllavizmit u zgjuan, ndodhi gjithnjë e njëjta gjë, dhe ata po kërcënojnë zotërimin kombëtar të të tjerëve.
Sllavët e Ballkanit, të cilët u zgjuan dhe u ngritën përsëri në emër të shenjtë të lirisë, nuk vonuan t’i veshin maskat shtazarake dhe të ethshme të grabitqarëve dhe … të hidheshin në sulm nën veshjen e kozmetikën e gjoja idealeve të larta; dhe ethet e tyre u dukën për një çast kur ata sulmuar grekët. Sllavët që dukeshin të shenjtëruar nga një luftë e përgjakshme për të fituar liritë e tyre kombëtare, nxituan të kryejnë aktin e shtypjes në dëm të një kombi ballkanik.
Dhe për të justifikuar këtë akt kriminal, i shohim të zhyten në baltën e keqbesimit të keqinterpretimeve të së vërtetës, të shpifjeve dhe gënjeshtrave. Dhe ata bërtasin përmes politikanëve të tyre se shqiptarët janë një gjindje frikacake, amorfe, të paaftë politikisht dhe të papërgatitur, gjysmë të egër, pa një të kaluar të denjë për t’u mbështetur me ligj; me vlera negative në përparimin qytetar, në entuziazmin e verbër çdo gjë harron ose keqinterpreton britmat sllave: edhe pse kryengritjet e fundit të shqiptarëve – ishin të vetmit ata që u rebeluan kundër turqve dhe përsëritën kryengritjen çdo vit – madje harrojnë himnet me të cilat ata e përshëndetën. dhe i subvencionuan me armë dhe për t’u dhënë atyre – veçanërisht Malit të Zi – mbrojtje dhe strehim. Këta gjysmë barbarë vlerësuan kushtetutën dhe – të mashtruar nga Turqia e re – u ngritën për fituar disa forma autonomie: dhe mes tyre me këmbëngulje me kërkesa të argumentuara, ku njëra prej tyre kishte të bënte me alfabetin e tyre!
Është e vërtetë: në fushatën aktuale disa fise shqiptare – myslimane që luftuan krahas turqve – të shtyrë nga forca e islamizmit. Por, shqiptarët –e krishterë – dolën në anën e malazezëve dhe ranë trimërisht në krah të tyre.
Instinktet e liga të sllavëve të dehur nga fitorja e tyre mundimshme nuk do të mbizotërojnë dot. Shqipëria do të ribashkohet për të mbetur një e tërë, si prej prejardhjes gjuhësore në të gjithë territorin ç’ ka i burojnë nga të drejtat tridhjetë shekullore në Gadishullin Ballkanik. Shqipëria ka të drejtë të jetojë dhe të jetë shqiptare, jo serbe as malazeze, as greke apo austriake.
Populli shqiptar, natyrisht – për shkak të shtypjes së lashtë është ende jo aq i zhvilluar sa do të duhet të ishte në kohët tona, por ka brenda vetes energji të admirueshme, të cilat me fitoren e lirisë do të nisin rrugën drejt një përparimi të denjë për popujt e qytetëruar. Shihni në fakt, nuk do të flasim për kolonitë e shumta të përparuara shqiptare të Italisë. apo edhe në koloninë më të vogël kompakte dalmate të Borgo Erizios; (Zara, R.F) por për një emigracionin individual shqiptar, që është ai që zgjon frymën e sipërmarrjes dhe do ta gjesh atë shpërndarë kudo nëpër botë, shqiptarë energjikë, të kulturuar, madje shumë të pasuruar nga puna e tyre, duke mos harruar kurrë atdheun e tyre. Një popull, pra, i denjë për të jetuar i lirë.
Por ne duhet, për t’u dhënë plotësisht pavarësinë e nevojshme shqiptare, të vëmë në dukje edhe rrezikun për kombin tonë nëse Shqipëria që bie në duart sllave, por dhe të drejtën e padiskutueshme të serbëve për dalje në det si dhe paprekshmërinë e Vlorës, që është detyra e Italisë, dhe as të mos harrojmë mendimin imperialist të Francesco Crispi-t. Por ndoshta do të flasim përsëri për të.
Theksojmë vetëm se sot zemra na gëzohet, që për shkak të përkimit të dy politikave të ndryshme të asaj italiane dhe asaj austriake – flamuri shqiptar mund të shndrisë duke larë me ar në tokën shqiptare duke shkëlqyer të kuqen e ndezur të flamurit të tyre.
Heroda
Bibliografi
Renzo FalaschiIsmail Kemal Bey Vlora , Il pensiero e L’opera attraverso i documenti Italiani , Bardi Editore , 1985
“L”aquila nera nel campo vermiglio” Il giorno” 2, Dicembre 1912
Bernd Fishe,r The Development of Albanian Nationalism, March 23, 2005