Në prag të vitit 2028, Shkupi përballet me një zgjedhje historike: të mbetet peng i fasadave të vjetra që e kanë izoluar, apo të ecë drejt vlerave universale që mishëron Nënë Tereza solidaritet, humanizëm, bashkëjetesë dhe dinjitet i përbashkët. Kjo zgjedhje nuk është thjesht kulturore; ajo është historike, politike dhe morale, dhe përcakton fytyrën që Shkupi do t’i paraqesë Evropës për dekadat e ardhshme.
Nga Prof.dr Skender ASANI
Shpallja e Shkupit si “Kryeqytet Evropian i Kulturës 2028” nuk është thjesht një titull simbolik që shërben për një vit festiv apo protokollar. Ajo përbën një barrë historike, një privilegj që kërkon përgjegjësi, përkushtim dhe një vizion të ndershëm për të paraqitur identitetin autentik të qytetit përpara Evropës. Shkupi nuk është një hapësirë e thjeshtë urbane; ai është një mozaik i gjallë i shtresave kulturore që fillojnë me lashtësinë ilire dhe vijojnë përmes periudhave të krishterizmit mesjetar, katolik dhe ortodoks, trashëgimisë osmane ( muslimane ) dhe të komuniteteve shqiptare, maqedonase, hebraike dhe rome. Kjo shumësi, ky mozaik historik, është esenca e karakterit të tij evropian dhe çdo përpjekje për ta reduktuar atë në një vizion njëdimensional ose në skema të vjetruara do të ishte mohim i vetë historisë dhe identitetit qytetar.
Takimi i javës së kaluar në Bruksel, ku Ministri i Punëve të Jashtme dhe Tregtisë, z. Timço Mucunki, Ministri i Kulturës, z. Zoran Ljutkov dhe Kryetari i Qytetit të Shkupit, z. Orce Gjorgjievski raportuan para Komisionerit Evropian për Drejtësi Ndërbreza, Rini, Kulturë dhe Sport, z. Glenn Mikalef mbi projektin “Shkupi Kryeqytet Evropian i Kulturës 2028”, u zhvillua pa asnjë përfaqësues shqiptar në ekipin vendimmarrës. Ky boshllëk nuk është një detaj teknik apo formal; ai sinjalizon një rrezik të drejtpërdrejtë për integritetin e projektit, besueshmërinë ndërkombëtare dhe historinë e qytetit. Kur komunitetet që e kanë ruajtur dhe mishëruar këtë trashëgimi që nga themelimi i qytetit përjashtohen nga vendimmarrja, vizioni fragmentohet, deformohet dhe reduktohet në një narrativ selektiv. Përjashtimi i përfaqësimit të plotë etnik dhe kulturor kërcënon realizimin e një vizioni evropian të integruar dhe rrezikon të shndërrojë një mundësi historike të jashtëzakonshme në precedent problematik. Çdo heshtje, vonesë apo përjashtim i qëllimshëm ka pasoja të drejtpërdrejta për të ardhmen e qytetit dhe koha për veprim është tani, për të garantuar një vizion të drejtë, të plotë dhe të besueshëm, që pasqyron të gjithë pasurinë kulturore dhe historike të Shkupit.
Çdo tentativë për të zhvilluar projektin pa përfaqësim të barabartë të të gjitha komuniteteve, veçanërisht të shqiptarëve, zbeh legjitimitetin e tij në vetë themelet. Përfshirja e tyre nuk mund të jetë simbolike, ceremoniale apo e shtyrë për më vonë; ajo duhet të jetë e menjëhershme, e pakushtëzuar dhe reale. Delegacionet që nuk pasqyrojnë strukturën sociokulturore të qytetit nuk mund të artikulojnë zërin autentik të tij. Barazia në përfaqësim nuk është vetëm kërkesë politike; ajo është standard moral, kriter profesional dhe kusht për besueshmëri ndërkombëtare. Për të ndërtuar një narrativ të denjë, vizioni kulturor duhet të rishkruhet në mënyrë gjithëpërfshirëse, duke përfshirë të gjitha shtresat historike dhe komunitetet që e kanë ndërtuar Shkupin: kultura ilire, trashëgimia osmane, kultura shqiptare, kultura maqedonase, rrënjët hebraike dhe komunitetet rome. Çdo përpjekje për të shtrembëruar apo minimizuar këto shtylla e shndërron projektin në një konstrukt të fabrikuar politik që nuk mund të qëndrojë përballë standardeve të Bashkimit Evropian.
Figura e Nënë Terezës nuk mund të trajtohet si simbol protokollar apo imazh marketingu festiv; ajo është boshti moral i qytetit, një pikë referimi e pazëvendësueshme për çdo vizion që synon Evropën. Humanizmi dhe mesazhi universal që ajo mishëron duhet të jetë shtylla etike e çdo narrativë, dhe çdo narrativë që e shmang këtë bosht humb një nga elementët themelorë që e bëjnë Shkupin të denjë për prezantim ndërkombëtar.
Për të realizuar një projekt të besueshëm, Shkupi kërkon dialog ndërkomunitar të mirëfilltë, të vazhdueshëm dhe të strukturuar, duke mos u kufizuar vetëm në fjalime. Nevojiten politika konkrete, mekanizma bashkëpunimi, procese vendimmarrjeje të përbashkëta dhe programe kulturore që pasqyrojnë realitetin diversitar të qytetit. Secili komunitet duhet të ketë hapësirën për të artikuluar veten dhe për të kontribuar në formësimin e narrativës së përbashkët. Ky proces duhet të shkëputet qartë nga praktikat e projektit 2014, të cilat deformuan identitetin e Shkupit përmes projekteve etnocentrike që nuk reflektonin realitetin e qytetit. Rikthimi i kësaj fryme do të ishte gabim i rëndë kulturor dhe politik, duke diskredituar projektin përpara institucioneve dhe partnerëve evropianë. Shkupi nuk duhet të ndjekë rrugën e imazheve artificiale dhe përjashtuese, por të ndërtojë një model bashkëjetese moderne, transparence dhe integriteti historik.
Në prag të vitit 2028, qyteti përballet me një zgjedhje historike: të mbetet peng i fasadave të vjetra që e kanë izoluar, apo të ecë drejt vlerave universale që mishëron Nënë Tereza solidaritet, humanizëm, bashkëjetesë dhe dinjitet i përbashkët. Kjo zgjedhje nuk është thjesht kulturore; ajo është historike, politike dhe morale, dhe përcakton fytyrën që Shkupi do t’i paraqesë Evropës për dekadat e ardhshme. Duke marrë parasysh rëndësinë e këtij procesi, rekomandohet fuqimisht që institucionet shtetërore dhe partnerët ndërkombëtarë të mbështesin një rikonfigurim të menjëhershëm të projektit, që siguron përfaqësim të barabartë të të gjitha komuniteteve, nxit hartimin e një vizioni kulturor gjithëpërfshirës dhe autentik, vendos Nënë Terezën si bosht moral të narrativës së qytetit dhe garanton transparencë të plotë në të gjitha fazat e procesit. Vetëm kështu Shkupi mund të prezantohet denjësisht para Evropës si qytet i së vërtetës, harmonisë dhe trashëgimisë së shumëfishtë, duke merituar plotësisht titullin e Kryeqytetit Evropian të Kulturës për vitin 2028. Fundja, Shkupi nuk mund të jetë kryeqytet evropian me manire ballkanike.