Sikur t`ishte Dija gjallë?

Nga Fahri Xharra/

“Edhe un dojsha me i vazhdue mësimet, por s’më lanë. Eme njerkë, herë mbas here, i flitte t’im et mbi kotësin e mësimit për femna dhe mbi nevojën e mbulesës s’eme. Por ai deri atëherë nuk i a pat vu veshin. E- nashti vonë pat nisë me u ndrydhë nën ndikimet e saj. Nji mbasdarke, pak para se të fillonte vjeti shkolluer, ndigjova se po i thoshte njerka:

– Ajo lypset të mbulohet ma. Asht turp prej botës që t’a nxjerrim gocën jashtë si nji kaureshë të llastueme e të pafrenueme.

– Mirë, moj grue, por ajo ende asht e vogël – përgjegji ai?!

– Kush asht e vogël? A nuk shef se asht bamë sa nji pelë?

– E shof se ka dhanë shtat, por nuk më duket se asht bamë për t’u mshefë.

– Ndigjo burrë! Ajo duhet mbulue dhe lypset hjekë nga shkolla ma. Ç’i lypset shkolla asaj? Mos i mësojnë në shkollë Kuran e punë Ahireti? M’u verbofshin syt n’u mësojnë ndonji punë të mbarë. Ajo mbas sodit duhet të rrijë në shtëpi, të stërvitet me gatue, me qepë e me arnue dhe me la e me lye. “(Haki Stërmilli, 1936)

Po Dije duhet të mbyllesh se je  ende në vitin 1936. E , ke për të kaluar vite të tëra të jetës ,nëse je gjallë që të shohësh që edhe stërmbesave tuaja po iu propozohet e njejta gjë .

Babai i Dijes s`e  ka ditur që :” duke e pasur një vetvete me një pajë shpirtërore të madhe dhe të shumanshme, si mundemi të luftojmë që ta shëmtojmë vetvetën.”

Por Dija duhej të mbyllej përkundër asaj që i takonte : “Prej elementeve të ndryshme të popullsisë, asnjë nuk tregon tipare më karakteristike se shqiptarët, një racë që shfaq  kapacitetin kafkor më të madh në Europë ”(Rudolf Virchow 1878).

Po pse duhej atëherë të mbyllej Dija ,po pse duhej hjekur nga shkolla ,sepse në shkolla nuk ”mësojnë në shkollë Kuran e punë Ahireti” Sepse në shlolla nuk ”mësohej ndonjë punë e mbarë”. Shtëpia ka nevojë për femër , që të rritë fëmij ,”të stërvitet me gatue, me qepë e me arnue dhe me la e me lye.” E hiq më tepër.

Babai i Dijës nuk e dinte asokohe se çka shkruante Tursun Beu i Sulltan Fatihut:” Me ndihmën e Zotit, më të Lartit pushtuan çdo strehë që mësynë dhe grabitën e plaçkitën kaq shumë pasuri të frymore e jofrymore, saqë djelmosha me tipare engjëllore dhe vasha me pamje hyrish, që vlenin tre a katër mijë aspra, krijesa të këndshme me tipare të tilla që mjaft që t’i shihje në fytyrë që të të ikte mendja, shiteshin veç për vetëm tre apo katërqind aspra. Të tilla hyri që kushdo që i sheh në tendë kujton se është përnjëmend në Parajsë. T’i shihje kur mbi gjoksin tim dergjej, do besoje se në një trup dy shpirtra qenë. Te tillë djelmosha që, për atë Zot, në thonë Se ka dhe më të bukur, gënjeshtra thonë. (Kronikat e Tursun Beut) ”

Dija në ditarin e saj vazhdon: ” Të nesërmen në mëngjes shkova ke Xha Sadiku dhe e lajmova Hamitin mbi sa kisha ndigjue. Ai u nxë e u ba prush. M’u zotue se do të përpiqesh me i a kthye mendjen t’im eti. Me të vërtetë ai u mundue, por nuk bani dobi. Em atë më ndaloi nga shkolla dhe më mbylli në shtëpi…. Mbas dy ditësh më mveshën nji çarçaf të zi dhe më vunë në fytyrë nji peçe të zezë e të trashë.”

Po Dija nuk guxonte t`a thoshte babait këto:” “Popujt që kanë patur të bëjnë me Ilirët gjatë shekujve kanë qenë kolonizatorë,pushtonjës ushtarakë ose migrantë endacakë.Këta nuk kanë patur kontakt të barabartëme të gjithë turmën ilirike të përhapur në një trevë kaq të madhe.Por,ndërsa,ndrydhja e tyre ka qenë më forte për disa fise e vise,ka qenë shumë me dobët ose nuk është ndier aspak nder fise e vise të tjera.Disa nga këta popuj,nuk kanë lënë gjurmë veçse në qytetrim: kurse disa të tjerë kanë lënë shumë gjak ndër fiset e pushtuara.Vetëm ai grup i Ilirve që më vonë u quajt me emrin Shqiptar,qëndroi m’i pastërti dhe,me gjithë se e ndjeu mjaft ndikesen e qytetërimit të huaj,mbeti gati krejt i paprekur për nga raca.”

.Po si të mbyllet ,një popull krejt i paprekur nga raca?

E kërkoja Dijen e Haki Stërmillit dhe të bisedoja me te që ti tregoja se ç`po ndodhë me ne kohëve të fundit,  porse thoshja  ose ishte mplakur shumë ose kishte vdekur ( kishte lindur ne vitin imagjinar 1919) . Deshja të bisedoja me  të dhe ti spjegoja se si po mundohen sot ,të na i mbyllin gocat e racës shqiptare  së pari me shami (faza e parë disa vjeqare) dhe pastaj “ të mveshën me  nji çarçaf të zi dhe në fytyrë nji peçe të zezë e të trashë.”( faza  e vazhdimit).  Sikur t`ishte Dija gjallë !

Sveta Protiq ( 1913) shkruan “ Që kur  qështja shqiptare ka filluar të ngritet e posaqërisht në kohën e fundit ( Koha e Konferencës së Londrës) , ka hyrë në modë që shqiptarët të paraqiten me disa karakteristika të posaçme dhe karaktreri i tyre shumë tërhjekës dhe simpatik. Por Matej Protiqi shkruan duke e cituar Dr. Kurt Hassert-in”(1989: “ Shqiptarët janë në atë nivel të zhvillimit në të cilin ishin të parët e tyre para mijëra vjetësh.” kurse një farë Chopeni sipas Protiqit paska pas shkruar’”Shqiptarët i kanë vetit dhe zakonet e njerëzve të egjër , dhe ata nuk kanë mundur të ndryshohen as edhe nga pushtuesit “( “Albanski problem, 1913”) –

Por edhe sot kur qështja shqiptare u ngrit në nivelet më të larta botërore “ kur hyri në modë që shqiptarët të paraqiten me karakteristika të posaçme dhe  me karakter shumë tërhjekës dhe simpatik” ,filloi lufta e errësimit , së pari me femrën shqiptare Kërkohet një “despotizëm familiar me normat e moralit sundues që e ndrydhin personalitetin e femrës shqiptare.”

Por edhe atëherë e edhe sot ,mos ishte/ është  kjo një: I tillë është rasti i “bamirësit” musliman Hajredin Hoxha, i njohur si Dine Hoxha, me emrin e të cilit njihet xhamia që është në fillim të Rrugës së Kavajës në Tiranë, për shkak se ai dhuroi truallin për ndërtimin e saj në vitet tridhjetë të shekullit të kaluar. Studiuesi shqiptar nga Kosova, Halim Purellku, vitin e kaluar ka botuar një libër, për të cilin ka përdorur ndër të tjera edhe të dhëna të nxjerra nga arkivat e Beogradit. Në këtë libër jepen fakte se Dine Hoxha ishte agjent i paguar i Beogradit. Sipas arkivave serbe Dine Hoxha ka marrë para dhe armë nga serbët në disa raste. (Halim Purellku, “Zona e pushtimit jugosllav në Shqipëri: 1918-1921”, Qendra e Studimeve Albanologjike, Instituti i Historisë, Tiranë 2012, f. 118-120) Halim Purellku jep edhe referencat e plotë nga arkivat e Beogradit në serbisht. Referencat që dhashë më lart janë vetëm disa prej atyre që jep Halim Purellku. Në 1920, kur dibranët i dhanë ultimatum duke e kërcënuar me asgjësim, Dine Hoxha bëri sikur i shkëputi lidhjet me serbët, por koha tregoi se kjo nuk kishte qenë e vërtetë. Është sa ironike aq edhe domethënëse që xhamia e njohur si më radikale islamike në Shqipëri, çka është ajo e Rrugës së Kavajës, është vepër e një agjenti serb! Kështu i donte dhe i do demonologjia e Serbisë shqiptarët, radikalë islamikë, ashtu që serbët t’ ia paraqesin shqiptarët Europës si rrezik të madh. Dine Hoxhës tashmë i kanë bërë edhe një këngë lavdëruese, por që nën dritën e të dhënave arkivore fiton një konotacion sarkastik: “O kush është Dinia gjithkush e di e/Burrë i mençur zemërstuhi e”.  Tashmë gjithkush e di se cili është Dine Hoxha: agjent i Serbisë, falë pareve të së cilës u tregua bamirës dhe na la në mes të Tiranës xhaminë radikale.( Kastriot Myftaraj )

Por Dija nuk është gjallë , stërmbesat e saja do ta përjetojnë kohën e saj.O sa do të vajtonte e shkreta!

 

Fahri Xharra ,14.Korrik 2013

Gjakovë