Perpjekjet e Peter Priftit per Njohjen e Shqiperise dhe Ceshtjes se Kosoves ne Arenen Nderkombetare/
Me rastin e 90 vjetorit te lindjes dhe 5 vjetorit te ndarjes nga jeta/
Nga Sadik Elshani*/
Profesor Peter Prifti, padyshim, eshte njeri nder figurat me te njohura, me te rendesishme dhe me te gjithanshme te shqiptareve te Amerikes. Ai ishte gjuhetar, shkrimtar, historian, perkthyes dhe mbi te gjitha shkencetar e studiues i perkushtuar i historise dhe kultures sone kombetare. Ishte nje ze i fuqishem ne boten e lire qe me shkrimet dhe studimet e tij te nje cilesie te larte shkencore dha ndihmesen e tij per nderkombetarizimin e ceshtjes se Kosoves . Profesori i nderuar ishte nje atdhetar i flakte qe me nje perkushtim te celikte, me nje durim, disipline prej shkencetari, me tere qenjen e tij u angazhua per ta bere te njohur Shqiperine, historine, kulturen dhe ghuhen tone ne arenen nderkombetare. Si njeri qe kishte qene prane Nolit si bashkepunetor i tij i ngushte, ai nuk mund te ishte ndryshe nga ai qe ishte.
Shkrimet, recensionet dhe studimet shkencore i botoi ne mjaft revista prestigjioze: “Slavic review”, “East Europian Quarterly”, “East Europian Magazine”, etj. Si shkencetar erudit, me mjaft kompetence shkroi edhe per Encyclopedia Britannica, zerat per Shqiperine. Gjithashtu ai eshte edhe autor i afro dhjete librave qe si epiqender studimi kane Shqiperine dhe ceshtjen e Kosoves, Prof. Prifti kur e ka filluar kete mision fisnik, ka patur parasysh dhe eshte udhehequr nga parimi se, ne duhet t’ia paraqesim botes historine, ceshtjet dhe problemet tona, synimet dhe aspiratat tona, e jo t’ua leme te huajve qe t’i bejne per ne. Kurrkush me mire se ne nuk i njeh perpjekjet, dhimbjet dhe vuajtjet tona. Nje gje te tille e ka bere edhe Vaso Pasha kur me 1879 ne Paris botoi ne frengjisht studimin e tij, “E verteta per Shqiperine dhe shqiptaret. Studim historik dhe kritik”. Ai e beri kete studim, sepse ishte i vetedijshem per rendesine qe kishte Europa per njohjen e luftes se Shqiperise.
Prof. Prifti eshte sidomos i njohur per librin e tij: “Socialist Albania since 1944” (“Shqiperia Socialiste nga viti 1944”), botuar me 1978. Ky eshte nje liber qe u prit mjaft mire nga lexuesit dhe sidomos nga specilistet ne lemin e shkencave politike dhe studiuesve qe merreshin me ceshtjet ballkanike. Librat qe ishin botuar gjer atehere per Shqiperine e periudhes se pas vitit 1944 ishin te njeanshme: dikush shkruante vetm keq e dikush shkruanta vetem mire. Pra, keta studiues, qofshin te huaj, apo shqiptare nuk mbanin nje qendrim te vertete shkencor dhe nuk i bazonin perfundimet e tyre ne baza faktike. Ndersa prof. Prifti ne kete liber sjell nje freski shkencore, ai nxjerre ne shesh anet positive, por edhe anet negative te regjimit komunist. Por sic dihet, kjo paraqitje objektive e realitetit te regjimit shqiptar nuk u prit mire nga Tirana zyrtare, sepse ata donin vetem levdata dhe pergezime per regjimin e tyre.
Nje tjeter liber po aq i rendesishem eshte: “Unfinishet Portrait of a Country” (Portreti i pambaruar i nje vendi”), 2005. Pjesa me e madshe e ketij libri i perket kultures shqiptare. Aty ai paraqet te kaluaren, te tanishmen dhe te ardhmen e Shqiperise, paraqet portretet e shqiptareve te famshem si, Noli, Nene Terza, etj. Ne kete liber ka edhe nje kapitull te tere me studime dhe kritika letrare, si dhe nje pasqyre te historise se letersise shqiptare. Po ashtu, pjesa me e rendesishme e librit ne lemin e kultures jane perkthimet ne anglisht nga proza dhe poezia shqipe. Nder te tjera ketu perfshihen poemat e Naim Frasherit, versha “O moj Shqypne” e Vaso Pashes, si dhe pjese nga proza klasike e letersise shqiptare.
Profesor Prifti ishte mjaft i preokupuar edhe me ceshtjen e Kosoves, prandaj nje pjese e rendesishme e veprimtarise se tij shkencore e publike ishte edhe kjo ceshtje jetike per kombin tone: Perpjekjet e shqiptareve te Kosoves dhe viseve te tjera shqiptare ne ish Jugosllavi per liri e pavaresi.
Ne vitin 1969 ai botoi monografine “Kosova in Ferment” (“ Kosova ne tronditje”) ne te cilin pershkruan ngjarjet qe lidhen me demonstratat e studenteve te zhvilluara ne vitin 1968 ne Prishtine dhe ne disa qytete te tjera te Kosoves dhe Maqedonise. Ne keto demonstrtata nder te tjera u kerkua qe Kosova te kete statusin e republikes, te lejohej perdorimi i flamurit kombetar, si dhe te permiresoheshin kushtet e jeteses. Ne kete studim ai i bene edhe nje analize te hollesishme gjendjes ne te cilen ndodheshin shqiptaret ne ate periudhe ne ish Jugosllavi. Ndersa ne vitin 1999 ai boton librin “Konfrontation in Kosova: The Albanian-Serb Struggle 1969-1999” (“Ballafaqimi ne Kosove: Perpjekja shqiptaro-serbe” 1969-1999). Ky liber eshte nje studim me i plote sesa monografia e meparshme. Ne njezet kapitujt e ketij libri trajtohen ceshtje nga ngjarjet qe kane ndodhur ne kete periudhe ne Kosove e vise te tjera shqiptare. Pershkruhen dhe analizohen demonstratat e studenteve te Universitetit te Prishtines ne mars e prill te vitit 1981; demonstratat e shqiptareve ne vendet perendimore ku kane emigruar; konferencat e ndryshme qe kane organizuar dijetaret dhe atdhetaret shqiptare ne emigrim, si dhe jehonen qe kane patur keto ngjarje ne shtypin boteror. Pra, kjo eshte nje histori e teresishme e kesaj periudhe tridhjetevjecare, periudhe vednimtare qe i parapriu ngjarjeve te mevonshme qe cuan drejt pavaresise se Kosoves. Ai bene nje analize te hollesishme shkencore dhe tere potencialin e vet mendor e ve ne sherbim te kesaj ceshtje madhore te kombit tone.
Ne kapitullin e dymbedhjete ai ne forme pyetje-pergjigje i bene nje analize kritike librit “Saga e Kosoves” te autoreve serbe, Draganich e Todoroviq. Ky liber, si dhe gjithe shkrimet tjera te autoreve serbe, eshte i mbushur plot me genjeshtra, mashtrime e shtremberime faktesh. Ketu perseri profesor Prifti me fakte te pamohueshme i hedhe poshte te gjitha metimet dhe shtremberimet e tyre djallezore, madje duke i perdorur vete fjalet e tyre kunder tyre. Per shembull ne nje rast ata akuzojne shqiptaret se po i shkaterrojne objektet fetare serbe, por ne disa faqe me pare ata vete thone se shqiptaret i respektojne keto objekte dhe nder shekuj ata i kane mbrojtur keto objekte.
Nje pjese e mire e ketij libri permban leterkembimin qe prof. Prifti ka patur me njerez me ndikim ne politiken amerikane e boterore, si: kongresiste, senatore, zyrtare te Shtepise se Bardhe, zyrtare te OKB-se, letra qe u ka derguar gazetave dhe botimeve te ndryshme. Jane keto letra me ane te te cilave ai informon, korrigjon faktet e gabuara, por edhe shpreh qendrimet e veta, perhap te verteten per perpjekjet e shqiptareve te Kosoves per te drejtat e tyre. Duheshin thyer mitet e rrejshme qe Serbia kishte krijuar per Kosoven. Me argumente te shendosha shkencore ai perfundon se, bazuar ne faktet historike, demografike, egalitariane dhe etnike, Kosova duhet te jete shtet i pavarur.
Ne lemin e gjuhesise, prof. Prifti se bashku me bashkautoret Leonard Newmark e Philip Hubbard ne vitin 1982 botoi librin “Standard Albanian: A Reference Grammar for Students” (“Shqipja standarde: nje udhezues gramatikor per studentet”). Ky eshte nje liber mjaft i pershtatshem per te huajt per ta mesuar me lehtesi gjuhen shqipe.
Profesor Prifti kishte nje horizont te gjere njohurish ne histori, letersi, gjuhesi, politike, filozofi, sociologji, etj. Te gjitha studimet shkencore te prof. Priftit shquhen per thellesine e mendimit kritik, analiza te gjithanshme te bazuara ne fakte dhe ne te verteten shkencore. Ne shkrimet e tij nuk ka urrejtje te uleta, nencmime, fyerje ndaj atyre qe u kundervihet, por ka vetem dinjitet , seriozitet e qendrim shkencor per ta zbardhur te verteten. Ai shkruante ne nje anglishte mjeshterore. Shkruante ne menyren shprehese perendimore, sepse edhe vete ishte pjesetar i botes shkencore perendimore.
Ne patem fatin e mire qe ne nje periudhe kritike per kombin tone patem ne SHBA kete dijetar, kete atdhetar te flakte qe se bashku me dijetaret dhe atdhetaret tjere,si: Arshi Pipa, Safete Juka, Nicholas Pano, Sami Repishti, etj. mbrojti ceshtjen shqiptare, ia beri te njohur botes vlerat tona kulturore, kombetare e njerezore. U tregoi te gjitheve se edhe ne jemi pjese e botes perparimtare, se edhe ne i kemi dhene botes figura madhore: Skenderbeun,Nolin, Nene Terezen, Aleksander Moisiun, Ismail Kadarene,etj. Peter Prifti dhe dijetaret tjere qe permenda me lart kishin nje perparesi te madhe ,krahasuar me koleget e tyre ne Kosove e Shqiperi, sepse ata jetonin ne nje bote te lire dhe gezonin lirine e plote qe t’i cfaqnin hapur te gjitha mendimet dhe pikepamjet e tyre. Por ne kete rast duhet theksuar se edhe dijetareve shqiptare te Kosoves nuk u ka munguar guximi per t’i dale ne mbrojtje popullit tone. Ndonese i larguar si femije nga Shqiperia, ai tere njohurite ,tere energjite krijuese, tere jeten e tij e vuri ne sherbim te ceshtjeve madhore te kombit tone. Dhe per kete ai gjithmone do te jete ne mendjet dhe zemrat tona: nje dijetar i cmuar dhe burre i urte.
Filadelfia, nentor, 2015
*Sadik Elshani eshte doctor i shkencave te kimise dhe veprimtar i bashkesise shqiptaro – amerikane.
11 Shkurt 2008 : 5 vjet nga vdekja e mikut të madh të shqiptarëve Tom Lantosh
Tom Lantosh, ishte i përcaktuar nga kurajo, optimizëmi dhe përkushtimit të palëkundur për parimet e tij dhe të familjes së tij!
Nga BEQIR SINA, New York
WASHINGTON D.C: Më shkurt 2008 vdiq ish kongresisti demokrat i Kalifornisë Tom Lantosh – një mik i madh i shqiptarëve në kongresin amerikan. Pesë vjetë më parë kët lajmë e njoftoi zëdhënësja e zyrës së tij, Lynne Weil teksa deklaroi se :” Në mëngjesin e 11 shkurtit 2008 80-vjeçari Lantosh vdiq në spitalin Bethesda Naval Medical Center në Maryland .
Kur vdiq Lantosh, tha Weil, ai ishte i rrethuar nga gruaja e tij Annette Lantos, vajzat Annette dhe Katrina , dhe 18 nipër e mbesa e tij si dhe dy nipërit e mbesat e mëdha-.Gruaja e tij Annette Lantos, mbas vdekjes së burrit të saj në një deklaratë, për shtypin amerikan tha ” se jeta e burrit të saj ishte “përcaktuar nga kurajo, optimizëmi dhe përkushtimit të palëkundur për parimet e tij dhe të familjes së tij.”
Zëdhënësja e zyrës së tij, Lynne Weil në emër të familjes sqaroi se :” I ndjeri Lantosh pasi u diagnostikua me kancer të ezofagut në fund të dhjetorit 2007, njoftoi vetë se nuk do të kërkonte më rizgjedhjen në zonën elektorale ku ai përfaqësoi në Kongres për 30 vjet vend-banimin e tij pjesën jugperëndimore të San Franciskos dhe rrethinat në jug të tij duke përfshirë edhe shtëpinë e familjes Lantos në San Mateo Kaliforni.. Lantosh, i cili u bë kryetar i fuqishëm i Komitetit të Kongresit për Politikën e Jashtme të SHBA, deklaroi se sëmundja nuk do të lejojë të përfundojë mandatin e tij 14-vjeçar, ndërsa i ishte nënshtruar dy trajtimeve të kancerit në fyt.
“Tom Lantosh ka qenë një ndër të vetmit kongresmen në Shtetet e Bashkuara që i mbijetojë Holokaustit një luftëtar anti-nazist, mund të marrë një shkollim, ngriti një familje, dhe kishte privilegjin të shërbyer tre dekada e fundit të jetës së tij si një anëtar e Kongresit. Lantosh në fillim të vitit 2007 la një mesazh të fort për SHBA, kur deklaroi se : “Unë kurrë në jetën time nuk do të jemë në gjendje të shpreh mirënjohjen time të plotë, për atë që kam ndjerë thellësisht në këtë vend të madh.”
Tom Lantosh ka lindur 1 shkurt 1928 në Budapest në një familje të klasës së mesme hebre, Lantosh ishte 16 vjeç kur nazistët pushtuan Hungarinë dhe e dërguan atë në një kamp të punës. Ai u arratis dy herë nga kampi dhe në fund ai u sterhua në një shtëpi të sigurt i ndihmuar nga një ish diplomati suedez Raoul Wallenberg. Me shumicën e familjes së tij të vrarë nga nazistët, Lantosh u bashkua me bllokun e rezistencës. Ai mbërriti në Shtetet e Bashkuara në vitin 1947 mbasi ksihte marrë një bursë kolegji. Dhe, mbasi mori një diplomë në master në ekonomi në Universitetin e Uashingtonit dhe një doktoraturë në ekonomi në Universitetin e Kalifornisë Berkeley-. Lantosh dha mësim 30 vjet në Universitetin Shtetëror të San Franciskos, deri sa pati fituar për herë të parë një vend në vitin 1980 në Dhomën e Përfaqësuesve – Kongresin e SHBA.
Në Kongres, Lantosh ka folur për Liritë dhe të Drejtat e Njeriut kudo në botë, të bazuar në njohuritë e tij mbi shkeljen e të këtyre lirive dhe të drejtave, sidomos në Shqipërinë komuniste dhe liritë e të drejtat e njeriut në Kosovë dhe viset shqiptare nën sundimin sllavo – komunist. Për këtë, Lantosh njihet dhe do të kujtohet gjatë si bashkë-themelues i Komitetiti të Kongresit për të Drejtat e Njeriut – Grupit të Përfaqësuesve në vitin 1983.
Në Maj 1990, Ish-Sekretari i Përgjithshëm i Kombeve të Bashkuara, Perez de Cueller, Kongresmeni Amerikan, Tom Lantosh, dhe ish kongresmeni Jospeh J. DioGuardi, ishin të parët nga prendimi që mbërrijnë në Shqipërin komuniste, totalitare,e të izoluar tërësisht, e mbytyr në skamje e mizori, që bënë një vizitë
treditore. Ata u takuan me ish kryetarin e at’hereshëm të fundit komunist, Ramiz Alinë, dhe i kërkuan atij të ndrronte kursin, e të hapte vendin e tij drejt perendimit.
Lantosh, mbetet kështu një nga mbështetësit e palodhur i njerëzve të shtypur. Ai gjatë karjerës së tij nuk ka ngurruar të ndërmarrë hapa të pazakontë, kur ka qenë fjala për rrëzimin e tiranëve. Ai ka qenë i gatshëm të takohet me udhëheqës të tillë si Ramiz Alia në Tiranë, Gaddafi në Libi, me udhëheqjen e Koresë së Veriut dhe me shumë të tjerë, të cilët nuk janë aspak popullorë dhe me të cilët është një rrezik të takoheshe.
Rrezik në kuptimin e politikës së brendëshme amerikane. Tom Lantosh gjithnjë e ka kuptuar se sa rëndësi do të kishte hapja e këtyre vendeve dhe se një pjesë e kësaj hapjeje, e heqjes qafe të këtyre diktatorëve, ishte hyrja në këta vende. Ai ishte i gatshëm të rrezikonte emrin e tij personal duke u takuar me, Ramiz Alinë, Moumar Al Gadafin, me udhëheqjen e Koresë së Veriut dhe me shumë të tjerë.
Pas tri dekadash në shërbimi publik, anëtari i njohur i Kongresit amerikan, Tom Lantosh, njëri nga mbështetësit e fuqishëm të të drejtave të njeriut, u tërhoq krejt paprimtas, në dhjetor të vitit 2007 nga diagnoza e kancerit të fytit. Demokrati Lantosh, kryetar i Komisionit të Jashtëm të Dhomës së Përfaqësuesve, ka luajtur një rol të jashtëzakonshëm në përhapjen e lirisë në botë, portreti i kongresmenit Lantosh është i njohur gjithashtu edhe si një nga mbështetësit e pavarësisë së Kosovës shumë kohë përpara se kjo çështje të merrte rëndësinë që ka sot në skenën ndërkombëtare.
I ndihmuar nga miku i tij i madh Joseph J. DioGuardi, Presidenti i Lidhjes Qytetare Shqiptaro Amerikane , lobit të parë dhe të vetëm shqiptarë në SHBA, ai u bë një nga përkrahsit dhe mbështetëstit më të fuqishëm në Kongresin Amerikan i çështjes së Kosovës, dhe i të drejtave të shqiptarëve nën sundimin e barbarë të Millosheviqit.
Ai u dallua në aktivitetin e tij edhe si mbrojtës i çështjes shqiptare në tërësi, kampioni i lirisë e i demokracisë në Shqipëri. Si bashkëthemelues i grupit të Kongresit për të Drejtat e Njeriut në vitin 1983, Lantosh ka mbështetur ndihmën për ish vendet komuniste të Europës Lindore dhe të ish Bashkimit Sovjetik. Ai ka qenë një kritik i hapur i shkeljeve të të drejtave të njeriut në botë, edhe kur zëri i tij ishte zë i pakicës së vogël.
Në fillim të vitit 2004 ai udhëhoqi delegacionin e parë të kongresit për Libinë në më shumë se 30 vjet, duke u takuar personalisht me Kadafi Gadafit dhe duke i bërë thirrje administratës së Bushit për të treguar “besim të mirë” për udhëheqës të Afrikës Veriore në zotimin e tij për të braktisur programet e armëve bërthamore. Më vonë atë vit, Presidenti Bush hoqi sanksionet kundër Libisë.
Zonja Shirley Cloyes DioGuardi, e cila është Këshilltare e Çështjeve Ballkanike e LQSHA, ka, thënë mbas vdekjes së tij se “, Lantosh ka qënë sipas saj “i perkushtuar emocionalisht dhe intelektualisht” për t’a ndihmuar popullin shqiptar. Ai ka qënë i zotuar që “t”i trajtoje problemet e tyre në nivelet më të larta në Washington DC, pra, dhomën e përfaqësuesve – Kongresin Amerikan.”Kongresmeni demokrat i Kalifronisë, Tom Lantosh, ka qënë i gatshëm për të ndërkombëtarizuar Çështjen e Shqiptarëve kudo,. Tom Lantosh, ka qënë ligjëvënës demokrat, i Kalifornisë, ai ishte me origjinë hebreje, i mbijetuari nga kampet e çfarrosjes – Holokausitit.
Ndërkohë, duhet të përmendet se Tom Lantosh është nderuar edhe me çmimin “Paqe për Ballkanin”: një shqiponjë prej alabastri të gëdhëndura në Shqipëri, nga skulptorët shkodran, ku shqiponja shqiptare qëndron krenare mbi një copë dru qershie, që shërben si bazë dhe mbanë të gëdhëndur një kushtim në formën e mbishkrimit “Albanian American Civic League – Balkan Peace Award- July 2, 2003”. Ky çmim ndahej sipas traditës, që kishte krijua kjo organizat lobiste, Liga Qytetare Shqiptaro Amerikane, dhe iu dha atij gjatë një ceremonie impresive, mbushur plot me ndjenja të forta respekti, në kryeqytetin amerikan, Uashington DC, më 2 Korrik 2003.
Në emër të të gjithë shqiptarëve, demokratë dhe liridashës kudo, Tom Lantosh përkujtohet edhe sot për veprat historike të Kongresistit që ka lënë pas vetes. I ndjerë Tom Lantos që ai i cili bashkëthemeloi me Presidentin George W. Bush Fondacion Memorial – Viktimat e Komunizmit, dhe i cili gjithashtu ishte arkitekti nismëtar i njohjes së plotë diplomatike të Shqipërise nga Shtetet e Bashkuara në qershor 1990, me rivendosjen e marrëdhënive diplomatike mbas 50 vjet të prishura nga Enver Hoxha dhe të pavarësisë së Kosovës në shkurt 2008.
Në këtë kontekest, DioGuardi presidenti i LQSHA, ka thënë, atëhere se ia jepte këtë çmim mikut të tij dhe të shqiptarve Tom Lantosh, pasi ai ka dëshmuar pa ekuivoke, mbështetjen e tij për aspiratat demokratike të shqiptarve të Kosovës. Lantosho ka thënë DioGuardi, ka dhënë kontributin institucional gjatë kësaj periudhe, si dëshmi se po vepronë sipas interesave jetësore të vetë Shteteve të Bashkuara të Amerikës, e komunitetit ndërkombetar i angazhuar, për të arritur paqe të qendrueshme dhe stabilitet në Ballkan, e me gjerë . DioGuardi, ka deklaruar se e pati bërë këtë zgjedhje për Lantosh, për të rikujtuar punën e madhe, që ka bërë ai për pavarsinë e Kosovës, Rezolutat për Kosovën. Njëra prej tyre e cila është dhe e para në historin e rezolutave të Kosovës në kongres; Rezoluta që njihet H. Con. Res. 162 dhe është paraqitur në vitin 1987, korrik 15, kongresi 100-të e firmosur nga 55 kongresmen amerikan
Grupe të shqiptarëve të udhëhequr nga DioGuardi, në çdo fushatë kan mbështetur Tom Lantoshin, siç treguar ata;” Këtë e kan bërë për të nderuar figurën e kongresmenit Tom Lantosh, i cili njihej edhe si një mik i dëshmuar i shqiptarëve dhe veçanërisht, për lidhjet e tij me ish kolegun në kongres, zotin Joseph J. DioGuardi. Por, edhe për një respekt, për punën e tij si ish – Kryetari i Komitetit të Marrëdhënieve Ndërkombëtare, Tom Lantos, do të mbetet një mik i shquar i shqiptarëve, i njohur në Washington si kampion i të drejtave të njeriut, avokati për Mbrojtjen e të Drejtave të Njeriut dhe kongresmeni që bëri aq shumë për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, në disa seanca dëgjimore sponsorizuar nga DioGuardi, dhe shëmbjen e komunizimit në Shqipëri.Ai u dallua edhe me kolegët e tij në Kongresin e SHBA, ish kongresmenin republikan i Illinoit, i ndjeri Henry Hyde, ish kongresmenin republikan i New Yorkut, tani në pension, Ben Gilman, dhe kongresmenin republikan të Kalifornisë Dana Rohrabacher, teksa ata dy dekadat e fundit nxorrën disa rezoluta, të sponsorizuara nga Liga Qyetare, kundër regjimit të Millosheviqit që po ushtronte dhunë dhe genocid të paparë ndaj shqiptarve në torjet e tyre etnike. Ata e ngritën zërin disa herë duke kërkuar së bashku me kongresmen dhe senator, të tjerë, miq të shquar dhe të dëshmuar të shqiptarëve në Washington, për lirinë dhe pavarësinë e Kosovës, për më shumë të drejta për shqiptarët në trojet e tyre .