Albana M. Lifschin – Dielli

Çfarë ndjeva ishte Dhimbje dhe Mall

May 27, 2021 by dgreca

Shkruan: Albana M. Lifschin/

Vizita ne Kosove ato kohe konsiderohej si “dalje jashte shtetit”./

Nga Televizioni i Kosoves ne koridoret e TVSh filluan te vinin kolege te Prishtines, gazetare, kengetare e instrumentiste. Me ra rasti edhe mua te shoqeroja disa , por nuk prisja te me dergonin per nje vizite atje. Kete deshire ia plotesova vetes ne fund të Majit 2001 kur u nisa nga Nju Jorku ne Prishtinën për herë të parë.

Qe një vizitë krejt e veçantë për mua. Kisha punuar me refugjatët e Kosovës në bazën ushtarake te Fort Diksit, N.J, ku qeveria amerikane kishte vendosur rreth 4000 refugjatë . Ato muaj punohej per pajisjen e tyre me dokumenta. Ata kishin zgjedhje të lirë: Te vendosnin të rrinin në Amerikë pas luftës, ose të ktheheshin në atdheun e çliruar. Por atë periudhë jetonin të traumatizuar pasi nga Kosova u përzunë nën bajonetat e militarit serb e thirrjet urryese: “Hajt shkoni tek Amerika! Shkoni tek Klintoni!” e nuk dinin ku ndodheshin pjestaret e tjere te familjeve te tyre. Ishin qindra e mijra njerezish qe përfunduan në kampe refugjatësh e shumë prej tyre edhe në Tiranë.

Në Fort Diks, Nju Xhersi, u pajisen me karta telefonike që t’i kërkonin të afermit kudo në Evropë. Çdo ditë ne oren 3 p.m bëheshin takime me refugjatet, per të parë ç’ nevojash kishin. (Ne qe punonim aty u keshilluam qe te mos i quanim refugjate, por

” miq”.

Fëmijët ishin te paret qe mblidheshin para studios se transmetimit prej nga jepja lajmet e dites për situatën në Kosovë e në Ballkan. Pata mundesine te njihja nga afer mjaft prej familjeve. Nderkohe dëgjoja rrëfime rrengjthëse nga femijet. Madje bera vend në transmetimin e perditshem, rreth një ore te vecantë vetem me femijet. Prej tyre u frymëzua idea për te shkruar librin ” Children of Kosova stories of horror” , ku u paqyruan rrefimet e 43 femijeve sic e kishin perjetuan ata debimin nga shtepite e tyre nen bajonetat serbe. E shkrova ne anglisht per boten anglishtfolese qe t’i mesonin nga goja e femijeve, inocente,te verteten e paanshme, kur serbet ne ekranet televizive amerikane pretendonin qe Kosova ishte e tyrja, madje e quanin “djepi i Serbise”.

Më pas pata rastin t’i ndihmoja familjet për sistemim në punë nëpërmjet agjensise me te madhe për refugjatë e emigrantë NYANA, në Manhattan. Reklama jonë u vendos në gazeten Iliria. Për shumicen prej tyre qendrimi në Amerikë ishte i përkohshëm. I kishte marrë malli për Kosovën. I pata bërë një pyetje një vajze te re: Përse nuk do të rrish këtu në Amerikë? Këtu do të shkollohesh do të… “- Amerika nuk ka nevojë për mua , mu pergjigj,-Kosova ka! Më rrengjethi. Quhej Makbule Qerimi, ate kohë qe 14 vjeç.

Keto kujtimet te freskëta sillja me vete. Ne rruget e Prishtinës shikoja pallate te ngjashme me te Tiranes, pjatat e televizoreve që binin ne sy, si ne krye të rruges së Durresit. Pemët po ato, në shperthim të plotë pranveror. Ndjeva që ndodhesha në Tiranën time. Më mbyti mallëngjimi. Sytë m’u mbushën me lot. Lot malli, lot dhimbje. Si mund te ishim NJE dhe njëkohësisht të NDARE?

Aty lindi poezia ” Dhimbje dhe mall” .

Ketu po insert poezine si edhe nje kolazh fotosh

DHIMBJE DHE MALL

(Emocionet e vizitës sime të parë në Prishtinë)

Sot bulevardi i rinisë sime tiranase

me rrugët e tua Prishtinë u shkri e u bë një.

E tronditur në mes pranverës së dubluar,

shpirti mall e lot mbi faqe për ty derdhte…

Një mollë ndahet në mes për dashuri, një pjeshke po ashtu,

por një Atdhe për dashuri nuk ndahet në mes, kurrsesi!

Damarët e gjakut na i prenë vëllezër,

damarët e jetës në fasha mbështjellë i kemi mbajtur,

gjaku të mos na ikë, të mos na prishet,

të fikët të mos na bjerë, në tokë të mos biem,

dhe në gjunjë të mos te mos biem…

S’e ndjeva mungesën tënde në Prishtinë, Tiranë,

Çfarë ndjeva ishte dhimbje dhe Mall.

Prishtinë, 27 Maj 2001

Si lindi Gazetaria e verdhë në Amerikës

February 8, 2021 by dgreca

Nga Albana M Lifschin*/

Gazetaria e verdhë është një stil i informimit të ngjarjes për publikun ku sensacioni del mbi faktet. Ky term “yellow journalism” lindi në fund të shek të XIX në Nju Jork, gjatë konkurencës midis dy gazetave më të mëdha të kohës, New York World dhe New York Journal, me botues Joseph Pulitzer dhe Wiliam Randolph Hearst. Fillimisht gazetaria e verdhë nuk kishte të bënte me informimin e ngjarjes dhe përfaqsohej me karikatura nga jeta e Nju Jorkut në lagjet e varfëra, të botuara në New York World, skicime të Richard Outcauld, karikaturist i gazetës. Personazhi më i njohur i karikaturistit u quajt “yellow kid” për shkak të ngjyrës në botim, prej nga erdhi dhe termi “yellow journalism”.

Me qëllim që të rriste shitjen e gazetës së tij, “New York Journal”, në 1896 botuesi Wiliam Randolph Hearst ia mori karikaturistin gazetës “New York World” përmes një beteje të ashpër. Joseph Pulitzer, iu desh të gjente një karikaturist tjetër.

Ndërkohë termi ‘yellow kid ‘ u bë term i ditës që nënkuptonte gazetarinë e verdhë e cila i jepte dorë sensacionalizmit në përshkrimin e ngjarjeve shoqëruar me skica e karikatura. Gazetaria e verdhë fitoi një ndikim të madh në zhvillimin e ngjarjeve. Rasti më i përmendur është ai i luftës midis Amerikës dhe Spanjës për çeshtjen e Kubës. Kuba ka qënë për një kohë të gjatë koloni e Spanjës. Në këtë koloni kishte filluar lëvizja revolucionare për shkëputje nga Spanja dhe fitimin e pavarësisë. Botuesit e dy gazetave më të mëdha të Nju Jorkut, Hërst dhe Pulitzer, i kushtuan vëmendje të madhe pasqyrimit të ngjarjeve në Kubë, shtypjes që i bëhej popullsisë nga qeveria spanjole, ndjekjen e atyre që kërkonin pavarësi deri tek internimi në kampe përqëndrimi. Disa herë nga gazetat u publikuan edhe ngjarje falso,( fake news) Ngjarjet e ilustruara dhe me tituj të dukshëm që tërhiqnin lexuesit, rritën e tirazhin e gazetave. Në shkurt të vitit 1898 marëdhëniet midis SHBA dhe Spanjës erdhën drejt përkeqësimit me shpejtësi.

Ja një rast i ndikimit të medias së atëhershme amerikane në zhvillimin e ngjarjeve:

Një letër private e ambasadorit spanjol Dupy de Lome ku fliste keq për presidentin amerikan McKinley, ra në duart e Hërst-it dhe u bë publike në gazetën e tij. Qeveria spanjole tërhoqi menjëherë ambasadorin e saj dhe kërkoi ndjesë. Piku i konkurencës së dy gazetave më të mëdha arriti në 15 shkurt 1898, kur anija amerikane e luftës”Maine” u mbyt në portin e Havanës. Anija qe shpënë atje si demonstrim i forcës amerikane, pikërisht në kohën kur një anije spanjole kishte mbërritur në NYC. Në 15 shkurt anija Maine u shkatërua nga shpërthimi i një eksplozioni në bord, ku humbën jetën 260 detarë. Si Hërst ashtu dhe Pulitzer, deklaruan në gazetat e tyre që shpërthimi në anije qe rezultat i një komplloti spanjol. Megjithëse kjo nuk u provua, ky moment u kap dhe u zhvillua nga gazetaria e verdhë duke nxitur opinionin amerikan për luftë. Gazetat ndihmuan në krijimin e një klime të favorshme për shpërthimin e një konflikti ndërkombëtar dhe ekspansionit të influencës amerikane përtej kufijëve të saj. Shumë qytetarë amerikanë kërkuan të deklarohej Lufta.

Parulla e ditës u bë: “Mos harroni Maine!”

Në 11 prill presidenti McKinley i kërkoi kongresit lejen për përdorimin e forcës në Kubë. Në fillim të Majit të atij vitit, filloi lufta amerikano-spanjole. Ndërkohë Amerika deklaronte se ishte në favor të indipendencës së Kubës dhe jo aneksimit të saj.

( Marre nga libri “Perendimi mistik” 2016).

Margaret Fuller-Gazetarja e parë amerikane

February 6, 2021 by dgreca

Nga Albana M Lifschin*/

Edgar Ellen Po duke shprehur të veçantën e kësaj gruaje, dikur u shpreh:

“Shoqëria njerëzore është e ndarë në burra, gra dhe Margaret Fuller.”

Margaret Fuller ka qënë e para femër e emancipuar, lektore, gazetare, kritike letrare e korespondente ndërkombëtare e shtypit amerikan. Ajo guxoi të kompletonte vetëveten e saj si grua duke hedhur poshtë epitetet nënvleftësuese me të cilat paragjykimet e veshin një femër. Njohëse që në fëmijëri e disa gjuhëve të huaja, gjermanishtes, frëngjishtes, gjuhës italiane, greke dhe latine, ajo u rrit në fillimet e shek. të 19, duke zhvilluar një intelekt e talent të jashtëzakonshëm.

Margaret Fuller qe redaktorja e parë e revistës intelektuale transedentale “Dial” të cilën e mbajti për dy vjet. Qe autorja e parë që shkroi një libër për jetën e tribuve indiane të Amerikës e keqtrajtimin e tyre nga të bardhët, duke u bërë kështu mbrojtëse e të drejtave të tyre.

Në dhjetor 1844 ajo u punësua nga “New York Tribune”, botuar nga Horac Greeley. Fokusi i artikujve të saj ishte sfera shoqërore dhe letrare e jetës amerikane. E pamohushme në aftësitë e saj profesionale ajo guxoi të prekte me kritikat e saj edhe emrat krijuesish të njohur të kohës madje dhe vetë Emersonin. Botimi i librit të saj “Gratë në shekullin e 19-.të “,në shkurt të vitit 1845, në Nju Jork, krijoi sensacion të madh. Libri ishte një thirrje pa kompromis për të drejtat e gruas amerikane.

Fuller kishte besim në aftësitë e cilësitë e gruas. Deklaratat e saj ishin shumë të guximshme për atë kohë. Në mes të tjerash ajo shkruante se gratë janë të afta të bëjnë çdo lloj pune madje edhe kapitene detrash, po të duan.

Në 1846, Margaret Fuller shkoi në Angli si korespondente për Nju Jork Tribune, duke u bërë kështu gruaja e parë korespondente jashtë kufijve të Amerikës. Në Angli libri i saj qe lexuar me simpati dhe i hapi shumë dyer. Ajo intervistoi mjaf personalitete të kohës si Harriet Martineau, Wordsworth, dhe De Quincey. Në Angli takoi Giuseppe Mazzinin, një emigrant revolucionar italian qëllimi i të cilit ishte të bashkonte Italinë, (Në 1847 Italia ishte e ndarë në disa shtete papale) në një republikë të vetme. Ai ishte organizator i lëvizjes së të rinjve”Italia e re”. Fuller e ndoqi Mazinin në mbledhjet me të rinjtë. Ajo kishte hyrë pakuptuar në lëvizjen revolucionare të kohës duke u bërë aktiviste e saj. Ndërkohë Fuller vazhdonte të shkruante për gazetën Nju Jork Tribune,në kohët me dramatike që po kalonte Evropa dhe mblidhte materiale për të shkruar veprën “History of Italian Liberation.”

Ajo mësoi të donte jo vetëm Italinë por edhe italianët. Ajo shkroi një artikull për Mazzinin për gazetën. Ndërkohë kur po mendonte kthimin në atdhe, në Itali ajo u njoh rastësisht me një djalë republikan, më të ri se veten: Giovani Angelo Ossoli, djalë i një familje fisnike italiane. Njohja me Ossolin i dha jetës së saj një kthesë të papritur. Pas një kohe të shkurtër djali i ri i propozoi për martesë. Ajo refuzoi dhe u largua në Milano, në veri të Italisë. Miku i saj, poeti Mickiewicz e këshillonte të mos e linte italianin e ri. Nga ana e tij Ossoli në letrat e tij çuditërisht parashikonte: “Ju do të ktheheni tek unë”. Parashikimi i dashnorit platonik doli i vërtetë. Margaret Fuller nga Milano u kthye në Romë tek Ossoli. Më vonë, ajo pat shkruar:”Veprova ashtu siç ndjeva. Gruaja ka lindur për dashuri dhe është e pamundur ta kthesh atë nga kërkimi i saj.”

Anxhelo nuk ishte intelektual si ajo, por Margarita gjeti tek ai mirëkuptimin dhe ngrohtësinë që u mungonte puritanëve, prej nga vinte ajo.

Ata e mbajtën sekret lidhjen e tyre dashurore. Ndërkohe Margarita i shkruante nënës së saj se nuk kishte qenë kurrë më e lumtur që kurse kishte qenë fëmijë. Në 5 shtator 1848 ajo lindi një djalë. I vuri emrin e të atit, me të cilin ende nuk ishte e martuar, e detyruar nga rrethanat. Anxhelo e pa foshnjën vetëm për një ditë dhe nxitoi të kthehej në Romë. Ndërkohë Fuller vazhdonte të shkruante për gazetën e saj në kohët më dramatike që po kalonte Evropa dhe mblidhte materiale për të shkruar veprën monumentale “History of Italian Liberation” . Ndërkohë shkrimet e saj në Amerikë kishin lënë shije jo fort të mirë. Ndër të tjerash Fuller shkruante: “Vendi im tani është i përkëdhelur nga prosperiteti, budallepsur nga fitimi, ndotur nga vullneti për të përjetsuar skllavërinë, turpëruar nga një luftë e paturpshme (Lufta me Meksikën) ndërsa në Evropë një shpirt më fisnik po përpiqet, po lufton…”

Anxhelo Ossoli shpëtoi nga Roma me ndihmën e saj nëpërmjet një pasaporte amerikane dhe në vjeshtë të dy të dashuruarit sëbashku me foshnjen e tyre lëvizën në Florence. Aty bënë martesën ligjore. Margareta u bë Markeza Ossoli. Ndërkohë, botuesi i gazetës së saj në Nju Jork dhe miku i saj, Horac Greeley, kishte dëgjuar thathethemet mbi dashurinë “e lirë” të Margaretës dhe i preu rrogën. Për shkak të policisë sekrete, burrë e grua vendosën ta lenë Italinë e të udhëtojnë drejt Amerikës. Kështu, në maj 1850 ata lanë Livornon. Udhëtimi qe i pafat. Në 18 korrik anija Elisabeth po i afrohej portit të Nju Jorkut. Një ndjenjë lehtësimi i pushtoi të dy. Gjatë natës pati erë në det. Në orën 4 të mëngjesit anija Elisabeth u përplas papritur me Fire Island. Varkat e shpëtimit u bënë të papërdorshme. Anija filloi të shkatërrohej. Margareta i dha brezin e saj të shpëtimit një detari i cili po përpiqej të ndihmonte njerëzit në anije.

Në breg dukeshin silueta njerëzish, të cilët çuditërisht nuk afroheshin t’i jepnin ndihmë njerëzve që po mbyteshin. Ishin piratë që po bënin sehir deri sa t’u vinte ora e grabitjes. Në orët e fundit të mbytjes së anijes kush mundi të shpëtonte, shpëtoi. Margaret Fuller nuk bëri as përpjekjen më të vogël për të shpëtuar e veçuar nga burri apo fëmija. Ende me këmishën e gjatë të natës, mbante mbërthyer në gjoksin e saj foshnjën. Ky ishte imazhi i fundit i saj që rregjistroi kujtesa njerëzore. Para nisjes në këtë udhëtim të fundit për atdhe, ajo pat shkruar që jeta e saj qe zhvilluar si një tragjedi greke.

Vdekja e Margaret Fuller qe një sensasion publik. Miqtë e saj nga Bostoni erdhën në ishull me shpresë se mos gjenin ndonjë gjurmë të dorëshkrimit të saj mbi revolucionin italian. Asgjë nuk u gjet në mbeturinat e anijes veç një kutie të mbyllur me letrat e dashurisë së Margaretës dhe Anxhelos.

*Botuar tek Gazeta ILIRIA, Nju Jork, 2003

(Perfshire ne librin “Perendimi mistik” 2016)

GEZUAR 4 Korriku – Shpallja e Pavarësisë se Amerikes!

July 3, 2020 by dgreca

– Tomas Xhefersonit i takon merita e Deklaratës se Pavarësisë së SHBA/

-Në skenën e historisë së Shteteve të Bashkuara të Amerikës asnjë ngjarje nuk ka patur atë rëndësi aq të madhe sa Deklarata e Shpalljes se Pavarësisë.

Në 7 qershor 1776 Riçard Henri Li nga Virxhinia i ofroi Kongresit të dytë kontinental mocionin në të cilin nëpërmjet të tjerave thuhej se “kolonitë e bashkuara, janë dhe kanë të drejtë të jenë shtete të lira të pavarura, të shkëputura nga çdo detyrim me Kurorën Britanike.”
Nga Albana Melyshi Lifschin*/

Por përderisa ende shumë delegatë nuk ishin gati për një hap kaq drastik siç ishtë ai i pavarësisë, Kongresi e shtyu vendimin edhe tre jave të tjera duke u dhënë kohë të mendoheshin. Ndërkohë Kongresi caktoi pesë delegatë për të hartuar projektin e Deklaratës se Indipendences, midis të cilëve Tomas Xhefersonin,( me i riu nga ta) e bashkë me të Xhon Adams, Benxhamin Frenklin, Roxher Sherman dhe Robert Livingston. Tomas Xhefersonit i takon merita e Deklaratës se Pavarësisë së SHBA. Kur shkroi Deklaratën e Pavarësisë, delegati i Virxhinias, Xhefersoni, ishte vetëm 32 vjeç. Ai donte që deklarata të shkruhej nga avokati Xhon Adams, por Xhon Adamsi insistoi që deklarata të shkruhej nga Xhefersoni dhe madje i dha Xhefersonit këto arsye: “E para, se ti je nga Virxhinia, (Xhorxh Washingtoni, Xhejms Madison e Patrik Henri ishin gjithashtu nga Virxhinia ) Arsyeja e dytë: Ti je më pëlqyshëm se unë. Arsyeja e tretë: Ti shkruan 10 herë më mirë së unë. Deklarata e Pavarsisë e shkruar prej Xhefersonit është dokumenti historik që shkëputi Amerikën nga Britania e madhe, ishte akti içlirimit të saj dhe hedhja e themeleve të një shteti të ri. Në deklaratë, Tomas Xhefersoni pasi bënte analizën e pakënaqësisë së kolonive ndaj Britanisë së madhe rendiste arsyet që justifikonin shkëputjen e kolonive amerikane prej saj. Në Deklaratën e Pavarësisë thuhej se “qeveria egziston vetëm për të mbrojtur të drejtat e popullit dhe kur ajo dështon në drejtimin e popullit e humbet autoritetin e saj; atëherë populli ka të drejtë ta heqë atë qeveri e të zgjedhë një tjetër që i përgjigjet aspiratave të tij” Idea themelore “Të gjithë njerëzit janë të barabartë” ishte një ide revolucionare në atë kohë kur bota perëndimore jetonte në sundimin e familjeve mbretërore që gëzonin pasuri e privilegje që i veçonin shumë nga njerëzit e tjerë, të zakonshëm. Kjo ide ishte revolucionare edhe për vetë Amerikën, që në atë kohë një e pesta e popullsisë të saj ishin skllevër*. Aprovimi i Deklaratës së Pavarësisë nuk u bë në mënyrë të menjëherëshme, pa debate. Ishte një hap shumë i rëndësishëm dhe aspak i lehtë për t’u hedhur. Në mëngjesin e 1 Korrikut rezolucioni i Riçard Henri Li u lexua përsëri e u hodh për aprovim. Debate të zjarrta u bënë në datën 1 dhe 2 korrik. Delegatët e Pensilvanisë dhe të Nju Jorkut nuk donin të nxitoheshin në marrjen e vendimit. Të tjerë mendonin se ishte koha që duhej vendosur pasi kolonitë aktualisht po luftonin. Në mbyllje të datës 2 korrik, përfaqësuesit e 12 kolonive u shprehën në favor të rezolutës së Riçard Henrit për shkëputje të kolonive nga Anglia. Atëherë deklarata e shkruar nga Tomas Xhefersoni u lexua edhe një herë nga ai dhe u analizua me kujdes pjesë pjesë. Me pak ndryshime të vogla deklarata u aprovua ashtu siç e kishte shkruar ai. Deklarata shpallte se ” të gjithë njerëzit janë krijuar të barabartë dhe nga Krijuesi u janë dhënë të drejta të pamohueshme, si jeta, liria dhe kërkimi i lumturisë.” Këto ishin të drejta themelore të cilat nuk mund tua merrte askush. Pastaj Xhefersoni vazhdoi:”Ndaj që të sigurohen këto të drejta, ngrihen qeveritë me pushtet të dhënë nga pëlqimi i të qeverisurve..” Kjo do të thoshte që qeveritë duhet të gëzojnë pëlqimin, aprovimin e popullit. Kështu pas debateve, Kongresi Kontinental, në mbrëmjen e 4 Korrikut 1776, aprovoi Deklaratën e Pavarësisë me miratimin e 12 kolonive. Nju Jorku e shtoi votën e tij më vonë, kur përfaqsuesve të tij u erdhën udhëzimet. Erdhi momenti i firmosjes. Firmosja kërkonte kurajo. Përfaqësuesit ishin të ndërgjegjshëm se me firmosjen e këtij akti, nëse Anglia do ta shtypte lëvizjen, ata kishin firmosur vdekjen e tyre. I pari që hodhi firmen ishte Xhon Henkoku (John Hancock) përfaqsuesi i Masaçusets. Ishte një firmë e madhe. “Në këtë mënyrë, mbreti s’do këtë nevojë të vërë syzet për ta parë” u shpreh ai pasi la penën. Me firmosjen e Deklaratës së Pavarësisë nga përfaqësuesit e kolonive, më 4 korrik 1776, një shtet i ri, i pavarur u lind. Të trembëdhjetë kolonitë angleze krijuan Shtetet e Bashkuara të Amerikës. Përfaqësuesit e popullit, sipas fjalëve të Tomas Xhefersonit betoheshin se do ta mbronin pavarësinë me jetën e nderin e tyre. Kopjet e Deklaratës së Pavarësisë u nisën menjëherë për tu shpërndarë në të 13 kolonitë. Në datën 9 Korrik Deklarata e Pavarësisë mbërriti në Nju Jork. Ajo iu lexua trupave të gjeneral Uashingtonit dhe ushtarët duke thirrur “Urra” hodhën kapelet në erë. Atë natë statuja e mbretit Xhorxh III, në Bowling Green, në Menhet’n u rrëzua nga piedestali. Kuriozitet: Në 4 korrik 1776, kur Këmbana e Filadelfias shënonte firmosjen e Deklaratës se Pavarësisë së 13 kolonive amerikane nga perandoria britanike, për ironi të fatit mbreti i Anglisë, Xhorxh III, shkruante në ditarin e tij: “4 korrik 1776. Asgjë me rëndësi”… . *Albana Melyshi Lifschin nga libri “Udhëtim në Historinë e Amerikës” botuar ne 2003, ribotuar ne 2006 dhe 2010.

Yjet nuk janë të kuq

November 21, 2018 by dgreca

(Saga e Melyshajve)/

Nga Albana M Lifschin/

Fragmente- Toger “Baba”/

Gjyshi tregonte:Toger Babën, që Mehmet Shehu e solli në Mirditë për me nënshtru mirditorët, ka qenë faqja e zezë e partisë komuniste. Ai ia vuri emnin vetes “Babë”, a thu se Mirdita kishte nevojë për “baba”. Emnin që i kish vu e ama e kishte Hodo Habibi dhe ishte prej Kurveleshi. Ishte një njeri mizor, imoral, pa nder e pa princip. Erdhi me kartabiankë në Mirditë me shtru në hu djemtë e burrat e me ҁnderu femnat.

Kishte me vete 200 partizanë dhe dorën të lirë me pushkatu kë të donte ai, pa gjyq fare. Në atë kohë, viti 46, në malet e Mirditës ishin rreth 500 burra të shpërndamë në ҁeta të vogla. I kishin lanë shtëpitë e tyre pasi nuk e donin regjimin e Enver Hoxhës. Ishin në hall se, për t’u hedhun përtej kufinit në Jugosllavi, kishin frikë se Titoja mund t’i dorëzonte te qeveria e Tiranës.

Toger Baba kishte për qëllim gjetjen dhe arrestimin e tyre. E filloi misionin e tij me terror në popull, pa dallim. E nisi fillimisht në Fan. Dha urdhën që katundarët të mos i mbyllshin shtëpitë, as ditën e as natën, se ishin për kontroll. Burrat i mblodhi dhe dha urdhën t’i shtronin në hu, pasi t’i zhvishnin. Të zhburrnum e të lidhun dorë për dorë i shtynin pranë një zjarrmi të madh të ndezun, ndërsa i rrihnin.

E sa për gratë…mjerë ajo grua që ia vinte syrin toger Baba, se nuk dilte nga duart e tij pa u përdhunu. Kur hynte nëpër pyje në ndjekje të të arratisrve, merrte me vete gra (jo burra) që t’i tregonin rrugën. Pasi mbaronin misionin, ato të shkretat ktheheshin në shtëpitë e tyre të turpnueme e pa guxu të thoshin një fjalë.

Populli jetonte në panik. Qeverisë i shkuan raporte për punët e tij të zeza, por ato mbetën nëpër sirtaret e zyrave, deri sa i erdhi fundi kësaj pune. Në tetor 1946, ai mbërriti në Kodrën e Spaҁit dhe arrestoi krejt burrat e katundit, 40 vetë.

Të lidhun dorë për dore, ata i detyruan të ecnin tri orë më kambë, të zhveshun. Në katundin Mushtë të Bjeshkës së Madhje përdori si burg për ta një stallë lopësh, ku balta kishte shku deri në gju. Të nesërmen burrat i vunë përsëri përpara deri në Kimëz. Atje kishte mbledhun burra e gra nga katundet e tjera. Aty i ra në sy gruaja e Preng Gjon Markut. Quhej Dilë. Ai e arrestoi dhe pastaj dha urdhën që ta zhvishnin. Gruaja kundërshtoi me fjalë të forta dhe atëhere togeri urdhnoi të bahej një zjarrm me dëllinja të thata dhe ta hidhnin gruan në zjarrm. Burri i saj, nga që nuk duroi më, shpërtheu lidhjen e duarve dhe u arratis nëpër mal ashtu si ishte i paarmatosur.

Policia dhe partizanët e toger Babës iu vunë nga pas dhe e vranë.

Një kushërinit të tij, që në atë kohë studionte në Moskë, Pal Nikollë Prendit, i shkoi fjala se ҁ’po ndodh në Mirditë. Ai mori dy javë leje, u kthye prej andej dhe e raportoi gjendjen në qeveri. Raporti i Pal Nikoll Prendit i shkoi në dorë ministrit të brendshëm të asaj kohe, Koҁi Xoxes.

Toger Baba e la Mirditën e shkoi në Zadrimë. Mendoi se me Zadrimën do ta kishte ma lehtë, tue mos e ditun se zadrimasit përbaheshin ma së shumti nga mirditorë. Në Hajmel vendosi qendrën e tij. I ra në sy një vajzë e bukur. Ishte e motra e Kol Simonit, Luҁia. Për ta pasë ma të lehtë me e shti në dorë të motrën, Luҁien, arreston të vëllain me pretekstin se ky ka strehu ҁetat e malit. E torturoi djalin me pyetje, por nuk nxori gja prej tij. E vërteta ishte se Kola s’ishte marrë me këtë punë.

Atëhere arrestoi Luҁien dhe i kërkoi të bjerë në shtrat me të. Kur ajo nuk pranoi, atëhere ai iu hodh për ta përdhunu. Vajza rezistoi me gjithë fuqinë e saj duke ia ҁjerrë fytyrën me thonj togerit dhe i shpëtoi nga duart. Iku me vrap dhe u fshe në një shtëpi në katund. Aty priti sa të dilte drita dhe u nis për në Shkodër.

Ndërkohë togeri kishte dhanë urdhën që katundi ta dorëzonte vajzën ose përndryshe do t’ia vriste të vëllain, Kolën. Dhe ashtu bani. Porositi që ta dërgonin djalin në në bregun e Lezhës, e rrugës ta vrisnin nën pretekstin se u kishte ikur nga duart.

Luҁia, me të mbërritun në Shkodër, shkoi drejt e te familja e Tuk Jakovës, me të cilën familja e saj kishin miqësi. Prova se ҁfarë i kishte ndodhur ishte ajo vetë, boll që ta shikoje të shkyme rrobash e të rrahun. Tuku e këshilloi të shkonte në Tiranë dhe i dha vajzës një letër për t’ia dhanë në dorë Koҁi Xoxes. Koҁi, kur e pa vajzën në atë gjendje dhe lexoi letrën, dha urdhën që të shkohej në Hajmel e të vërtetoheshin në vend të tana sa ishin raportu për Hodo Habibin, të ashtuquajtunin “toger Baba”.

Gjykata e Shkodrës kishte marrë informacionet për veprimet e togerit në Mirditë. Toger “Baba” u var në konop.

Më kanë thanë se ma vonë, pasi Enveri e dënoi Koҁi Xoxen, “Babën” e bani hero.

Arratisja e dajës

– Pas mbarimit të luftës, kisha shumë dëshirë të bëhesha mësues. Pyet nënën tënde, se do t’i kujtohet. I vija në rresht fëmijët e fshatit, thyeja lapsat më dysh e u jepja fletë letre. Mirëpo duhej që qeveria e krahinës të më miratonte si mësues Ndreca. Ndrec Ndue Goka. Ndreca ishte familje bajraktare. Me të kisha fol vetë. Ai ishte dakord, por më tha se duhej të zbrisja në Shën Pal, ku ishin zyrat e të bisedoja me ata.

Prandaj, një ditë u nisa për në qendrën e rrethit, ku besoja se do më jepnin aprovimin. Aty gjeta të parin e vendit, Bardhokun, bashkë me tim vëlla, Palin. U thashë se përse kisha shku deri aty. Dhe prita se ҁfarë do më thoshin.

‘Hajde të bajmë komunist njëherë, pastaj kollaj për mësues”- tha Bardhoku.

Ia ktheva përgjigjen në vend: “Unë, komunist?! Mua komunist mos m’u baftë as qeni!”

Dhe dola nga zyra. Pas më kishte ndjekur një malsor, me porosi të tim vëllai. Ai më dha një pusullë prej tij. Pusulla kishte vetëm dy fjalë: “O në mal, o në burg”. E kuptova se ҁ’desh të thoshte im vëlla me ato dy fjalë. Me atë copë letër më shpëtoi jetën. Nuk u ktheva në shtëpi atë ditë, por dola në mal. U arratisa…

Në mal, më pas, jam taku edhe me babën. Bashkë shkuam në Greqi, në një kamp refugjatësh. Llavrio i thoshin. Asfalia greke deshi ta bante babën agjent e ta kthente prapë në Shqipëri. Por baba s’e ka përzierë atdheun me Partinë Komuniste. Nuk pranoi. Atëhere e lanë edhe atë si gjithë të tjerët të shkonte në Itali, si emigrant.

-A e di ti, mbesa ime, se sa njerëz u vranë e u masakrun vetëm për Bardhokun? 14 vetë përnjëherë! Pasi i torturuan, 4 i varën në litar dhe dhjetë i hodhën në gropë të përbashkët, pasi i pushkatuan.

E ke dëgju këtë histori? Njeni prej atyne bërtiti prej varrit:

“Qëlloni prapë, burra, se jam hala gjallë!”

300 familje i nisën në internim.

U rrëqetha.

– A e di se kush ishte ai që thirri prej varri? Axha im, vëllai i gjyshit tënd. Ishin të gjithë të pafajshëm, s’kishin të banin fare me vrasjen e komunistit. I morën nga shtëpitë zvarrë, i banë bashkë e i pushkatun pa gjyq, se kryeministri i asaj kohe, Mehmet Shehu, qe betu se nuk kthehej në Tiranë pa mbushur 101-in. Për një person do të vriste 101! Nuk kishte gajle se ata 101 mund të ishin të pafajshëm. Shkatërroi 300 familje nëpër kampe internimi. Ky ishte “pushteti i popullit” i komunistëve.

f.123

Jashtë binte një shi i imët. Isha ulur mbi shtratin e gjyshit dhe kisha hedhur një batanie krahëve. Përqark meje libra. Isha e rrethuar prej tyre si prej qindra ngjarjeve, me dëshirën për t’i përthithur të gjitha njëherësh, Sikur të ishte e mundur!

Në to gjeta episode dhe njerëz që s’i njihja, që s’kisha dëgjuar kurrë për ta. Kisha hyrë në botën e “reaksionit”. Njerëz që kishin luftuar kundër qeverisë komuniste të Tiranës në vitet e para të pasҁlirimit (“të pasluftës”, thuaj, se për t’u ҁ’iruar s’jemi ҁliruar kurrë” më kishte korigjuar daja).

Në libër gjyshi u referohej atyre si “luftëtarë të lirisë” dhe jo “reaksionarë”.

Vazhdova më tej. Lufta. Përҁarja. Vendosja e pushtetit të ri dhe lista të tëra të vrarësh antikomunistë. Të vrarët ishin vendosur të ndarë në kolona sipas bajrakëve. Krahas ҁdo emri ishte data e vrasjes dhe vendi ku kishte rënë dëshmor. Ata ishin dëshmorë, por emrat e tyre s’i kishim mësuar dhe nuk do t’i kishim mësuar kurrë, sikur të mos…

Shkisja dorën nga emri i parë deri tek i fundit, sipas numrit rendor.

Nga bajraku i Oroshit, 40 veta;

nga bajraku i Spaҁit 30 veta;

nga bajraku i Kushmenit 27;

nga bajraku i Fanit 30 veta;

nga bajraku i Dibrrit 55 veta;

nga bajraku i Kthellës (aty ku ishte bajraku i gjyshit) 43 veta;

nga bajraku i Selitës 13 të vrarë në luftën antikomuniste;

nga bajrakët e Malësisë së Lezhës 22 vetë.

Pastaj gjyshi vazhdonte me listat e rretheve të Veriut deri edhe në Kosovë, në një hapësirë prej 21 faqesh. Kolona të tëra të vrarësh, me qindra. Brigada të tëra luftëtarësh antikomunistë, luftëtarë të lirisë. Një faqe e tërë historike, që kishte edhe ajo dëshmorët e saj.

A kishin edhe ata një ditë përkujtimore? Jo. Atyre nuk u ishte rezervuar vend në altarin e të rënëve. Familjet e tyre ishin kalbur internimeve.

E fejuara

Atë ditë që zbrita nga autobuzi i linjës në Shpal, më doli përpara një polic. Më tha se kishte tri ditë që vinte te stacioni i autobuzit për të më pritur mua, me porosi të Palit. Më kishte njohur nga përshkrimi që i kishte bërë ai.

– Tri ditë?

– Pali më tha që ti je mamia e parë që po vjen në Mirditë. E si mos të presim ty?

Ndjeva sikur papritur dy krahë të ngrohtë më mbështollën të tërën. Në këtë vend malor po më priste dashuria. Polici më shoqëroi deri te zyra e Palit. Aty ishin edhe të tjerë që nuk i njihja. Ai më dha dorën dhe më përafoi. Ishte një përqafim shoqëror, por unë u skuqa. Një moment i tillë përqafimi më kish ngacmuar që në shkollë, në mbrëmjen e lamtumirës. Atë mbrëmje qenë ftuar edhe disa djem dhe vajzat kishin ftuar miqtë e familjes. Midis tyre ishte ai. Ishte i qeshur e me një humor të menҁur. I qetë dhe shoqëror.

Qe një tërheqje e menjëherëshme. Mësova se punonte në Komisionin e Planit të Shtetit. Nuk di kë goditi dashuria të parin, mua apo atë. Unë, që atë natë, pas vallëzimit të parë, kisha një dëshirë të ҁuditshme për të vënë kokën në supin e tij. Ishin vetëm pak sekonda kur kjo ndodhi dhe mu bë sikur doja të rrija ashtu gjithë jetën.

Qetësia e tij më jepte një ndjenjë sigurie. Unë u emërova në Shkodër. Qe një ndarje gjeografike. Mendja ime ishte tek ai. Nuk më shqitej dëshira për ta parë. Këtë ia pohoja vetes me rrahje zemre. Dhe ja si erdhi puna. Ndodhi që dy shoqe të miat i thirrën për t’u emëruar në Mirditë, se aty kishte nevojë më shumë. Por ato s’pranuan për shkak të terrenit të vështirë. Pas tyre, në Komitetin e Partisë të qytetit më thirrën mua. Unë isha anëtare partie dhe s’mund të refuzoja. Ndërkohë Pali kishte kaluar me punë në Mirditë, në Komitetin e Partisë. Ishte rastësi apo një gjë e paracaktuar?

Nuk mund ta fshihnim dot dashurinë tonë. Ajo ҁeli shumë shpejt, si një gonxhe gati në shpërthim. Neve na tradhtonin sytë. Ndjenja e ngrohtë e dashurisë qe e shpallur në sytë tanë, në të gjithë qenien tonë. Pali më shoqëronte kudo. Dashuria e madhe nuk mbulohet, sepse shndrit, ashtu sikurse dielli. Ndihesha si në ajër. Kur Pali luante basketboll në fushën e sportit, unë vrapoja t’ja fshihja djersët. Atë kohë kjo nuk ishte diҁka që mund të ndodhte. Por s’kisha sy për të parë rreth e qark. Unë shikoja vetëm atë.

Një buzëmbrëmje, Pali më tregoi se sa me mall e kishte pritur ardhjen time në Mirditë. Dhe aty më zbuloi sekretin e tij të vogël. Kur kishte dëgjuar se dy mamitë e tjera kishin refuzuar ardhjen në Mirditë, i kishte punuar mendja me shpejtësi. I kishte shkruar Komitetit të Partisë së Shkodrës një letër me sugjerimin për të më dërguar mua.

– Pal, – i thashë një ditë me buzë në gaz,- ti po fejohesh me myslimane. Ke thyer ligjin e maleve.

E dija mirë se sa e rëndë ishte kjo për mirditorin. Ai kishte lindur në një vend që ishte puro katolik dhe kishte ruajtur me fanatizëm fenë e vet ndër shekuj.

– Edhe ti po fejohesh me katolik,- ma priti ai dhe më përqafoi fort. – Nexhi, – më tha, – ne do të ecim drejt me të renë. Të vjetrën do ta lëmë pas..

Pali ishte siguria ime, mbrojtja ime. Në fillim, më kishin rënë në vesh disa fjalë njerëzish që ishin habitur se si kjo vajzë e re nga Shkodra kishte ardhur në Mirditë. Dikush madje kishte thënë se duhej të kisha bërë ndonjë gabim, prandaj më kishin sjellë këtu, për dënim. Askush s’e dinte se aty më kishte sjellë dashuria. Pali i rrëfeu për mua shokut të tij të ngushtë, Bardhokut dhe i tha se do të fejoheshim. Ai e përqafoi duke i rrahur krahët.

Një ditë në qytet erdhi Ministri i Shëndetësisë, doktor Ibrahimi. Me të mbesën kisha qenë shoqe shkolle, por doktorin s’e kisha takuar ndonjëherë. Pali më prezantoi me të. Më ra në sy se ai më përshëndeti ҁuditërisht shumë përzemërsisht, a thua se ishim miq të vjetër. E pyeta:

– Më njihni mua?

– E kush nuk të njeh ty, moj ҁupë! Pali e ka gdhëndur emrin tënd në ҁdo lis të Mirditës!

Unë gati u përlota nga emocioni.

Po. Kishim vrapuar me Palin nëpër lisa, kinse po zinin njëri-tjetrin. Ishim të lumtur! Kur Pali më mbante në krahë e sillej përrreth, unë shikoja se si qielli rrotullohej përmes majave të lisave dhe qeshja, qeshja. E mbaj mend kur ai gdhendi emrin tim në trungun e një lisi. Sa shpejt qe përhapur fjala! Me siguri dikush kishte kaluar andej dhe e kishte parë emrin tim. Isha e vetmja në atë krahinë me emrin tim.

Kishim filluar të ëndërronim për jetën tonë. Duhej, fillimisht, të kishim disa sende të nevojshme për shtëpinë, duke filluar që nga kuzhina. Ҁdo mendim për jetën tonë të përbashkët më jepte kënaqësi dhe e ndaja me të. Një ditë, Pali më mori me vete dhe shkuam te dyqani i Markut në Shpal.

– Mark, më ka dhënë leje nana me u martu,- filloi ai me një sens humori.

Marku pa nga unë.

– Mire, shumë, – tha,- së paku, nanës tande tani nuk do t’i duhet me marrë rrugën ҁdo të shtunë për të sjellë rroba për t’u ndërru ti.

Unë qesha. Pali gjithnjë vishej bukur e pastër. Sigurisht që kjo “detyrë” tani e tutje do më takonte mua.

– Na sugjero Mark, ҁfarë mund të blejmë ndonjë gja për shtëpinë e re në dyqanin tand.

– Së pari na duhen enë për kuzhinë- thashë unë dhe u drejtova kah ishin ekspozuar artikujt e kuzhinës. Ishte pazari i parë që bëmë së bashku me Palin.

Kur e kujtoj tani, them se atë kohë kemi qenë njerëzit më të lumtur në planet. Vendosëm të bënim celebrimin. Shkuam te zyrat, por nëpunësi atë ditë nuk u ndodh atje dhe u kthyem pa e bërë këtë formalitet.

Ishin kohë të vështira. Pali ishte dashuria ime e madhe, por thellë besoj se ai më ka dashur më shumë. Kur e shoh me sytë e sotëm, them që u tregova e dobët. Por ndoshta s’kam të drejtë. E kaluara është vështirë të gjykohet nga e sotmja. E sotmja ka ligjet e saj, e kaluara ka të vetat. Atëhere më mundën presionet e familjes dhe të vëllezërve për t’u shkëputur nga Pali. Familjen e kishte të internuar dhe të gjithë farefisin e kishte kundër pushtetit. Unë vetë isha në Parti. vëllezërit nuk ishin dakord me fejesën time, kurrësesi. Më kërkuan ta lija. Rezistova fillimisht. Dëgjoja zemrën. Por kur Palit iu arratis edhe babai, i humbi buzëqeshja. Shprehte shpesh dyshimin që tek ai nuk kishin më besim. Ndihej shumë i dëshpëruar. Shumë shpejt e thirrën në Komitetin e Partisë dhe i komunikuan përjashtimin nga Partia.

Presioni i familjes mbi mua qe përfundimtar. Isha para alternativës, Vëllezërit dhe të gjithë të afërmit i prenë marrëdhëniet me mua, më braktisën. U dorëzova. Kur, pas pak kohe nga ndarja jonë, dëgjova se Pali u arratis, u ndjeva fajtore. Mos ndoshta kishte ndikuar edhe braktisja ime që e bëri të merrte atë rrugë? Ai s’kishte njeri më të afërm se mua atë kohë. Ne sapo kishim filluar të pleksnim ëndërrat e së ardhmes së bashku.

Shkëputja nga ai nuk më bëri të lumtur. Dashuria e tij qendroi me mua tërë kohën për të më torturuar. Nuk mund të duroja dot kur e quanin “tradhtar. Nuk ma pranonte ndërgjegjia. Kë tradhtoi? Idealin e vet? Bardhokun? Ishte e pamundur. Më kujtohej ajo ditë, kur u vra Bardhoku. Trupin ia sollën në Rrëshen dhe ia vendosën aty ku është shtëpia e kulturës sot. Palin e kishin dëgjuar të betohej mbi trupin e Bardhokut se do të hakmerrej për të, për shokun e idealeve. Si mundej që, pak muaj më pas, Pali të arratisej? Jo, nuk mund të ishte ai Pali. Nuk ishte Pali që kisha njohur e dashuruar unë.

Koha lëshon mbi vite mjegullën e vet e disa gjera fillojnë e na zbehen. Por dyshimi në arratisjen e Palit më mbeti njëlloj si atë ditë që e dëgjoja për herë të parë: ” Ne do të ecim drejt me të renë. Të vjetrën do ta lëmë pas”. Këto fjalë nuk ia harroja kurrë.

Kaluan tetë vjet. Unë u martova dhe linda fëmijë. Askush s’e di se ҁdo t’i sjellë e ardhmja. Se si mund të përmbysen ngjarjet. Ҁ’ lojra bën fati!

Më kujtohet si tani ai ҁast aq i papritur dhe aq tronditës. Ishte një ditë e ftohtë marsi e 1957-ës. Isha ulur në një karrige pranë sobës me foshnjën time në prehër, kur u hap dera dhe në kuzhinë hyri im vëlla. Ai më vuri përpara syve gazetën. Në ballë pashë fotografinë e Palit dhe dekretin e qeverisë që e shpallte “Hero i Popullit”. më shkau fëmija nga duart dhe më ra të fikët.

Ajo ishte bijë nga dera e Gjomarkajve. Atë e vranë vetëm sepse theu besimin, kanunin, u martua me Baftjarin, Baftjar Ymerin nga Burreli. E vranë se ishin nga fe të nfryshme. Për një mirditor, martesa me një mysliman ishte sakrilegji më i madh që mund të bëhej në atë kohë. Mirditori me pushkë ka mbajtur gjallë këto dy gjera: atdheun dhe besimin e tij. Ndryshe s’kishte për t’u ruajtur katolicizmi i pastër në Mirditë.

..Ajo u vra në një ditë me Bardhok Bibën. Edhe ajo me urdhën të Komitetit të Maleve, firmosur nga kryetari i saj. Qe “shpagimi maleve”. Edhe ajo ishte nga dera e Gjomarkajve, si Bardhoku. Ata e filluan ndëshkimin nga barku i tyre.

Në Rubik, autobuzi i linjës gjithnjë bën një ndalesë pranë urës, përpara një pllake të madhe përkujtimore për një grevë të rreth 400 punëtorëve të minierës në gushtin 1938, për kushtet e punës, paga më të larta dhe një ditë pushimi në javë. Ajo pllakë për protestën e punëtorëve ishte aty për të kujtuar se ҁ’kishin hequr minatorët para luftës. Mendohej se shërbente si një ballafaqim me punën e kushtet e jetesës së minatorëve pas “pushtetit popullor”.

Sa minatorë kishin vdekur nga silikoza dhjetëvjeҁarët e fundit? Sa i ishin nisur asaj rruge? Pas të 35-ve fillonte kolla. Pata lexuar një skicë të ndjerë për kollën e minatorit. Kolla ishte paralajmërimi i një vdekjeje të ngadaltë. Pluhui i mineralit ka kohë që ka veshur mushkëritë e minatorëve, të cilëve, nga dita në ditë, ua merr frymën deri në grahmën e fundit. I pari, i dyti, i treti, i njëqindti, i dyqindi, i pesëqindti i vdekur nga silikoza. Jetë e këputur në mes. Ata që vdesin janë 40 vjeҁarë, 50 vjeҁarë…

Rubiku! Rubiku! Miniera që nxirrte bakër, kishte tri fabrika pasurimi. Njëra prodhonte ar që nuk e shihte askush. Male me bark të pasur, njerëz me bark bosh.

Mu bë sikur mbi pllakën përkujtimore të minierës vunë një tjetër, ku thuhej se nga kjo minierë, që prej 1944 e gjer më sot, kanë vdekur…mijëra minatorë nga silikoza, por ata asnjëherë nuk bënë grevë për përmirësimin e kushteve të punës, edhe pse kolliteshin, edhe pse e dinin se po vdisnin gradualisht, edhe pse lekët nuk u dilnin as për supë, ndërsa racionin e tyre të qumështit ua jepnin fëmijëve..

f.203

Gjergji, drejtori i pallatit të kulturës në Rrëshen, më pyeti:

– Ju jeni mbesa e Pal Melyshit. Ai është Hero i Popullit e megjithatë një figurë, sa e respektuar aq dhe misterioze. Pali ishte Hero i Popullit në monizëm dhe mbeti i tillë edhe në demokraci. Me kë ka qenë Pali vërtet? Cili është mendimi juaj?

Një zë i brendëshëm vazhdimisht më kishte folur për dramën e madhe që duhej të kishte vuajtur Pali në shpirtin e tij. Nëse gjyshi kishte ndjerë zhgënjimin e parë të madh kur partizanët ia dogjën kullën, a thua Pali nuk kishte filluar të ndjente atë zhgënjim kur nënën e tij, motrën dhe vëllezërit ia mbanin në internim, pas telave me gjemba, pa pasur asnjë faj? Pas aratisjes së babait dhe pothuaj të gjithë burrave Melyshaj, a nuk kishte rënë tërmet në ndërgjegjen e tij? A mund ta besonin shokët e “idealit” pas kësaj? Drama e tij qe një dramë kreshnikësh. Duhej një fuqi e jashtëzakonshme shpirtërore për të kaluar përmes saj fisnikërisht. Nuk më ështe hequr nga mendja kurrë ai që e kishte planifikuar vetë vdekjen e vet.

– Mos harro punën e Stalinit- i tha nipi nën zë.

– Ne jetojmë në Tropojë, në veri të Shqipërisë. Kemi jetuar bashkë me tim vëlla. Ai qe më i madhi. Kishim një shtëpi e pak bagëti. Një pasdite, dikush erdhi e na tha se duhet të mblidheshim te Lisi i Kuvendit, se kishin ardhur disa të deleguar dhe bëhej një mbledhje e rëndësishme. Im vëlla tha po, por duhej të mbarështonte bagëtinë e u vonua për në mbledhje. Rrugës duke shkuar atje, isha edhe unë me të, pamë tre vetë që po ktheheshin nga mbledhja. Ishte kryetari i këshillit e dy të tjerë, që nuk i njihja.

– Po ti, more, pse s’erdhe në mbledhje, apo t’u duk vetja më i rëndësishëm se Stalini?

Nuk po kuptoja se ҁfarë po thoshin.

– Jo, bre , por kisha punë me bagëtinë.

– Po, a e di ti pse ishte mbledhja?

– Jo, s’më tha kush.

– Sepse Stalini i madh ka vdekur.

– I shkoftë shpirti në parajsë!- tha im vëlla.

– Ҁfarë parajse, more. Ai ishte ateist!

Vëllai nuk e kuptoi se ҁ’donte të thoshte ajo fjalë, por përderisa ishte gabim herën e parë, atëhere e korigjoi duke i thënë:

– I shkoftë shpirti në xhenet!

Kryetari u egërsua dhe i tha:

– Tash po e sheh xhenetin ti! Guxon të tallesh me Stalinin! Armik i popullit!

Atë mbrëmje, na trokitën në derë dy policë të Degës dhe arrestuan tim vëlla. Të nesërmen, e gjithë familja jonë u përzu nga shtëpia dhe na nisën në internim. Aty kemi ndejtë dhjetë vjet. Kur na kthyen, shtëpinë na e kishin marrë e s’kishim ku të fusnim kokën. Na dhanë një barakë e na thanë: “Punoni, që të hani!”

Sa herë që zbuloheshin “grupe antiparti”, bëhej kasaphanë në arkivin e filmit. Priteshin sekuenca të tëra ose ndalohej fare filmi për transmetim, vetëm e vetëm se aty ishte një “armik i popullit”, edhe pse ai qe një figurë reale historike, që kishte ekzistuar. Mbaj mend, që një kolegen time e pushuan vetëm se gjatë kontrollit të një filmi para transmetimit, i kishte kaluar sekuenca ku dukej fotografia e Mehmet Shehut në mur.

Mblodhi dhe i dergoi per Diellin- Bardhyl Selimi, nentor 2018