Nga Aleksander Isaeviç Solzenicyn/*

Dy të tretat e shekullit ma parë, kur isha ende fëmijë, lexojsha me admirim tregime që i thurshin lavdi kryengritsave të Vandea-s, guximit e dëshprimit të tyne, por kurrë nuk do ta kisha imagjinue, as në andër, që në ditët e pleqnisë do të kisha pasë nderin e pjesëmarrjes në inaugurimin e monumentit për nder të herojve e viktimave të atij .rrebelimi.

    Njizet dhetëvjeçarë kanë kalue që atëherë, dhetëvjeçarë të ndryshëm në vende të ndryshme, gjatë të cilëve, jo vetem në Francë por edhe në vende të tjera, opinioni për kryengritjen e Vandea-s e shtypjen së saj të përgjakshme kanë pësue gradualisht qendrime të rinovueme.

Ndezjet pasionante që shoqnuen ngjarjet historike, kurrë nuk lejuen me kuptue e me  interpretue drejt ngjarjet, kurse në nji distancë kohore ma të vonëshme, në nji distancë kur ” gjaknat janë ftohë”, gjykimet kanë qenë ma të drejta e ma afer së vertetës. Për shumë kohë pat qenë ndalue me u folë e me dëshmue se sa patën qenë të vramt e të djegunit gjallë, se çka patën nxjerrë prej gojës në çastet e dëshprimit ato njerëz-viktima të raprezaljeve, ato fshatarë të Vandea-s , të asaj treve me aq tradita pune në favor të së cilës mendohej se revolucioni francez ishte pasë qenë ba, e po ky revolucion i pat shtypë e poshtnue deri në ekstrem tue shkaktue kështu rrebelimin masiv fshatar të Vandeas-s kundë Jakobinve. 

    Se çdo revolucion shpërthen te njëriu, instinktet barabare ma elementare, forcat ma të errtë të smirës, të agresivitetit e të urrejtjes, tashma për bashkëkohësit asht diçka që dihet, por nuk duhet me harrue se në shumë vende të botës, politikanët e moderuem e ato që u akuzuen si të tillë e qe tentuen me mbështetë ide realiste e patën pague, tue e psue randë.

    Shekulli XX-të ka zvogëlue në mënyrë drastike para syve të njerëzimit aurolen romantike që rrethonte rrevolucionin francez të shek. XVIII-të. Prej nji gjysë shekulli te tjetra , tue u nisë prej fatkeqësive personale që patën psue, njerëzit përfundimisht janë bindë se revolucionet shkatërrojnë ndertimin organik të shoqnisë e të rrugës natyrale të jetës, asgjasojnë elementë ma të mirë tue i dhanë fushëveprimi ma të këqijve, që nji revolucion nuk mundet me pasunue vendin, përveç të ndonji aventurieri të paskrupullt, që në çdo vend asht shkaku i vdekjeve të panumurta, të nji vorfnije të skajshme e në rastet ma ekstreme të nji degradimi të gjatë ne kohë të popullsisë.

Nji sllogan me përmbajtje kontradiktorë; vetë fjala revolucion prej latinishtes ” revolve” don me thanë me rrotullue mbrapsht, m’u kthye, me provue prap, me  rindezë ose me ba rromujë. Si e shihni, janë kuptime që nuk ndryshojnë shumë prej njena tjetrës. Në ditët e sotme vendosja e epitetit ” i madh” për ndonji rrevolucion nuk bahet pa ndrojtje e shpesh me keqardhje. Tashma kuptojmë gjthënji e ma mirë që ” efekti social” të cilin të gjithë e dëshirojmë aq shumë, mund të mbrrihet nëpërmjet nji rruge evolutive normale, me pafundësisht ma pak humbje e pa akte mizore. Duhet të jemi në gjendje të përmirësojmë me durim atë çka na ofron çdo situatë ditore. Do të ishte absolutisht e kotë me shpresue se rrevolucioni mundet me rigjenerue nartyrën njerëzore, çka e provoi rrevolucioni i juej  e veçanarisht i joni, rrevolucioni rus që  kishin shpresue aq shumë.

   Revolucioni frencez u zhvillue së bashku me nji sllogan me përmbajtje kontradiktore e të parealizueshme; “Liri, Barazi, Vllazni”, tue harrue se në jetën shoqnore, Liria e Barazia tentojnë me përjashtue njena tjetrën, jane antagoniste. Liria në realitet shkatërron barazinë sociale, asht pikërisht ky njeni prej roleve që luen Liria, kurse Barazia cungon Lirinë, sepse përndryshe  nuk kuptohet se si kishte me u realizue!  Vllaznimi si koncept nuk i përket natyrës së dy të parave e nuk asht gja tjeter veçse nji shtesë e ” rrezikshme”, në fakt nuk janë rregullat shoqnore që krijojnë mundësinë e nji “vllaznimi të vertetë”, tue qenë ky i nji natye shpirtnore. Në fund slloganit të rrevolucionit i shtohej me nji ton kërcënues edhe  shprehja: ” O vdekje…” , çka asgjasonte çdo gja! 

” Kurrë, asnji vendi nuk due me i urue nji revolucion të madh”

    Nëqoftëse rrevolucioni i shek XVIII-të nuk e çoi Francën në shkaterrim të plotë, kjo i dedikohet faktit se ai u pasue prej nji “Terminador-i “. Revolucioni Rus nuk pati nji “Terminador”, për me e frenue, ai pa asnji deviacion e pat tërheqë popullin Rus deri në fundin, në thellësinë e nji humnere të humbjes. 

    Më vjen keq, që këtu nuk gjinden autorë të tjerë, të cilët kishin me shtue  ato që eksperiencat e tyne i patën mësue, ekstremet i përkasin Kinës, Kamboxhias e Vietnamit, ato mund të dëshmojshin se ç’farë çmimi asht pague për revolucionet e tyne!

Kryengritjet e mëdhaja fshatare.

    Eksperienca e revolucionit francez do të kishte qenë e mjaftueshme për organizatorët e programeve ” të lumtunisë njerëzore”, për me nxjerrë mësime, kurse jo, në Russi, u zhvillue gjithëçka në mënyren ma të shëmtueme e në nji shkallë rritëse të pashoqe. Mizoritë e nji periudhe relativisht të shkurtë të revolucionit  francez, patën qenë riaplikue pa hezitim , për turpin e Rusisë, prej komunistave leninista e specilastave internacionalistë, me të vetmin ndryshim që shkalla e organizimit si dhe përsëritja sistematike e tyne i kanë tejkalue tepër atë të jakobinëve. Na nuk kemi pase ” Terminador”, por kemi pasë,  e për kët mund të jemi krenar në koshiencën e shpirtin tonë, Vandean ruse e jo vetem nji. Kujtoj rrebelimet e mëdhaja fshatare të Tambov-it në vjetin 1920 e të Siberisë prendimore të vjetit 1921. Jane ngjarje teper të njohuna, turma fshatarësh të mbathun me caruqe patën marrshue mbi Tambov nën thirrjen e kumonave të Kishës për me qenë mandej të kositun prej mitralozave. Kryengritja ne Tambov pati vazhdue njimbëdhetë muej, megjithëse komunistat gjatë shtypjes patën përdorë tanke, trena të blinduem e aeroplana tue mbajtë rob edhe familjet e kryengritsave, historia provoi që situata shkoi krejtë afer perdorimit të gazit toksik! Kemi njohë edhe nji rezistencë të eger kunder bolshevikëve prej anës së kozakve të Uralit, të Donit, Kubanit e Terekut  që  si dihet u përmbytën në nji prrue gjaku prej nji gjenocidi të pa pamë. 

    Tue inaugurue sot memorialin e Vandea-s suej heroike, pamja e ime dyzohet; shoh me mend monumentet që nji ditë do të jenë rë ndertuem në Rusi, dëshmi e rezistecës kundër përhapjes së hordhive bolshevike. Na së bashku kemi përjetue shekullin e XX-të, nji shekull terrori e frige, fryt i atij “progresi” aq të dëshiruem të shekullit XVIII-të.    

    Sot mendoj se duhet të jenë gjithënji e ma shumë francezë që mund të kuptojnë ma mirë, që mund të vlerësojnë ma saktë ngjarjet e tyne, rrezistencen e sakrificen e Candea-s

Përktheu prej italishtes, Filip Guraziu

( Marrë prej ” Le Monde”)

*( Fjalim i mbajtun në Lucs-Sur-Boulogne në 28.09.1993 me rastin e 200 vjetorit të Kryengritjes së Vandeas prej Aleksander Isaeviç Solzenicyn)