Shkruan:arch. Ylber Vokshi -Ylli-Prsihtine/
Është shumë vështirë të mbrosh qëndrimet profesionale në Kosovë, pasi ke të bësh me interesa të ndryshme të ndërlidhura me shumë implikime abuzive të atyre që ishin dhe janë në pushtet që 16 vite. Do të elaboroi disa fakte të ndodhura në vitet e pas luftës në fushën e Ndërtimit,gjegjësisht të Arkitekturës,Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor. E tërë kjo nuk do të ndodhte nëse do të kishte VAZHDIMËSI të logjikshme teknike të proceseve hapësinore dhe urbane,që ka ngjarë në të gjitha shoqëritë që kanë pasur thyerje të mëdha politike dhe ekonomike,ashtu si ka ndodhur në Kosovë në vitin 1999.
Në fillim disi u arsyetuan veprimet e vendimmarrësve tonë pasi e tërë shoqëria jonë kishte dalë nga një konflikt i armatosur,me pasoja të mëdha materiale dhe në njerëz. Por nuk ndodhi ashtu,këtë e tregoi koha gati 17 vjeçare pas konfliktit të dirigjuar dhe të kontrolluar nga NATO me SHBA-në në krye. E sot kjo klasë politike në fushën e ndërtimit e ka pru situatën buzë greminës, me pasoja të mëdha dhe të pa riparueshme për të gjithë në dhe për gjeneratat e ardhshme.
Në të gjitha këto vite të “ferrit urban”kamë tentuar që si pjesë aktive e kësaj shoqërie,me bagazhin tim profesional të para luftës,sado pak të kontribuoi në mirëvajtjen e kësaj,fushe të rëndësishme për funksionimin normal të shtetit. Kjo ishte tërësisht e huaj për pushtetet e kohës të cilët ndërroheshin,por nuk kishte ndryshime pozitive në fushën e ndërtimit. Askush nga ata që vendosnin në Kosovë,nuk ishin të interesuar që të ketë rregull urban. Kjo qasje tërësisht e gabuar ende është duke vazhduar pa dhënë askush përgjegjësi së paku morale.
Në vitet e para të pas luftës ,tërësisht u injoruan ligjet dhe udhëzimet administrative që e rregullonin këtë lami,pasi ashtu edhe tolerohej nga ndërkombëtarët, me pretekstin se nuk kishte ekspert të Urbanistikës. Kjo aspak nuk përkiste me realitetin pasi në këto hapësira kishte rregull urban edhe para vitit 1999. I tërë qëllimi i tyre ishte që të ndërtohet pa rregulla ligjore urbane dhe të ndërtimit, ashtu si bëjnë të gjitha shoqëritë e civilizuara. Atëherë kur u shtjerrën të gjitha format abuzive të veprimit,u aplikuan metodat e reja me ndryshimin e legjislacionit aktual, me disa ligje të katapulltuara nga disa shoqëri të zhvilluara,që as përafërsisht nuk përkojnë me situatën reale në hapësirën urbane të Kosovës.
Të tilla ishin Ligji i Ndërtimit Nr. 04/L – 110 i vitit 2012,dhe ai për Planifikimin Hapësinor Nr. 04/L-174 i vitit 2013,të cilët ende,me qellim,nuk janë funksionalizuar tërësisht, pasi ashtu iu konvenon të ketë konfuzion në zbatimin profesional të tyre. Për këto veprime kamë reaguar publikisht në shtyp,në komisionin parlamentar,në tryeza dhe debate publike,PARA se të aprovohen në Kuvendin e Kosovës. I tërë ky proces karakterizohet me një nguti të paarsyeshme,pa grupe punuese dhe me presione të mëdha ndaj deputetëve dhe të tjerëve për ti votuar.
Thirren në Kodin e Ndërtimit,kanë kaluar ma tepër se tri vite e ai ende nuk është aprovuar,një zot e di se kur do të kompletohet Kodi i Ndërtimit, që është esencial për të funksionuar ligjërisht fusha e ndërtimit. Mundet të ngjajë që ai kurrë mos të aprovohet nga Qeveria,ashtu si ka ndodhur përpara me disa udhëzime administrative të rëndësishme për ndërtimtarët. E njëjta situatë është edhe me disa U.A. të Planifikimit Hapësinor të cilat ende nuk janë aprovuar,si është rasti me “Hartën Zonale”,i cili edhe kur të aprovohet do të ketë vështirësi të mëdha në aplikim,pasi komunat tona nuk janë as përafërsisht të përgatitura teknikisht të funksionalizoinë atë. Është rregull universal që trajtimin e ndonjë problematike ligjërisht duhet me qenë i kuptueshëm,realistë dhe i zbatueshëm,që në rastin konkret nuk ka ndodhur. Po kush po brengoset për këtë kryesore është që objektivat e përcaktuara po realizohen pa pengesa.
Se sa shumë ka degraduar kjo shoqëri në fushën e Urbanizmit dhe Planifikimit Hapësinor e dokumenton edhe rasti i këtyre ditëve i një redaksie të një “gazete ditore” të Prishtinës,e cila ka kundërshtuar të botoi një hulumtim disa javor të gazetarit të vet, i cili ka qenë i ndërlidhur me problemet e aprovimit dhe zbatimit të Planit Zhvillimor Urban në Komunën e Prishtinës. Aty janë të ndërlidhura edhe MMPH (Ministria e Mjedisit dhe Planifikimit Hapësinor),MAPL (Ministria e Administrimit të Pushtetit Lokal) dhe ish pushteti lokal i Prishtinës,lidhur me ligjshmërinë e aprovimit të ati dokumenti,në shtator të vitit 2013. Në atë pyetësor me ishin parashtruar edhe disa pyetje tjera lidhur me problematikën urbane në Prishtinë dhe Kosovë si ishte: përse po zvarritet Udhëzimi Administrative për “Hartën Zonale”dhe për “Planin Zhvillimor Komunal”.
Pasi në atë kohë isha Kryetar i “Këshillit të ekspertëve të planifikimit të K.K. të Prishtinës”, përgjigjet e mija duhej të ishin kredibile për rezultatet përfundimtare të hulumtimit,por për fat të keq nuk u publikuan.
E raste të tilla të ngjashme kamë pasur këtyre viteve të “demokracisë” kosovare ku përbuzja,neglizhimi,nënçmimi apo trajtimi i ulët i sugjerimeve të mija apo kritikave konstruktive që i kamë shprehur publikisht aty ku kamë vepruar, ka qenë e rëndomtë për ata të cilëve aspak nuk iu ka interesuar, interesi i përbashkët shtetëror. Sa shumë sakrifica profesionale,private,shëndetësore dhe materiale i kamë përjetuar në këto vitet e “ferrit intelektual”,vetëm se kamë besuar se me anën e shkrimeve kritike dhe konstruktive vetëm do të avancohet problematika hapësinore,urbane dhe arkitektonike në Kosovë. Asgjë e veçantë,ashtu veprohet në tërë botën progresive ku opinioni publik njoftohet në detale me këto dukuri të cilat e shqetësojnë tëre shoqërinë e tyre.
Të gjitha normat,standardet hapësinore,urbanë dhe ndërtimore në mënyrë flagrante nuk janë zbatuar këto vite,është abuzuar në të gjitha format dhe mënyrat me hapësirën publike dhe private para syve tonë. Neve nuk kemi pasur reagime dinjitoze për të ndaluar këto veprime degraduese urbanë dhe rurale në tërë Kosovën. Jemi pajtuar që kualiteti i jetës urbane të jetë i varfër,përmirësimi i të cilit në të shumtën e rasteve sot apo në të ardhmen është i pa mundur.
Po ju lamë një trashëgimi të shëmtuar urbane gjeneratave të ardhshme,të cilat do të na mallkojnë për mos veprimet tona në trajtimin e dinjitetshëm të jetës urbane në qytetet tona. Kjo është e pa falshme,e turpshme,boll ma,të shpëtojmë atë çka ka mbetur,kështu nuk bon të vazhdohet ma me këso politika hapësinore dhe urbanë,koha ka ardhur për ndryshime pozitive,duke filluar që nga fillimi i vitit të ardhshëm 2016.

Prishtinë arch. Ylber Vokshi -Ylli
28.12.2015 arkitekt i pavarur
ylberv@gmail.com

Autori është ish-Kryetar i Këshillit për Planifikim Hapësinor të Kosovës (KPHK).