(Një paralele brezash të Arratisë)
Shkruan:Rexhep KASUMAJ, Berlin/
„Ave Caesar, morituri te salutant“, i thërrisnin gladiatorët perandorit të botës. Dhe ishte një flijim dhimbsunor e kotnar, akti i jetëmohimit për lavdinë e vrasësit të tyre.
Mijëra vjet më pas, për çudi, drama e flijimit nuk shterron dot. Megjithë ndryshmërinë historike, atë sikur e bashkon një fill i hollë që i referohet i natyrës së të epërmëve: tani luajt janë të lirë. Janë vetë edhe urdhënarë cinikë edhe oshënarë gllabërues. Madje, më poshtë akoma. Lozha e Arenës vetë, veçanërisht ballkanëse, kërkon dinjitarë që duke qëndruar ftohtë e matanë kulturimit gjakhollues, si ndaj yjëve, ruajnë tiparet e doemosshme për betejat e saj: nuk kanë brishtësinë, trishtimin, vuajtjen…Vetëm mizori, bark dhe instinkt!
Ndaj dhe, me gjasë, ekzemplarët më tipikë të tyre që kaherë gjallojnë në landin verishqiptar, bëjnë pjesë në këta të fundmit, mjeshtërit që bashkojnë Sundimin dhe Injorancën në pleksjen e tyre fatzezë. Dhe, natyrisht, meqë e bëjnë me zelltari të jashtëzakonshme, ata që tani janë parashpallur kandidatë laurimesh të ardhshme!..A s’është një nder i madh për truallin e dëshiruar shekujsh për madhështinë?
Pastaj, po në këtë hulli evokimi, ndërsa skllevërit vdisnin aty, mes muresh amfiteatrorë të Koloseut madhnor, e pra, ndanë ledhesh të Atdheut dhe, anise kauzëhumbur, shuheshin për shkëlqimin e Romës së përjetshme – këta të epokës sonë nuk vdesin burrërisht në shfaqjen makabre. Në fakt, ata lejohen të vegjetojnë fizikisht dhe, ndaj, vdesin duke jetuar. Çdo ditë e orë. Të parrethuar nga hekura, bisha të mnershme, mura të lartë që prekin retë. Apo, madje, as nga hareja e publikut të magjepsur që hesht…. Për dallim nga bashkëfatistët, në dukje janë krejtësisht të lirë. Nuk sakrifikohen fare në lojën e shijes së egër. Ata, thjeshtë, braktisin formën, qeshjen, dhimbjen, dashurinë e Atdheut të vet! Ndërsa, pra, pararendësit glorifikonin sundtarin me mortin e tyre që e shihnin në sy – këta të pasmijëra vitesh dhe në tokën e ngushtë e të palavd që quhet Kosovë, duke mërguar pa bujë e shpresë, i bëjnë poashtu një shërbesë mahnitëse mujsharëve provincialë: ofrojnë iluzionin e mirëqenies – sepse pakësohen të papunët dhe komocionin prehës të fronit – sepse në vend që të rebelohen kundër tyre, ata kanë zgjedhur udhë tjetër: atë të vdekjes duke ikur!.. Atyre, romakëve të lashtë, së paku eshtërat do tu mblidheshin plot politesë e nderim për tu kallur në dheun amtar, kurse këtyre të vonëve, u mbetet për ngushëllim vetëm balada me këngën e pikëlluar përmallëse ku përgjërohet “ogiçi ti fusë eshtërat në brirë, për t’i çuar n’shpi”, atje diku larg, shtatë male kaptuar…
Ah, ç’proliksitet i panëvojshëm, do t’mund të thoshte ndokush. Po, është mot globalizmi dhe integrimesh të njerëzve e derteve, ngjyrave e qytetnive. Bota zvoglohet përditë. Europa, tashmë, është bërë shtëpia jonë. Ashtu, vërtetë, por në këtë interferencë transnacionale, ka një shpërputhje të thellë: përse nga këto vise të hirta nuk shihen dot karavane që shtegtojnë me teshë e koteshë drejt Jugut, aq më pak drejt një trualli në zemër të Ballkanit kurrë të paqëtuar, banuar me shqiptarë? Prej tyre akoma vijnë vetëm kujdestarë dhe edukatorë, ndalesa, roja dhe qenër… Dhe behin për ti mbajtur ata ende të mbyllur në internat kolektiv ku janë rreshtuar për të dijenxënë. A s’është një konsideratë e denjë për ndjenja të fisme, ndonëse dhe vetë jenë thurësit e fijeve të lashta të fatkeqësisë?
Mirëpo internatistët, për sherr, nuk mësojnë dot. Nuk mësojnë për të jetuar aty, me kulturën e punës e të rebelimit përmbystar kur gjërat venë mbrapsht, ashtu si shejtënonte frëngu i zgjuar me të drejtën e Zotit e robit, në Kushtetutën e tij këtu e qindra vjet më parë – por mësojnë të arratisen. Të arratisen nga Vetja dhe Vatra. E shkaktarët dhe fabulistët e shfaqjes së ligë mondane, gjithnjë pa bukurinë tragjike të Koloseut të dikurshëm, shohin veprën e tyre dramatike – dhe gëzojnë. Një gëzim njëmiherë më barbar se i glamurozit Cezar dhe më grotesk se shfaqjet e korit provincial që këndon himnin, pa fjalë e kuptim, të lirisë!
Rrjedhimisht, krahasimi mes brezave shkulimtarë është i pamundshëm e tronditës. Të hershmit shpërnguleshin në pritje dhe punonin, madje si do të ndodhte më pas, dhe do luftonin për lirinë e dheut të vet. Ndërkaq tani, emigrimi i tyre ka përmasë tjetër. Fundbotshëm të frikshme. Është zhbërje, çrrënjosje me gjithçka të gjallë, si në motet passkënderbejane. E kundërt, krejt e kundërt dhe jetëdashëse ngjante falmeshëndetja e përflakshme marsejeziane e shqiptarëve që shtrengoheshin nga serbi armik,të linin pragun e të parëve. Ndaj, me ç’fjalë të gurtë dhe me ç’shikim turbullues, njatjetohen dhe shohin ata imazhet e Kosovës që zhduken në terr?! Mirupafshim – por, ku? Dhe kur? Në Atdheun pa heronjë, pa gjeneralë, pa buste, pa legjendarë? Athua kaq gërryes e mbytës të jetë zhgënjimi për ëndrrën e djegur dhe oligarkët vrastarë?
Ave çlirimtarë!..Mirupafshim në Kosovën e liruar nga thundrat e tyre! Ja shprehja që duhet të shoqërojë dorëngritjen përshëndetëse. Veçse sendërtimi i ëndrrës së vjetër me kuptim të ri, kërkon prapë ideal e përkushtesë dhe, ndoshta, gjakun e gjakësve të saj! Berlin, janar 2015