Si e vlerëson Pashko Vasën dhe Bardha  e Temalit një studiuese e  huaj/
Nga Gëzim Llojdia/ 

1.Olimpia Gargano  një studiuese e pasionuar  italiane ka hulumtuar rreth fushave të albanologjisë dhe identitetit kombëtar si dhe figurave të shquara të këtij identiteti.

Ajo eshte perqendruar tek- Miti dhe Kujtesa: Përfaqësimi dhe keq përfaqësimi i Kulturave Kombëtare dhe Popujve- tek shkruan:Procesi i ndërtimit të kombit shqiptar i njohur si Rilindja (dmth,”Rilindja”),lulëzoi në fund të shekullit XIX, u rrit shumë nga angazhimi i palodhur i intelektualëve shqiptarë që botonin veprat e tyre jashtë vendit për t’iu shmangur censurës osmane, me qëllim parandalimin e shfaqjes së një kulture kombëtare shqiptare. Ky material fokusohet në një rast të veçantë të përfaqësimit kulturor, lidhur me shkrimtarin dhe diplomatin shqiptar Pashko Vasa (1825-1892), i cili, për të paraqitur kombin e tij në një audiencë ndërkombëtare, zgjodhi gjuhën franceze për romanin e tij.

 2.Studiuesja italiane në vëmendje të saj duke cituar këtë personazh si Pashko Vasa merë në shqyrtim,  veprën e tij:”Bardha e Témalit” një botim të diplomatit shqiptar . Si dhe për një libër gramatikor që do të thotë t’i mësojë lexuesit shqiptarë për të huajt. Duke vepruar kështu, Vasa  shkruan O.Gargano,vuri në vend atë që rezulton të jetë një dukuri mjaft e pazakontë në fushën e studimeve imagjinare, në atë që nuk bie në asnjë nga dy tipologjitë e përfaqësimit të identifikuara nga krahasuesi holandez Joep Leerssen, përkatësisht”vetë dhe imazh .Do të thotë si një përfaqësim letrar i bërë nga një autor në gjuhën e tij, që nënkuptohet si një përfaqësim i bërë me të vërtetë. Përfaqësim “, të arritur nëpërmjet t ëdhënave  gjuhësore.

Rrjet tjetër nga ai në të cilin autori i përket. Në mënyrë interesante, në formësimin e imazhit të vendit të tij, Vasa përdorte të njëjtat stereotipa, që dilnin në literaturën evropiane të udhëtimit. Megjithatë, nëse në këtë të fundit ato mund të lexoheshin si sinjale të folklorit ekzotik, duke u ndezur kur erdhi në vendet e Ballkanit, në një intelektual të angazhuar në një zgjerim identitar të kulturës së tij kombëtare, ato shfaqen si një mjet i fuqishëm konceptual me të cilin imazhi i kombit shqiptar u themelua, për të thënë, nga brenda.

Dule vlerësuar këtë rast  autorja italiane  shkruan:Përfundimisht, përmes këtij studimi të rastit, ky dokument synon gjithashtu të theksojë një aspekt që deri më tani është lënë pas dore, përkatësisht roli ndërmjetësues i literaturës frankofone në fushën e studimeve shqiptare.

3.Prof. Zymer Mehani shkruan:Romani “Bardha e Temalit” priti një shekull që t’i jepej publikut në gjuhën shqipe. Shtëpia Botuese “Naim Frashëri” në Tiranë e botoi atë me përkthimin e Sotir Çaçit, duke e përfshirë në veprën seriale të Pashko Vasës më 1987; kurse Rilindja në Prishtinë e botoi liber më vete të përkthyer nga Ymer Jaka, më 1969.Edhe pse “Bardha e Temalit” që botuar frëngjisht një qind e ca vjet më parë, edhe pse iu dha lexuesit me një shekull vonesë, si një nga romanet e parë të letërsisë sonë, ai ishte dhe mbetet një nga krijimet më interesante të traditës. Duke e analizuar këtë vepër të shkruar frëngjisht, Prof. M. Gurakuqi, me gjalljen e tij , theksonte se “ajo asht pjesë përbamëse e letërsisë sonë, ashtu si janë veprat në latinisht të Barletit dhe Bicikemit”.Ky roman, ndër më të parët e llojit, dëshmonte se autorët e Rilindjes po ngriheshin dhe formoheshin nga ana e mjeshtërisë artistike dhe po nisnin, ashtu, edhe gjininë e prozës së gjatë.Romani “Bardha e Temalit” është një pasqyrë e gjallë e jetës shqiptare në shekullit të XIX. Me frymëzimin e tij pasionant autori ka pasqyruar skena të jashtëzakonshme familjare dhe sociale në ambjente tipike shqiptare, përmes një sfondi të theksuar romantik.