Dielli | The Sun

Albanian American Newspaper Devoted to the Intellectual and Cultural Advancement of the Albanians in America | Since 1909

Kosova ka nevojë për një Strategji të qartë në Diplomacinë Ekonomike

by

1 Besnik Hoti

Nga Besnik Hoti/ Zëvendësministër MPJ/*

Prej shpalljes së pavarësisë së Kosovës më 17 shkurt 2008, Ministria e Punëve të Jashtme ka pasur dy synime themelore: themelimin dhe funksionalizimin e shërbimit diplomatiko-konsullor, si dhe lobimin për njohje dhe anëtarësim në organizatat ndërkombëtare. Gjithashtu gjatë këtyre viteve Ministria e Punëve të Jashtme e ka promovuar në mënyrë aktive diplomacinë publike si mjet i prezantimit dhe forcimit të imazhit të Republikës së Kosovës në arenën ndërkombëtare. Në mënyrë paralele poashtu ështe zhvilluar edhe diplomacia ekonomike, por, e cila nuk ka ndikuar në axhendë në mënyrë të drejtpërdrejtë. Për këtë arsye ka dalë si domosdoshmeri hartimi i një strategjie kombëtare për diplomacine ekonomike. Një orientim i tillë drejt diplomacisë ekonomike vjen natyrshëm pas konsolidimit të shtetësisë dhe forcimit të pozitës ndërkombëtare të Kosovës ku deri më sot, është njohur nga 116 vende të ndryshme të botës dhe e anëtarësuar mbi 60 organizata të ndryshme ndërkombëtare. Prandaj, në këtë fazë të re të zhvillimit të Republikës së Kosovës, nevojitet një qasje e re proaktive ndaj diplomacisë ekonomike.

Kjo qasje e re duhet t’i adresoj të gjithë faktorët që sot e mundësojnë rritjen ekonomike dhe përmirësimin e imazhit të Republikës së Kosovës si vend potencial për investime, duke krijuar një listë të prioriteteve, koordinimin e politikave, dhe proceseve institucionale, në formën e një strategjie, e cila do të mundësojë realizimin e një standardi të  qëndrueshëm në diplomacinë ekonomike, duke suportuar investitor në sfera të ndryshme dhe sektor kyç të ekonomisë.

Strategjia Kombëtare për Diplomacinë Ekonomike si strategji e zhvillimit nuk adreson të gjitha aspektet e qeverisjes, por vetëm ato që lidhen me zhvillimin gjithëpërfshirës të diplomacisë ekonomike. Për më tepër, ky dokument duhet të  përfaqësoj një dokument nismash zhvillimore të cilat prioritizohen si  objektiva kombëtare.

Po ashtu, duhet kuptuar se zhvillimi i shtetit të Kosovës varet nga performanca ekonomike si dhe promovimi i bashkëpunimit ekonomik në tregje, investime dhe zhvillimin e turizimit. Për te pasur një diplomaci ekonomike të sukseshme duhet pasur qasje racionale në të shfrytëzimin e avantazheve të   ambientit të jashtëm, e cila do të mundësojë rritjen e përfitimeve nacionale në të gjitha fushat e aktiviteteve, duke përfshirë tregtinë, investimet, si dhe të gjitha shkëmbimet e tjera të nevojshme ekonomike. Pra, në kuptimin e përgjithshëm diplomacia ekonomike, mund të shërbejë për të zgjeruar rritjen e influencës ekonomike dhe duke shërbyer më shumë si strategji, se sa instrument i politikës së jashtme. Në këtë aspekt, diplomacia ekonomike kalon nga promovimi i bizneseve jashtë vendit drejt zhvillimit të strategjisë, e cila involvon rrjetin diplomatik për ti përfaqësuar dhe ndihmuar në reklamimin e produkteve vendore në tregjet ndërkombëtare. Po ashtu, përmes misioneve diplomatike mundësohet promovimi i potencialeve ekonomike dhe burimeve natyrore, fizike dhe njerëzore të Kosovës.Disa  prej qëllimeve kryesore të diplomacisë ekonomike përmes strategjisë kombëtare duhet të jetë:

-lehtësimi i qasjes në tregjet e huaja për bizneset nacionale;

– tërheqja e investimeve direkte të huaja; dhe

– Pjesëmarrja në institucionet ndërkombëtare duke i’u shërbyer interesave nacionale.

Kompenentat kryesore të cilat do të mundësojnë realizimin e një diplomacie të sukseshme ekonomike, nuk përfshin vetëm angazhimin ekonomik të Ministrisë së Punëve të Jashtme, por më tepër, atë të Tregtisë së Industrisë, dhe Ministrinë e Diasporës dhe Investimeve Strategjike. Pra, nuk ështe vetëm një njësi e promovimit të diplomacisë ekonomike në kuadër të hierarkisë institucionale. Por, të gjitha këto institucione shtetërore së bashku duhet të ndërrmarin nisma të përbashkëta për funksionalizimin ndër-institucional me qëllim realizimin e suksesshëm të diplomacisë ekonomike. Bashkëpunimi i këtyre institucioneve ështe i domosdoshëm për shkak të ndërlidhshmërisë së ushtrimit të diplomacisë ekonomike dhe praktikimit te diplomacisë tradicionale.

Roli i misioneve diplomatike konsullore në tërheqjen e investimeve strategjike të huaja

Tërheqja e investimeve direkte të huaja do të bazohet në legjislacionin në fuqi, përkatësisht në Ligjin Nr. 05/L-079 për Investimet Strategjike në Republikën e Kosovës dhe Ligjin Nr. 04/L-220 për Investimet e Huaja. Këto dy ligje kanë për qëllim nxitjen, tërheqjen dhe krijimin e kushteve për realizimin e investimeve strategjike në Republikën e Kosovës. Ligji inkurajon dhe mbështet investimet vendore dhe të huaja në sektorët si; energji, infrastrukturë, miniera, transport dhe telekomunikacion, turizëm, bujqësi dhe shëndetësi. Poashtu këto ligje japin garanci maksimale juridike për investitorët e huaj. Gjithashtu ligji për themelimin e zonave ekonomike dhe zonave ekonomike të lira ka për qëllim “nxitjen dhe inkurajimin e investimeve në Kosovë duke iu ofruar investitorëve infrastrukturë të përshtatshme për zhvillimin e veprimtarisë afariste. Pra, ky ligj do të krijojë premisa për tërheqje të drejtpërdrejtë të investimeve të huaja që sjellin vlerë në ekonominë e Kosovës.Prandaj është e domosdoshme duke u bazuar në kapacitetet ekzistuese të misioneve diplomatiko-konsullore, të fuqizohet më tutje promovimi i diplomacisë ekonomike si dhe monitorimi i vazhdueshëm i punës së këtyre misioneve për promovimin e mundësive të reja, potencialeve dhe idenfitikimin e investitorëve strategjik.

Gjithashtu duhet bërë përcjellja e ngjarjeve biznesore në vendet ku misionet diplomatike janë të akredituara për të prezantuar imazhin e Kosovës si destinacion i përshtatshëm për bizneset e huaja. Në këtë kontekst, misionet diplomatike duhet të sigurojnë material propagandues për kapacitetet egzistuese të Kosovës, me qëllimin e mbajtjes së prezantimeve përpara bisnemenëve në vendet e cileve misioni diplomatik është i akredituar. Po ashtu, një nga objektivat kryesore të “diplomatëve ekonomike” duhet të jetë edhe mbrojtja e bisneseve nacionale të cilat operojnë në tregjet e huaja, si dhe mbështetja e tyre për krijimin e lehtësirave të eksportit të produkteve vendore në rrjetin ekonomik ndërkombëtar. Një nga pikat kryesore të misoneve diplomtike duhet të jetë edhe vendosja e kontakteve me diasporën tonë dhe intensifikimin e bashkëpunimit me bisneset kombëtare.

Në përgjithësi top prioritet i Qeverisë së Kosovës duhet të mbetet PROGRESI EKONOMIK. Ministria e Punëve të Jashtme dhe misionet diplomatike, duhet të shfrytëzojnë diplomacinë ekonomike për të implementuar këtë prioritet. Në këtë rrafsh puna e përditshme e Ministrisë duhet të jetë:Përfaqësimi i Republikës së Kosovës si një destinacion për promovimin e tërheqjes së investimeve të huaja dhe të bërit biznes,

-Aktivitete për stimulimin e eksporteve të produkteve vendore; këto aktivitete duhet të kontribuojnë në përforcimin e pozitës së vendit si vend i përshtatshëm në të bërit biznes dhe si vend i përshtatshëm për turizëm.

Trajnimi i stafit të autorizuar për aktivitete ekonomike

Duhet të sigurohet trajnim adekuat për personelin e autorizuar për aktivitet ekonomike, qofshin ata diplomatë të cilët deri më tani kanë pasur pozita të rëndësishme në hierarkinë diplomatike, apo ata të cilët për herë të parë e pretendojnë një gjë të tillë. Në këtë aspekt, një rol të vecantë duhet ta luaj edhe Akademia Diplomatike përmes trajnimeve adekuate.

Pastaj caktimi i ‘diplomatëve ekonomikë’ duhet të ndodhë në bazë të analizave të detajuara nga ana e Ministrisë së Punëve të Jashtme, duke marrër parasysh interesin e vendeve të huaja për të ardhur dhe investuar në Republikën e Kosovës. Krijimi i një stafi i cili mund të shërbejë si përgjegjës për promovimin e interesave ekonomike të Kosovës në vendet ku duhet të shërbejnë, përbënë një proces kompleks në vetvete. Së pari, ata duhet të njohin kapacitetet e vendit të tyre në kuptimin e gjerë, duke përfshirë këtu legjislacionin i cili e rregullon sferën e ekonomisë, ndryshimet të cilat ndërrmiren në vazhdimësi përmes legjislacionit me qëllim për të përmisuar ambientin e biznesit për investitorët e jashtëm dhe të brendshëm dhe projektet madhore për të cilat ka nevojë Kosova. Me një politikë të tillë afat-mesme (2018-2021) duhet të parashohim ndryshime kulitative në strukturën e stafit nëpër misione diplomatike dhe konsullore dhe në përgjithësi në Ministrinë e Punëve të Jashtme për të futur rrjetin diplomatik në shërbim të promovimit të ekonomisë.

  • E falenderojme zv.Ministrin Hoti qe e ndau kete opinion studimor me lexuesit e Diellit.

KRUSHJANËT PADISIN SERBINË

by

Nga Besnik F. Hoti* dhe Elion Farruku/
“Kjo vizitë në Krushë të Madhe sërish më qartësoi se për çka kishim luftuar dhe se
kishim vepruar drejt me vendimin, që Milosheviqin këtë herë ta konfrontonim
ushtarakisht dhe me vendosmëri”.-Joschka Fischer/
Ky shkrim vjen në mbështetje të banorëve dhe Këshillit të Fshatit Krushë e Madhe për ngritjen e padisë ndaj shtetit serb për krimet e kryera në mars të vitit 1999.
Pranvera e vitit 1999 dhe lufta e atij viti për shqiptarët e Kosovës posaqërisht për krushjanët ishte një ngjarje që do të mbetet e paharruar në kujtesën e atyre që arritën të dalin të gjallë nga ajo luftë. Në natën e 24 marsit të vitit 1999, kur avionet e NATO-së filluan bombardimet mbi caqet serbe, kriminelët serbë në pamundësi për t’u përballur me forcat e NATO-së, mprehën thikat e tyre të krimit për të masakruar popullin e pambrojtur të Kosovës.
Dhe ishte fshati Krushë e Madhe dhe njerëzit e tij që do ta kishin këtë fat të keq. Me 25 dhe 26 marsit forca të mëdha ushtarake ia mësyjnë fshatit për të shfarosur njerëzit e tij. Qindra ushtarë të armatosur deri në dhëmbë, të udhëhequr nga eprorët e tyre, djegin Krushën dhe fshatrat përreth shtëpi për shtëpi, nxjerrin banorët në rrugë duke i dërguar herë në një vend e herë në tjetrin, për të kërkuar vendin se ku ishte më mirë t’i pushkatonin dhe masakronin.
Serbët fqinjë të Krushës dhe të fshatrave të tjera përreth ishin ata që iu prinë krimeve mbi banorët e Krushës. Kriminelë të tjerë, të organizuar në formacione të ndryshme ushtarake dhe paramilitare ishin në ndihmesë të tyre. Serbët lokalë ishin bërë kryekriminelët dhe u prinin kriminelëve të tjerë serbë të ardhur nga Serbia. Këta kriminelë ishin të tmerrshëm në dukje, me fytyra të ngjyrosura dhe me shamia ngjyrash të ndryshme të lidhura në kokë.
Ishte dita e 28 marsit të vitit 1999 kur agjencitë e huaja dhanë lajmin e vrasjes së mbi dyqindë krushjanëve, Milaim Bellanica kishte arritur të filmonte pothuajse gjithë masakren që ndodhi në Krushe dhe ta shfaqte para gjithë opinionit botëror. Pasojat dhe dëmet shpirtërore dhe materiale ishin shumë të mëdha: nga forcat policore dhe paramilitare serbe u vranë dhe u masakruan, 241 persona. Prej tyre: 206 janë të vrarë dhe të pagjetur nga Krusha e Madhe, ndërsa 35 nga të strehuarit, prej tyre 121 të identifikuar, 85 të pagjetur, të vrarë 7 fëmijë, si edhe 5 femra. Nga Tribunali i Hagës u gjetën: 8 varreza masive 2 krematoriume, si dhe shumë varreza personale. Si pasojë e luftës janë plagosur 25 vetë, ndërsa janë djegur 793 shtëpi, xhamia e fshatit, si dhe janë bërë shumë dëme të tjera materiale dhe teknike. Shumë shtëpi mbetën pas asnjë mashkull, 140 gra të veja dhe 502 fëmijë bonjakë.
Arsyeja që na ka shtyrë ti bashkangjitemi çështjes së Krushës së Madhe për kërkimin e dëmeve të luftës dhe dëmshpërblimin e familjarëve të viktimave nuk ka të bëjë me ndonjë arsye personale, por si jurist dhe politolog dhe që të dytë si akademikë e ndjejm detyrë në emër të asaj që quhet humanizëm.

Është përfolur ditët e fundit edhe në shtypin e shkruar dhe atë elektronik për nisma të ndryshme padie kundër shtetit që sot trashëgon ish Republikën Federale Jugosllave, kjo padyshim ndihmon në solidarizimin me familjet e viktimave por ndjenja dhe barra kryesore bie mbi këta të fundit, jo për ti fshirë dhimbjen por sadopak për tia lehtësuar, për të njohur fytyrën e vertetë të atij që dëmin ja ka shkaktuar. Pyetja që më lind shpesh dhe e shtroj gjithmonë përpara interlokutorëve këtu në Kosovë është: Sa marrëveshje do ishin realizuar aktualisht me Serbinë nëse në listën e kërkesave do ishte vënë si prioritet Dëmet e luftës dhe Riparimi i tyre, qoftë karshi shtetit të ri por edhe ndaj viktimave? Pyetje që cilido nga ne, mund ti jap një përgjigje, ajo nuk është mister. Dëmet e Luftës dhe Riparimi i tyre kanë qenë dhe janë në fazë kodifikimi nga e drejta ndërkombtare, duke filluar nga periudha post bellum e 1945 e deri ne ditët e sotme. Gjykata Ndërkombtare dhe Gjykatat e tjera ndërkombtare të ndërtuar ad hoc janë marrë gjerësisht edhe me këtë teme, si ajo për dëmet e Irakut ndaj Kuvajtit, ne Ruanda dhe Tribunali Ndërkombtar për ish- Jugosllavinë. Përse duhet të kërkohet ? Në çdo proces gjyqësor qoftë ky pranë gjykatave ndërkombtare apo dhe kombëtare, nuk pritet që pala e paditur ta marrë atë si një dhuratë Krishtëlindjesh dhe të gëzohet qoftë edhe nëse nga xhepi nuk nxjerr edhe një monedhë, apo denohet me një falje publike nga autoritetet e larta. Problemi qëndron diku tjetër e cila mund të merret si diçka pozitive nga pala e paditur. Reconcilation ose pajtimi, i domosdoshëm për fillimin e marrëdhënieve normale, kufizohem të përdor shprehjen normale për të mos thënë miqësore nuk mund të ndodhi në mënyrë të forcuar, duke u kërkuar nga ndërkombtarët që dy vendet të bashkëpunojnë, por nga vetëdija e dy vendeve për të kaluarën, pa e harruar atë, por duke u pajtuar se diçka nuk ka qenë aspak e hijshme. Pikërisht, nëse ky pajtim vjen nga një institucion ligjor ndërkombtar, atëherë pajtimi është më i mundshëm dhe të dyja palët duhet ti binden dhe të fillojnë një rrugëtim të përbashkët.
Por si mund banorët e Krushës së Madhe të kërkojnë drejtësi dhe rehabilitim në bazë të së drejtës ndërkombëtare? Tribunali i Evropës me qendër në Strasburg, i njohur ndryshe edhe si Gjykata Evropiane për të Drejtat e Njeriut do të kishte qenë ndoshta edhe ai më i përshtatshmi, për faktin që edhe individë të caktuar apo organizata jo-qeveritare mund të vënë në lëvizje një mekanizëm gjyqësor, por sipas statutit të Gjykatës dhe të kompetencave, ky organ nuk mund të gjykojë një palë e cila nuk e ka pranuar si organ gjykues dhe nuk ka pranuar juridiksionit e saj në momentin e kryerjes së veprës, pra Serbia e ka pranuar atë vetëm në 2004 dhe kështu nuk mund të gjykohet për shkak të principit rationae temporis.
Tre janë aktualisht tribunalet të cilat kanë një karakter më universal dhe të cilat gjykojnë krime për të cilat nuk është e nevojshme që shtetet të pajtohen me gjykimet e tyre, pasi principet janë të njohura dhe të pranuara gjerësisht nga shtetet. Njëra është Gjykata Ndërkombëtare e Drejtësisë e cila gjykon shtetet, tjetra është gjykata Penale Ndërkombëtare dhe ajo Penale Ndërkombëtare për ish-Jugosllavinë. E para, vepron në bazë të së drejtës ndërkombtare në përgjithësi dhe mund të gjykojë krimet penale të cilësuara si krime kundë njërëzimit, veçanërisht të bërë kundër një grupi etnik nga një ushtri e rregullt apo persona të armatosur. Dy tjerat veprojnë kundër personave por nuk mund të gjykojnë shtetet, dhe kryesisht merrem me krime kundër njerëzimit dhe krime të tjera që hyjnë në krimet kundër së drejtës humanitare si gjenocidi, torturë apo pastrim etnik etj. I përket prokurorit që në bazë të informacioneve të vlerësojë hapjen ose jo të një procedurë internacionale dhe pasi ka shpallur fajtorët të përcaktojë edhe shifrën për kompensimin e viktimave dhe dëmeve materiale të cilat merren nga fondi rezervë i shteteve. Në bazë të kompetencave të gjykatës duhet të formulohet edhe kërkesa, veçanërisht e mbështetur fort nga shoqëria civile e cila ka krijuar bindjen se është e nevojshme zbardhja e disa faktorëve, kurse përgjegjësia tjetër i përket gjithashtu organizmave qeveritaro-institucional ku duket që kohët e fundit ka pasur edhe vullnet nga ana e tyre për një nismë ligjore ndërkombtare. Aktualisht, gjykata ndërkombëtare e drejtësisë po shqyrton padinë e e Kroacisë versus Serbisë për gjenocid dhe pastrim etnik në dëm të etnisë Kroate gjatë viteve 1991 e më tutje. Kush i ikën një procesi tregon fajësinë e tij, prandaj më shumë së kurrë për hir të së ardhmes pa harruar të kaluarën Krusha e Madhe shtron causa pretendi.
Dr. Elion Farruku-Dr. Iuris, Profesor i së Drejtës Diplomatike pranë Kolegjit Victory në Prishtinë dhe Ligjerues i Sistemeve Ligjore të Krahasuara pranë Universitetit të Torinos. Elioni është nga Kruja, jeton në Prishtinë.
*Ma. sc. Besnik F. Hoti- është kandidat doktorature në Universitetin Europian të Tiranës- drejtimin Marrëdhënie Ndërkombëtare. Ligjerues i Konflikteve dhe Sigurisë Ndërkombëtare pranë Kolegjit Victory në Prishtinë, vjen nga Krusha e Madhe.