Raport i Posaçëm | Hetim për Trashëgiminë Kombëtare/
Nga Cafo Boga
Vendimet qeveritare, ndikimi privat dhe narrativat e huaja sot përplasen mbi një nga peizazhet arkeologjike më ikonike të Shqipërisë. Prej dekadash, Parku Kombëtar i Butrintit ka qenë një nga pasuritë kulturore më të çmuara të vendit. Megjithatë, prapa ligatinave të qeta, mureve antike dhe monumenteve arkeologjike, fshihet një histori e debatueshme dhe ende e pahetuar si duhet: mënyra se si Butrinti rrëshqiti gradualisht nga administrimi publik në duart e Albanian-American Development Foundation (AADF) përmes krijimit të Fondacionit të Administrimit të Butrintit.
Edhe pse u promovua si një “model i bazuar në komunitet”, struktura e fondacionit ka pak lidhje me përfaqësimin komunitar. Në vend të kësaj, ai përfaqëson një sistem të mbyllur të dominuar nga AADF, aktorë politikë të përzgjedhur dhe konsulentë të jashtëm—duke ngritur shqetësime serioze mbi transparencën, sovranitetin kulturor dhe interesin publik.
Si Rrëshqiti Butrinti Nga Administrimi Publik
Një seri ndryshimesh ligjore, manovrash planore dhe ristrukturimesh institucionale krijuan kushtet që Butrinti të kalonte nga kontrolli shtetëror te një ent privat. Procesi u zhvillua në mënyrë graduale—i rregullt në letër, por problematik në përmbajtje. Ligji i Trashëgimisë Kulturore i vitit 2018 prezantoi konceptin e “administrimit të deleguar,” duke i hapur rrugë menaxhimit të siteve kombëtare nga fondacione private (Ligji Nr. 27/2018). Më pas, Plani i Integruar i Menaxhimit (PIM) 2020–2030 (VKM Nr. 58, 2020) formalizoi një model administrimi që përputhej ngushtë me synimet e AADF-së. Disa nga individët që hartuan këtë plan rezultuan më vonë anëtarë të bordit të fondacionit—duke ngritur dyshime të forta për konflikt interesi.
I themeluar në vitin 2022, Fondacioni i Administrimit të Butrintit ia delegoi kompetencat vendimmarrëse kryesisht AADF-së. Dy bashkë-CEO të fondacionit shërbejnë—njëri si bashkëkryetar bordi dhe tjetri si anëtar—së bashku me planifikues, ekspertë juridikë të transferimit dhe vetë Ministren e Kulturës. Pavarësisht pretendimeve për “pjesëmarrje komunitare,” nuk ekziston asnjë përfaqësim real i komunitetit në këtë strukturë.
Kontrolli I Narrativës Dhe Reagimi Publik
Prej më shumë se dy dekadash, konsulenti britanik Richard Hodges ka portretizuar Butrintin si një qytet kryesisht greko–romak, duke minimizuar trashëgiminë kaoniane, epirote dhe ilire. Pikëpamjet e tij kanë ndikuar artikuj shkencorë, Wikipedia-n dhe madje edhe komunikimet institucionale.
Megjithë këtë paragjykim, AADF dhe Ministria e Kulturës e emëruan Hodges-in në bordin e fondacionit—pavarësisht faktit që raportet e UNESCO-s (2019–2022) ngritën shqetësime të theksuara për transparencën dhe llogaridhënien.
Arkeologët shqiptarë—si Ceka, Korkuti dhe Hammond—kanë kundërshtuar hapur këtë narrativë, duke sjellë prova të shumta të origjinës vendase të Butrintit. Media investigative si Exit News, BIRN dhe Monitor.al zbuluan mangësi të rënda në procesin e transferimit dhe konfliktet e interesit të përfshira. Nën presion publik, AADF dhe fondacioni u detyruan të zbusin narrativën greko–romake, por ende nuk kanë njohur identitetin pellazgo–ilir të Butrintit.
Toka, Narrativa Dhe Pushteti: Kush Përfiton?
Ndërsa debati narrativ mori vëmendje të gjerë, një çështje më kritike u zhvillohej paralelisht: fati i tokave përreth Butrintit. Vendimi i qeverisë për të nxjerrë rreth 800 hektarë nga zona e mbrojtur e parkut sinjalizoi një axhendë të dytë.
Përmes vendimeve të Këshillit Kombëtar të Territorit, zonat e mëparshme të mbrojtura u riklasifikuan për zhvillim turistik. Raportet e mediave investigative treguan se këto ndryshime favorizonin oligarkë dhe investitorë të huaj. UNESCO paralajmëroi në vitin 2019 se këto zhvillime rrezikonin Vlerën Universale të Jashtëzakonshme të Butrintit.
Organizatat mjedisore raportuan tani degradim të habitatit natyror, hapje rrugësh të reja brenda zonave të ndjeshme dhe prishje të peizazhit kulturor dhe natyror—të gjitha në kundërshtim me standardet e ICOMOS dhe UNESCO-s.
Çfarë Rrezikohet Për Shqipërinë
Rasti i Butrintit nuk është thjesht një çështje administrimi. Ai përfaqëson një betejë të gjerë për sovranitetin kulturor, për të drejtën e interpretimit të së kaluarës dhe për të ardhmen e trashëgimisë shqiptare.
• Autorësia kulturore: Nëse narrativat diktohen nga të huajt, Shqipëria humbet zërin e vet në interpretimin historik.
• Privatizimi i trashëgimisë: Modeli i menaxhimit të AADF-së favorizon fitimin mbi ruajtjen.
• Precedent i rrezikshëm: Nëse Butrinti mund të privatizohet, site të tjera tashmë janë në radhë—Amfiteatri i Durrësit dhe Kalaja e Elbasanit.
Thirrje Për Transparencë Dhe Llogaridhënie
Ajo që ka ndodhur në Butrint nuk është një reformë administrative, por një transformim i thellë i mënyrës së qeverisjes së trashëgimisë kulturore në Shqipëri. Përmes inxhinierisë ligjore, kontrollit të narrativës dhe aleancave strategjike, kontrolli mbi peizazhin më ikonik arkeologjik të vendit është zhvendosur nga duart e publikut në një strukturë private të dominuar nga AADF.
Emërimi i Richard Hodges-it, këmbëngulja në narrativën greko–romake, shmangia e origjinës ilire, heqja nga mbrojtja e 800 hektarëve për zhvillime private dhe pajtueshmëria e qeverisë tregojnë se kemi të bëjmë me një transferim të koordinuar të pushtetit.
Në rrezik nuk është thjesht administrimi i një siti të vetëm—në rrezik është vetë integriteti i sovranitetit kulturor të Shqipërisë.