Nga ArjanTh.Kallço/* 

Relativizmi që propozon ballafqime dhe analizon lidhjet është motori që e përparon njohjen.
Për relativizmin në shekuj ka patur mendime të kundërta dhe perceptime të ndryshme të filozofëve të cilët janë marrë me këtë problem. Sot relativizmi ka marrë një formë tjetër dhe quhet kulturor dhe debatet rreth këtij termi nuk kanë të sosur. Nëse nisemi nga thënia e Protagorës, nga relativistët e parë, Njeriu është masa e gjithçkaje, atëherë do të fokusoheshim tek njeriu si faktori kryesor i jetës dhe si rrjedhim edhe i fushave të ndryshme ku ai është në qendër të vëmendjes, ku bën pjesë dhe filozofia. Por nëse për filozofinë ateiste problem është mëse i qartë, pra është njeriu dhe vetëm njeriu, për disa filozofi të tjera, ai nuk është veç një krijesë e një fuqie absolute. Në këtë pikë relativizmi njerëzor zhduket, duke ia lënë vendin absolutizmit hyjnor. Nuk ka dyshim se individi njeri, duke qënë një qënie e vogël përballë botës së madhe dhe shoqërisë, është kudo dhe kurdo i kapur nga relativizmi, sado inteligjenca e tij të jetë superiore. Kësaj logjike dhe arsyetimi do t’i kundërvihej një relativizëm tjetër njerëzor, por i veshur me absolutizmin e doktrinave fetare të cilat ata mbështetin dhe interpretojnë, por që nuk i përfaqësojnë dot. Edhe filozofi më i keq para këtij fakti objektiv nuk ka asnjë mundësi që të mos e pranojë karakterin relative të ngjarjeve dhe historisë. A është gjithçka e vërtetë siç thoshte përsëri Protagora? Duhet të vendosim pikat mbi i lidhur me të vërtetat, pasi jot ë gjitha të vërtetat janë të tilla. Një prej të vërtetave, nëse kjo do të quhej e tillë, që duhet gjithmonë provuar është ekzistenca e fuqive hyjnore në këtë lëmsh polemikash dhe filozofish. Mbështetësit e filozofisë absolutiste as nuk e marrin në konsideratë faktorin njeri para zotit, kështu që edhe vetë ata janë të pafuqishëm në shpjegimin e së vërtetës që sipas tyre është më e madhja dhe një herë e gjithmonë e pandryshuar. Pra kemi një botë që çdo ditë ndryshon, por një absolutizëm që mbetet gjithmonë i njëjtë. A nuk është ndryshimi baza e njohjes? Kur njeriu njohi më shumë, dikur apo sot? Edhe vetë abslutistët, ndoshta në heshtje, e pranojnë dhe duhet ta pranojnë këtë vërtetësi. Një moment interesant për diskutim është një artikull i historianit Italian, Adriano Prosperi, lidhur me relativizmin kur thotë se Relativizmi është macja e zezë e të gjitha fondamentalizmave fetare. Kush propozon një të vërtetë ekskluzive nuk toleron që malli i vet të vendoset mbi të njëjtin banak me të tjerët, i krahasuar dhe i analizuar, ndoshta i përcaktuar si një produkt historik, me datën e lindjes dhe lidhjet e farefisnisë me ata të konkurrencës. Nuk ka dyshim se kultura perëndimore është e gatuar me relativizëm: e zbulojmë sa herë që ballafaqohemi me dallimet kulturore të vendeve ku është historia e ditëve tona – mekanizmat elektoralë demokratikë sjellin në pushtet partitë fetare. Shtrohet pyetja, sa lloje relativizmash ka? A janë të gjithë të dobishëm apo të dëmshëm? Si t’i harmonizojmë që të mund t’i afrohemi sa më shumë të vërtetave të veçanta e më pas duke i mbledhur, të pretendojmë elementë absolutë? Nëse do t’i referohemi të parës, do të thoshim se në morinë e kontradiktave të botës, edhe relativizmi nuk mund t’i shpëtojë dy kaheve; atij pozitiv dhe negativ. Por tek Prosperi merr natyrë tjetër. Ai thotë se duhet bërë një dallim i nevojshëm : ka një relativizëm banalizues, ai që shprehet në mendimin se nuk ka sgjë të re mbi këtë tokë dhe ka një relativizëm stimulus, ai që ballafaqon, analizon dhe kërkon të kapë lidhjet. Kur Makiaveli e ballafaqoi Mozenë me Numa Pompilion dhe fenë antike e Romës me atë të Romës katolike, bëri hapin cilësor që e dallon relativizmin banalizues nga ndarja intelektuale të atij që vendoset si vëzhgues përtej dhe para objektit të vëzhguar. Me fjalët e historisë së kulturës, fitorja e pikëpamjes së vëzhguesit u mor me kulturën europiane në një hark të gjatë kohor, nga 1400 italiane tek Iluminizmi, duke kaluar përmes zbulimit të Amerikës dhe tragjeditë e luftrave fetare dhe të kolonializmit benediktin të misionarëve kristianë. Askush nuk mund ta mohojë se ka edhe relativizma të dëmshëm, p.sh njeriu nuk është fuqi para zotit, duke ia hequr kështu mundësinë e besimit dhe fuqinë e madhe të tij në ndryshimet e ndryshme shoqërore. Ka edhe relativizma të dobishëm, p.sh, sado që ne të besojmë tek fuqia e një gjeniu, nuk mund ta barazojmë me një njeri të mbinatyrshëm që do të na i zgjidhte të gjitha problemet që sot gëlojnë në botë. Fantazia e zgjidh nëpërmejt fantashkencës, duke krijuar personazhe që kanë fuqi të jashtëzakonshme dhe mund të parashikojnë dhe parandalojnë gjithçka. Natyra relativiste e shoqërisë është më e dukshme në kulturë, ku edhe faktet e pamundësisë absolute, shfuqizohen sapo hyn në kontakt me kultura që nuk i ke njohur ndonjëherë. Karakteri individual i njohjes është një prej hallkave të domosdoshme që i paraprin njohjes në nivel global, por gjithësesi kurrë i plotë. Në esenë e vet Prosperi vazhdon : Por ky rrugëtim u propozua dhe vazhdon të bëhet në jetën e personave dhe mund të kryhet në hapësirën e një jetë individuale. E tregon rasti i Carl Leonhard Reinhold, një autor i rëndësishëm në kulturën e gjuhës gjermane. Për cilësitë e tij si shkrimtar mjafton të thuash se pa veprën e tij filozofia e Kantit nuk do ta pushtonte botën e shkollës dhe universitetit në shekullin e artë të idealizmit filozofik. Por arsyeja që na çon tek studimi i tij, duhet kërkuar në biografinë intelektuale të njërit prej studiuesve më të njohur dhe lexuar të fenomenit fetar dhe të teologjisë politike. Pa këtë shkrimtar ndoshta Jan Assmann nuk do t’i lindtte ideja bazë e veprës Mozeja egjiptian. Nga kjo merr shkas libri i Reinholdit Misteret hebraike ose masoneria më e vjetër fetare me hyrjen e shkruar posaçërisht nga Assmani. 

*Universiteti Fan S. Noli, Korçe