Nga Deli Smaka/

Këto ditë në kuadër të botimeve të redaksisë së revistës Dituria në Borås të Suedisë doli nga shtypi libri më i ri i autor Sokol Demakut, kushtuar legjendës së mërgatës shqiptare në Skandinavi Sadulla Zendeli Daja, me titull:  “SADULLA ZENDELI-DAJA, NË AVENTURË ME DROJËN E NJË EMIGRANTI ”PA ATDHE” me Këshilltar editorial dhe redaktor letrar:Prof. Murat Gecaj,  Redaktor: Baki Ymeri, Recensentë:Viron Kona dhe Kadrije Meniqi, Ballina dhe përpunimi kompjuterik: Shkëlqim Demaku, Botim i revistës “Dituria”, Borås-Suedi,dhe me autor, gazetarin, publicistin, poetin, pedagogun Sokol Demaku.

Në kuadrin e kësaj vepre, autori jep një pasqyrë reale mbi personalitetin krijues të veteranit të kulturës shqiptare në Suedi. Sokol Demaku e prezanton Sadulla Zendelin Dajën përmes mendimimeve të tij briliante në faqet e para të librit ku në menyrë faktike benë pershkrimin e vendlindjes së veteranit të arsimit në mërgim, Gostivarin me fshatrat e tij pitoreske, vazhdon me prezentimin e jetës dhe veprës së leksikografit, poetit, publicistit dhe mësuesit përmes një interviste me elemente të reja mbi jetën dhe veprën e Dajës në mërgim, që kjo formë e prezentimit te Demaku është bërë profesionale në punën e tij prej gazetari.

Ky libër kushtuar leksikografit, pedagogut të mërgatës sonë, sipas mendimit tim është një vepër kulmore me rendësi letrare dhe shkencore për brezat e ardhshëm që në një menyrë ata të kanë mundësin të njihen me mërgatën tonë që nuk është e pakët në ditët e sotme.

Lexuesi përmes këtij libri do e njoh më përse afërmi së pari mërgimtarin shqiptar të  viteve të 60-ta në Skandinavi, dëshirën e tij për të krijuar kushtet dhe mundësinë që të ndihmohet brezi i ri në mërgim, përmes shkollës shipe, sepse ishte koha kur në mërgim fëmijet shqiptar edhe pse nuk e zotëronin  gjuhën serbokroate detyroheshin ta mësonin në mërgim këtë gjuhë.

Puna e palodhshme e Dajës për të krijua lehtësi dhe mundësi për marrjen dhe mësimine  gjuhës suedeze nga mërgimatret shqiptar kur ai angazhohet në përpilimin dhe botimine fjlaorit të parë suedisht-shqip, një ndihmes shumë e madhe për mërgimatret shqiptar në këto kohë të vështira.

Mërgimtari i ri nga Gostivari me një eksperiencë të hidhur dhe të bollshme nga vendlindja nga represioni thotë se “ zgjodha të keqen më të vogël, duke emigruar nga vendi im i dashur, nga ai vënd, që çuditërisht gurët, që m’i vrisnin këmbët e zbathura, më dukeshin të butë, ”bash” sikur ecja mbi barin e njomë të vendlindjes sime të dashur! Vendosa të largohem kudoqoftë, në qiell, në hënë e parajsë, e në ferr jo”! Nga këtu del se edhe Daja ndihej i privilegjuar dhe për te ishte një krenari e madhe se ishte nga Gostivari dhe se  është edhe bashkëfashtar i heroit të madh, Xhem Gostivari. Po ka edhe heronj të tjerë, siç është inxhinieri më i njohur në ish-Jugosllavi. Një hero i madh i fshatit Koritë, Bilall Selimi. Fshati Koritë mund të krenohet edhe me Malik Azizin, i cili kishte një vizion shumë përparimtar për popullin shqiptar.E kështu në mesin e këtyre heronjëve dhe njerëzve të mëdhenje nga Gostivari do bëjë pjesë edhe Daja.

        Kryeprotagonisti i këtij libri u lind në fshatin Sërmnovë të Gostivarit. Pas mbarimit së shkollës, u punësua drejtor i kooperativës ”Bukovik”, në fshatin Sërmnovë.

Koha dhe kuhstet e jetës ishina to të cilat patën dnikim të madh në jetëne  mëtejme të protagonistit të këtij libri e lexuesi do ketë mundesi të ndjekë rrugën jetësore të Dajës ketu.

Me largimin e tij nga vendlindja, ai me vete mori dhe traditën dhe atdhedashurinë dhe Daja thotë me tutje:

“Gjuhën shqipe e kam sjellë nga vendlidja ime. Pa i harruar pllajat e bekuara shqiptare, vendosa të largohem kudoqoftë: në qiell, në hënë, në parajsë, veç në skëterrë jo! Takimi i parë me Suedinë ishte sinjali, se ëndërra ime për arsim dhe liria e popullit tim do të realizohen. Ky ishte një vrull atdhedashurie, nga dita e parë, në këtë vend nordik”. (Daja)

Këtë vepër e dinamizojnë edhe disa fotografi të bukura kushtuar Dajës në atdheun e tij të dytë, si dhe nëpër disa manifestime dinjitoze që janë mbajtur në Shqipëri dhe diasporë. Autori me precizitete prezenton punën dhe mundin e Dajës në mërgim dhe thotë se : Daja është “drita shqiptare” e Skandinavisë, ndërsa vlera reale e njeriut përcaktohet nga lartësia e realizimeve të tij. Atdhetarët tanë, në trevat shqiptare, të udhëhequr nga kjo ndjenjë magjike, u prinë gjeneratave të tëra drejt lirisë së mëmëdheut. E unë këtu do përdorë thënjen filozofike shqiptare nga paskopertina e librit në të cilën thuhet:

Gjithësecili dëshiron t’i shohë njerëzit e mëdhenj, por më mirë është të shohësh

veprat e tyre, d.m.th. të shohësh ata vetë, sepse idetë e tyre s’kuptohen nga fytyrat e tyre, por dallohen nga veprat e tyre.

Sepse cdo shqiptar që mësyen veriun apo më mirë të them Suedin, të parin përson që do takoj apo ndeshë atje do jetë pikërisht Sadulla Zendeli Daja, jo ndoshta fizikisht por me veprat e tij e që ato nuk janë të pakta. Pra shqipatri do takoj Dajen atje përmes fjaloreve të tij suedisht – shqip që janë një ndihmes dhumë e madhe për cdo mergimtar shqiptar atje.

Për të vazhduar më tutje unë do përdorë serishë një thënje filozofike shqipe ku thuhet:

“Fjalët dhe punët e njerëzve të mëdhenj nuk janë sipas vendit e kohës së tyre, ata mund t’i përshtaten çdo kohe dhe çdo vendi”.

E mendoj se edhe Daja i cili na prezentohet në këtë libër na del i tillë dhe se do mbetet i tillë si në thenjen filozofike shqipe, sepse vepra e tij ate e bënë madheshtor dhe të pavdekshëm, i jep jetë dhe e bënë të afërt me të gjithë në mërgim.

Është shumë interesant se  Daja pas diplomimit në Shkollën e Lartë të Bibliotekarisë, zgjodhë për të jetua  ishullin Öland. “Ai thotë se e kam zgjedhur si një ishull shqiptar, sepse kështu e paramendoja. Edhe shenjtorja Birgita (Härliga Birgita) e ka kështjellën këtu. Ajo, kur ka shkuar në Itali, e gjeti një ishull si Ölandin. Dhe mbeti atje. Përmendorja i është ndërtuar në këtë ishull, aty afër shtëpisë verore, mbretërore”.

Pra me siguri edhe sadulla Zendeli Daja do jetë ai i cili do ndjekë rrugën e Birgitës së Shenjtë suedeze, por jo sepse Daja veq është prezent sot në vendlindjen e tij të shtrenjtë.

Pra siq duket motivi ishte se, duke qenë larg atdheut, mërgimtarët tanë i pret pashmangshëm asimilimi i pjesëshëm ose ai i plotë.

Libri vazhdon me prezentimin e mendimeve dhe fakteve te te tjerëve për Dajën e në mesin e  tyre do gjejmë fjalën e Ambasadorit të Shqiperisë në Stockhol Shaban Murati, fjalën e prof. Fetah Bahtiri nga Uddevala, poetit dhe mesusit Rizah Sheqiri nga qyteti Kristianstad, prof. Rexhep Jashari nga Landskruna, prof. Haxhi Biringjiku nga Norrköping, mbajtur në lokalet e Amnbasades së Shqipërisë në Stockholm me rastine promovimit të fjalorit të Dajës suedisht- shqip në vitin 2005.

Lexuesi do ketë mundësi këtu të lexoj edhe ca shenime nga njohës të mirë të punës dhe veprës së Dajës, si mikut nga Bukureshti dhe bashkëkombasit të Dajës,a po si ne e quajmë Djaloshi i Sharit, Baki Ymeri, pastaj nga Tirana miku i madh i Dajës, Murat Gecaj, poetit nga Iliriada Nehat Jahiu, i cili Dajës i kushtoi një poemë të terë.

Mendoj se Demaku me këtë paraqitje ia ka arritur qëllimit në portretizimin dhe prezentimin e verpimtarit të devotshëm të qështjes kombëtare, njeriut që tërë qënjen e tij ia kushtoj mërgatës, shkollës në mërgatë dhe fëmijëve të mërgimtarëve tanë.