Nga Arjan Th. Kallço/

Për të dytin vit radhazi, me kënaqësinë që të japin traditat e shumta popullore dhe në veçanti të trevës së Kolonjës, mora rrugën për të shkuar dhe për të marrë pjesë në festë. Një vit më parë me një grup të madh poetësh dhe shkrimtarësh patëm rastin të ishim të pranishëm në një event dyditor që të mrekullon me pasurinë e larmishme të traditave dhe me transmetimin e këtyre nga brezi në brez. Por këtë vit Dita e trashëgimisë kulturore kishte disa risi të cilat ia shtuan edhe më shumë bukurinë festës. E para që fliste konkretisht me një muze, edhe pse modest, në një nga sallat e Muzeut të qytetit, të ngritur në pak kohë, ishte etnografia. Në bashkëpunim edhe me arkeologun e njohur me origjinë nga kjo zonë z. ……, mungesa e fondeve për ditë të tilla, ku financimet nuk duhet të kursehen nga Ministria e Kulturës dhe institucionet e qarkut të Korçës, arritën të sillnin sende dhe orendi të ndryshme, që janë fondi i pashtershëm i traditave të kuzhinës, veshjes dhe punës. Midis tyre spikasnin edhe sende që i kishin përdorur disa prej figurave të shquara të zonës dhe vendit dhe që me krenarinë prej kolonjari, kryebashkiaku z. Lahi, na i tregon të vendosura në atë sallë. Mundëm të realizonin një financim prej gati 300 mijë lekë dhe kështu rregulluam së pari dyshemenë e sallës dhe të sallës ngjitur. Nuk kemi patur asnjë mundësi tjetër financiare nga shteti, se ndryshe edhe më shumë do të bënim. Por edhe kjo që bëmë nuk është pak për një qytet si Erseka. Në vitet e ardhshme më shumë do të bëjmë, pasi edhe qeveria që do të vijë, shpresojmë të na ndihmojë më shumë – vazhdoi ai. Të mbledhësh gjithë trashëgiminë e një krahine dhe ta ekspozosh, detaj pas detaji, nuk ka salla që do të mund ta mbanin. Kjo është madhështia e një populli vital që në jetën e vet, pavarësisht ngjarjeve të historisë, di sesi t’i ruajë dhe pasurojë ato. Shohim tek këto sende gjithë rrugën nga e nisëm, shekuj më parë, e deri ku mbërritur, por nëse nuk do t’i mblidhnin dhe ruanim nëpër muze, do të ishte fati më i keq që mund t’i ndodhte një kombi, e pafalshme nga historia. E në këto vite kemi shumë gjëra për të cilat duhet detyrimisht, klasës politike në rradhë të parë, të na skuqet faqja. E gjithë puna e shumë brezave të studiuesve dhe mbledhësve të traditave të popullit, duket qartë se pati një stop, një kthim në barbarizëm, pasi jemi dëshmimtarë okularë të shkatërrimit dhe zhdukjes së një pjese të konsiderueshme të saj. Por surprizat nuk mbarojnë këtu, sepse dihet që ne shqiptarët në çdo festë e kemi edhe një dolli dhe kjo dolli, i takon gjithmonë të zotit të shtëpisë, nuk mori pamjet luksoze të gotave të kristalta dhe pjatave argjend, por në mënyrë simbolike e ngritëm dollinë me vetë prodhimet bio të zonës.

Në muajin qershor pata rastin në Leçe që të shihja një muze të thjeshtë brenda një kishe, por që fliste shumë, sepse në të kishte një pjesë të historisë së asaj zone të ruajtur me shumë kujdes, edhe pse i përkiste një tradite të dukshme ortodokse. E pra, mund ta kishin rënuar kishën dhe muzeun dhe askush nuk do ta kundërshtonte, por institucionet krahinore i ruanin si gjurmë të bashkëjetesës midis etnive të ndryshme që e banonin atë zonë. Një tjetër muze që më ka mbetur në mendje është ai qytetit të Krajovës, në Rumani, ku do të gjeje të pasqyruar aty që nga objektet e bujqësisë e blegtorisë e deri tek veshjet dhe traditat artizanale.
Por le t’i kthehemi festës në Ersekë që filloi me një panair, në qendër të qytetit, të prodhimeve bujqësore, me prodhimet e duarve të grave dhe vajzave të zonës, të artizanëve që kishin mbushur sheshin kryesor. Në këtë ditë të trashëgimisë kishte një kontrast të pakonceptueshëm; qeveria në ikje nuk kishte dhënë asnjë fond për ta sistemuar atë, ashtu siç bëri nëtë gjitha vitet e punës së saj, duke e harruar krejtësisht qytetin e burrave të shquar të kombit shqiptar. Pa një mbështetje nga shteti për të siguruar fondet e duhura për festa edhe më dinjitoze, do të mbetetmi në  nivele të pafuqishme të reklamimit të bukurive dhe traditave tona, duke mos e bërë atraktiv turizmin brenda vendit dhe jo më pastaj jashtë tij. Megjithatë duhet theksuar se vetë njerëzit e Kolonjës, kudo që janë nëpër Shqipëri dhe botë, vijnë dhe mblidhen së bashku në ditë të tilla, ku scili prej tyre i bundur se përfaqëson, edhe sado pak, atë frymë të trashëgueshme të traditave të zonës.

Më pas edhe një surprizë tejtër e këndshme që të ngjall kureshtje për ta vizituar dhe parë: një ekspozitë fotografike e Misionit Italian gjatë Luftës së Parë botërore me fotografi të kohës, ku lartësohet jeta, patriotizmi dhe traditat e kësaj zone që sot të jep përshtypjen se kemi ende shumë për të mësuar. Po, është e vërtetë, pasi është krijuar një mentalitet tepër i gabuar që fillon që nga qeverisja kryesore e më pas tek ajo vendore, ai i ndarjes së njerëzve në festa kombëtare dhe lokale. Shembulli më i keq që brezat po ua lënë brezave.

Festa pasdite vazhdoi më një koncert që zgjati gati tre orë dhe që ngjiti në skenën e qytetit brezat e rinj të instrumentistëve, këngëtarëve dhe valltarëve, për të vazhduar me figurat e artit që i kanë dhënë emër Kolonjës në vite, por edhe një këngëtare e huaj, e ardhur enkas nga Greqia, me ftesë të miqve shqiptarë që jetojnë atje. Qytetarët e shumtë që ndiqnin koncertin, kërcyen valle deri në orët e vona të natës, në vallet tipike dhe të këngëve të zonave të jugut.

Disa miq italinë, nga qytete të ndryshme, që ndodhen në Shqipëri për të kaluar disa ditë, të ftuar nga Bashkia dhe të drejtuar nga z. Francesko Malaspina, një njohës i vendit tonë gjatë udhëtimeve të shumta, patën rastin të njohin nga afër dhe të shijojnë disa prej traditave kolonjare të gatimit, në një tryezë që u shtrua në qendër për nder të tyre. Në bisedë me z. Malaspina mësuam se ai do të vazhdojë të nxitë vizitorë të tjerë italianë që të vizitojnë Shqipërinë, por pa harruar edhe ndihmat për njerëzit në nevojë. Dhe një pjesë e ndihmave të sjella nga vetë turistët iu dhuruan Bashkisë së Ersekës në një ceremoni të thjeshtë ditën e enjte në mëngjes.

E pas një ditë të mbushur me shumë veprimtari, nuk mund të mos reflektojmë, nuk mund të mbyllim sytë para asaj që është më evidente: kultura dhe trashëgimia jonë kombëtare është e vetmja pasaportë e vlefshme që kërkon kujdesin e të gjithëve, papërjashtim, që nesër, kur të jemi pjesë e Europës, të jemi krenarë për gjithçka që kemi krijuar, por me vetëdijen se duhet t’i mbijetojë çdo kohe.